Inleiding in de Sociologie
Carolin Fret
1
,Inhoudsopgave
1. Hoofdstuk 1. De sociologische verbeelding .......................................................................................................... 6
1.1. Het sociologisch bewustzijn is tamelijk recent.................................................................................................... 6
1.2. De sociologische verbeelding ontstond in crisistijden ........................................................................................ 7
1.3. De twee ‘revoluties’ ............................................................................................................................................ 9
1.4. Intermezzo : beleefde verandering................................................................................................................... 12
1.5. Het sociaal probleem als bron van de sociologische benadering. ................................................................... 13
1.6. Charles Wright Mills over de sociologische verbeelding. ................................................................................. 14
1.7. Twee voorbeelden van sociologische verbeelding: Comte en Spencer. .......................................................... 16
2. Hoofdstuk 2. Cultuur & Maatschappij ................................................................................................................... 24
2.1. Het begrip cultuur. ............................................................................................................................................ 24
1.1.1. Cultuur ruimer dan hogere cultuur ........................................................................................................... 24
1.1.2. Cultuur en maatschappij/ sociale structuur.............................................................................................. 25
2.2. De menselijke soort en coëvolutie. .................................................................................................................. 26
2.3. Sociale institutie ............................................................................................................................................... 29
2.4. Culturele diversiteit........................................................................................................................................... 31
2.5. Culturele identiteit en etnocentrisme ................................................................................................................ 31
2.6. Culturele universalia......................................................................................................................................... 33
2.7. Contact tussen culturen ................................................................................................................................... 35
3. Hoofdstuk 3. Maatschappijtypes. .......................................................................................................................... 37
4. Hoofdstuk 4. Socialisatie. ...................................................................................................................................... 41
4.1. De mens als sociaal wezen.............................................................................................................................. 41
4.2. Opvoedingspatronen. ....................................................................................................................................... 43
4.3. De vroege ontwikkeling van het kind. ............................................................................................................... 44
4.3.1. Theorieën over de ontwikkeling van het kind. ......................................................................................... 47
4.4. Socialiserende instituties.................................................................................................................................. 51
4.5. Secundaire socialisatie .................................................................................................................................... 53
4.6. Hersocialisatie en 'total institutions'.................................................................................................................. 53
4.7. Levensloop....................................................................................................................................................... 55
4.7.1. Kindertijd ................................................................................................................................................. 55
4.7.2. Adolescentie ............................................................................................................................................ 56
4.7.3. Jong volwassene ..................................................................................................................................... 56
4.7.4. Volwassenheid ........................................................................................................................................ 57
4.7.5. Bejaarde .................................................................................................................................................. 57
4.7.6. De dood ................................................................................................................................................... 57
4.8. Overgangsrituelen ............................................................................................................................................ 58
4.8.1. Conclusie 1: overal tref je min of meer deze cyclus aan van overgansrituelen: ...................................... 58
4.8.2. Conclusie 2: Structuur van overgangsrituelen ......................................................................................... 58
4.9. Sociale controle ............................................................................................................................................... 59
2
, 4.9.1. Geweld .................................................................................................................................................... 59
4.9.2. Economische druk ................................................................................................................................... 59
4.9.3. Roddel en ridiculisering ........................................................................................................................... 59
4.9.4. Uitsluiting ................................................................................................................................................. 60
4.9.5. Zeden en gewoonten............................................................................................................................... 60
5. Hoofdstuk 5: Sociale interactie ............................................................................................................................. 61
5.1. De samenleving als interactieproces ............................................................................................................... 61
5.2. breaching experiment (Garfinkel) ..................................................................................................................... 62
5.3. Etnomethodologie (Garfinkel is de vader ervan) .............................................................................................. 62
5.4. Dramaturgie Erving Goffman (conversatieanalyse) ......................................................................................... 63
5.5. Proxemics (Edward Hall).................................................................................................................................. 65
5.6. Gelaatsuidrukkingen en emoties (Ekman) (niet in les gezien) ......................................................................... 66
5.7. Rolanalyse: de sociale rol ................................................................................................................................ 67
5.8. Interacties in tijd en ruimte (niet in de les gezien) ............................................................................................ 69
6. Groepen en organisaties ........................................................................................................................................ 70
6.1. Soorten vereniging ........................................................................................................................................... 70
6.1.1. Sociale groep .......................................................................................................................................... 70
6.1.2. Typologie van Ferdinand Tönnies ........................................................................................................... 72
6.1.3. Groepen: organisaties ............................................................................................................................. 74
6.1.4. Groepsconformiteit .................................................................................................................................. 75
6.2. De bureaucratie ............................................................................................................................................... 76
6.2.1. Max Webers bureaucratiebegrip ............................................................................................................. 77
7. Hoofdstuk 7: Stratificatie & sociale klasse........................................................................................................... 80
7.1. Systemen van stratificatie ................................................................................................................................ 80
7.2. Theorieën over sociale stratificatie................................................................................................................... 83
Beleving van sociale klasse ...................................................................................................................................... 85
7.2. Theorieën over stratificatie (kort overzicht + vervolg) ...................................................................................... 88
7.3. Klassen in de westerse maatschappij .............................................................................................................. 91
7.4. Gender en stratificatie ...................................................................................................................................... 96
7.5. Veranderende klassensysteem ........................................................................................................................ 96
7.6. Sociale mobiliteit .............................................................................................................................................. 98
8. Hoofdstuk 8: DEVIANTIE & CRIMINALITEIT ....................................................................................................... 100
8.1. Wat is deviantie?............................................................................................................................................ 100
8.2. Veranderingen in wijze van bestraffen ........................................................................................................... 101
8.3. Sociogenese van de gevangenis ................................................................................................................... 102
8.4. Biologische en psychologische theorieën van crimineel gedrag .................................................................... 104
8.5. Maatschappij en misdaad: sociologische theorieën ....................................................................................... 105
8.5.1. De theorie van differentiële associatie................................................................................................... 105
8.5.2. Merton’s anomietheorie ......................................................................................................................... 105
8.5.3. Delinquente subculturen........................................................................................................................ 106
3
, 8.5.4. Labeling theorie ..................................................................................................................................... 108
8.5.5. Rational choice en ‘situationele’ interpretaties van criminaliteit ............................................................. 109
8.6. Gevangenissen en straffen ............................................................................................................................ 110
9. Hoofdstuk 9: Gender & Seksualiteit .................................................................................................................... 113
9.1. Definitie Seks, gender en biologie.................................................................................................................. 113
9.1.1. De oorsprong van sekseverschillen ...................................................................................................... 113
9.1.2. Empirisch materiaal bij mensen ............................................................................................................ 113
9.1.3. Gender socialisatie: reacties van ouders en volwassenen .................................................................... 114
9.1.4. Het aanleren van de geslachtsrol .......................................................................................................... 114
9.2. Freud over de ontwikkeling van gender ......................................................................................................... 115
9.2.1. Kritiek op freud ...................................................................................................................................... 116
9.2.2. De theorie van Nancy Chodorow........................................................................................................... 116
9.3. Patriarchaat en productie: de dominantie van mannen .................................................................................. 117
9.4. Geweld in het gezin........................................................................................................................................ 119
9.5. Ongewenst seksueel gedrag.......................................................................................................................... 120
10. Hoofdstuk 10: Huwelijk en gezin ......................................................................................................................... 122
10.1. Gezin en huwelijk ........................................................................................................................................... 122
10.1.1. Verwantschap........................................................................................................................................ 122
10.1.2. De clan .................................................................................................................................................. 123
10.1.3. Familie-gezinsrelaties............................................................................................................................ 123
10.1.4. Monogamie en polygamie ..................................................................................................................... 124
10.2. De oorsprong van het gezin – een sociobiologische benadering ................................................................... 125
10.3. Het gezin en het huwelijk id (Europese) geschiedenis ................................................................................... 126
10.4. Parsons over het verband tussen nucleair gezin en industrialisatie ............................................................... 127
10.5. Echtscheiding in het Westen .......................................................................................................................... 127
10.6. Cohabitatie (samenwonen) ............................................................................................................................ 128
10.7. Homohuwelijk ................................................................................................................................................. 128
11. Hoofdstuk 11: Etniciteit ........................................................................................................................................ 129
11.1. Inleiding.......................................................................................................................................................... 129
11.2. Etnische groepen, minderheden en rassen in plurale maatschappijen .......................................................... 130
11.3. Etnische tegenstellingen, vooroordelen en discriminatie ............................................................................... 131
11.4. Etniciteit en kindertijd ..................................................................................................................................... 135
11.5. De houding van meerderheidsgroepen .......................................................................................................... 135
11.6. Sociologische interpretaties ........................................................................................................................... 135
12. Hoofdstuk 12: arbeid & economie ....................................................................................................................... 137
12.1. Vereconomiseerde samenleving .................................................................................................................... 137
12.1.1. Zuiver economisch handelen is modern ................................................................................................ 137
12.1.2. Totaalkapitalisme .................................................................................................................................. 138
12.1.3. Kolonisering van de leefwereld ............................................................................................................. 138
12.2. De fabriek....................................................................................................................................................... 139
4
, 12.3. De moderne arbeidsethos .............................................................................................................................. 139
12.4. Arbeid: pijler van (tijds-)orde .......................................................................................................................... 141
13. Hoofdstuk 13: Religie ........................................................................................................................................... 143
13.1. Omschrijving .................................................................................................................................................. 143
13.2. Soorten religie ................................................................................................................................................ 144
13.3. Soorten religieuze organisaties ...................................................................................................................... 147
13.4. Theorieën over religie .................................................................................................................................... 148
13.5. Secularisatie .................................................................................................................................................. 150
13.6. Fundamentalisme .......................................................................................................................................... 150
14. Hoofdstuk 14: Onderwijs...................................................................................................................................... 151
14.1. Factoren schoolsysteem ................................................................................................................................ 151
14.2. Functies school .............................................................................................................................................. 151
14.3. Theorieën ....................................................................................................................................................... 152
14.4. Onderwijs in Vlaanderen ................................................................................................................................ 153
5
,1. Hoofdstuk 1. De sociologische verbeelding
1.1. Het sociologisch bewustzijn is tamelijk recent.
Sociologie ong ontstaan bij ontstaan van België door Comte.
- De “sociale fysica”
- Wetenschap vd samenleving
- Geen wiskundige formules, GEEN exacte wetenschap
je moet je eigen methodes ontwikkelen omwille van eigen karakter.
Sommigen proberen wel vaste methodes toe te passen.
Het is makkelijker om veraf liggende zaken wetenschappelijk te benaderen dan zaken dicht bij ons – laat staan de mens
zelf. Menswetenschappen zijn om die reden pas laat tot ontwikkeling gekomen. Wetenschap is waarnemen op een
systematische manier en veronderstelt objectiviteit. Dit is vaak een hinderpaal voor sociologie. De sociologie
ontstond rond 1830 met August Comte. Biologie enzo kan je objectiveren = iets tot een voorwerp maken.
De sociologie gaat zelfs nog een stapje verder dan de psychologie (die het innerlijk onderzoekt). Zij onderzoekt de
sociale voorwaarden waaronder men ‘mens’ wordt. Alles wat we typisch menselijk noemen (geest, redelijkheid,
technische vaardigheid, kunstzinnigheid, moraliteit) heeft de mens te danken aan de sociale verbanden waarin hij leeft.
Van oudste naar jongste wetenschap:
Astronomie: beoefend door Babylonische en Egyptische priesters (3000 jaar geleden)
Niet zuiver: mengeling van astrologie en astronomie
Fysica: wetenschap der dode dingen.
Biologie: Aristoteles & Hippocrates
Heropbloei na de ME: ‘moderne’ wetenschappen herondekt in dezelfde volgorde:
Sterrenkundigen (Kepler, Galileï, Copernicus,…)
Natuurkundigen (van Galileï tot Newton)
Biologen
Psychologie (vanaf de 16de eeuw)
Sociologie (vanaf de 18de eeuw)
Opmerkelijk bij de ontwikkeling:
Het 1ste domein van de wetenschap is tevens het verste verwijderd: de sterren.
Het 2de domein: de dode natuur (ruimtelijk al iets dichterbij, maar verschilt qua aard sterk van de mens)
het 3e domein: de levende natuur (al meer gemeen met de mens)
Het is makkelijker om veraf liggende zaken wetenschappelijk te benaderen, dan zaken dicht bij ons.
Om die reden zijn menswetenschappen pas laat ontstaan.
Psychologie onderzoekt ‘innerlijk’ van de mens.
Sociologie onderzoekt de sociale voorwaarden waaronder men ‘mens’ wordt.
Je kan niet op eigen houtje een identiteit en een zelfbewustzijn opbouwen, om taal, kennis enz te
verwerven. Alles wat we typisch menselijk noemen, heeft de mens te danken aan de sociale
verbanden waarin hij leeft.
Dus 2 redenen waarom zo laat:
1. Dingen van veraf zijn gemakkelijker te objectiveren (= iets tot voorwerp maken)
2. Mensen werden zich vanaf eind 19de eeuw (1895) steeds meer bewust dat hun lot afhing van de maatschappij,
het bestaan van andere mensen. Het woord kreeg dus een andere betekenis (omdat de maatschappij vroeger
ook anders was) sociologie kon pas bestaan als mensen er zich bewust van werden!
6
,1.2. De sociologische verbeelding ontstond in crisistijden
Albion Small (Magazine: The era of Sociology) Moderne mensen zijn zich meer dan vorige generaties ervan bewust
dat hun lot afhangt van het bestaan van andere mensen.
Met dat besef begon het ‘tijdperk van de sociologie’.
Hoe komt dat dit zo lang op zich heeft laten wachten?
1. Natuurlijke distantie ontbrak. Wijzelf, in wat we doen en laten, ‘maken’ de maatschappij, en tegelijk worden
we door de maatschappij gemaakt. Daarom is het moeilijk een objectieve houding aan te nemen tegenover de
samenleving. De maatschappij zit in ons en zij bepaalt onze identiteit. Maar wetenschap is een poging om
onderzoek en kennis te bevrijden van de menselijke emoties (François Jacob)
Voorbeeld: maatschappij maakt ons: uren zetten op eten: ons hongergevoel wordt getemd. Baby is bij geboorte
een asociaal wezen, zindelijkheid, ... de samenleving controleert deze spieren!
2. Sociologie ontluistert. Mensen zijn geneigd zich beter voor te doen dan ze zijn en een objectieve benadering
van het menselijk samenleven brengt dit aan het licht. Ze toont de mens van zijn minder fraaie kanten.
Sociologie = subversief. Zij ontmaskert. Ontluisteren = “niet meer luisteren naar dictator”
Ze wijst op de pijnlijke situaties in onze samenleving. De socioloog gelooft niet in de ‘officiële’ voorstelling van
zaken. Hij gelooft enkel dat wat zijn onderzoek hem oplevert. Daarom wekte een rationele, objectieve analyse
van het menselijk gedrag weerstand op. Bv: de elite voelde hen bedreigd dat de waarheid aan het licht zou
komen. Sociologie kan enkel gedijen in een democratische samenleving en niet in een traditionele.
Peter berger: een socioloog is een ontdekkingsreiziger die een onbekende wereld leert kennen.
Deze onbekende wereld is zeer dichtbij, de alledaagse leefwereld, de vertrouwde omgeving (gezin,
werk, school, vriendenkring), maar op zo’n manier belicht, dat duidelijk wordt hoe al
deze groepen werkelijk in elkaar steken. En dat kan verschillen van hoe ze schijnen te zijn.
Montesquieu: “een voorbeeld van ontluisterde satire en sociologische verbeelding” (1698-1755)
jezelf en je eigen cultuur en samenleving bekijken door de ogen van vreemden is de bron van de
sociologische verbeelding.
Hij publiceerde de Lettres persanes de indrukken van 2 Perzen op doorreis in Frankrijk. Zij
verbaasden zich over de eigenaardige levenswijze van Fransen.
Hij deed de Fransen in Versailles en Parijs naar hun leven kijken alsof het om vreemde gewoontes
ging. Daarom werden zijn lettres bezien als satire. “lachen met de Fransen”.
Hij leerde hen ook verder denken voorbij alledaagse vanzelfsprekendheden. Hij leerde de Fransen dat
gewoonten, wetten en gebruiken verschillen van regio tot regio, van land tot land en van tijdperk tot
tijdperk. Ook waren volgens hem deze variaties niet lukraak. Er bestonden onderlinge verbanden tss
de religie, wetgeving,... van een volk.
De l’esprit des lois: “over de geest der wetten” = zijn sociologisch hoofdwerk. Hierin werkte hij zijn
gedachten uit. Sociologie bestond nog niet MAAR hij zei al: bekijk jezelf door bril van anderen.
Hij is de voorloper van de sociologie maar ook zijn ideeën over democratie (scheiding der machten)
waren invloedrijk.
3. Het sociologische bewustzijn wordt geprikkeld door crisis. (18de en 19de eeuw)
De maatschappij is eeuwenlang aan het bewustzijn van de mensen ontsnapt omdat zij zo vanzelfsprekend, zo
vertrouwd was. Dit veranderde toen de sociale verhoudingen drastisch dooreen werden geschud en ze de
maatschappij werd ervaren als problematisch. De sociale werkelijkheid!
7
, Even uitgeschreven:
Mensen waren nog nooit geconfronteerd met het feit dat er sociale banden bestaan. De natuurlijke distantie ontbrak
hiervoor. Individuen en groepen zitten verweven in het alomvattend handelingskluwen dat we ‘maatschappij’ noemen.
Wijzelf, in wat we doen en laten, ‘maken’ de maatschappij, en tegelijk worden we door de maatschappij gemaakt.
Objectiviteit is daardoor moeilijk. Je neemt makkelijker afstand van iets wanneer het stuk gaat. Eind 18e eeuw verandert
er van alles. De maatschappij is eeuwenlang aan het bewustzijn ontsnapt omdat zij vanzelfsprekend was. Dit
veranderde toen de sociale verhoudingen drastisch dooreen werden geschud en de maatschappij als problematisch
werd ervaren.
Sociologische verbeelding: beseffen dat er van alles verandert in de samenleving, en dat er dus zoiets is als een
samenleving.
Het sociologisch bewustzijn ontstaat doordat de maatschappij de laatste twee of drie eeuwen het voorwerp is van een
radicale revolutie, die je enkel kan verklaren als je inzicht hebt in de specifieke wetmatigheden en eigenschappen van
het menselijk samenleven.
Kenmerken van het sociologisch perspectief
• Sociologen maken deel uit van wat ze bestuderen. In de wetenschap is er echter een grote noodzaak aan
distantie van het object. Dit vindt men onder andere terug in de chronologische geschiedenis van de
wetenschappen. Die wetenschappen die over verder verwijderde onderwerpen gaan (astronomie bvb.) zijn
eerder ontstaan. In de natuurwetenschappen is de distantie immers veel eenvoudiger. Zo is het bijv.
onmogelijk voor politicologen om zich van een eigen overtuiging te ontdoen.
• Sociologische kennis wordt deel van de maatschappij (vb. self-fulfilling prophecy). Deze voorspellingen worden
waar omdat mensen ernaar handelen. Denk aan voorspelling van een beurscrash en het hamsteren dat
gebeurt als er een voedseltekort wordt voorspeld (waarop inderdaad een voedseltekort ontstaat). Zo zijn er ook
self-destroying prophecies, voorspellingen die zichzelf onwaar maken. Denk aan het diploma waarvan gezegd
wordt dat het niets waard is omdat er veel te veel mensen het zullen bezitten. Kennis moet bijgevolg zo actueel
mogelijk worden gehouden.
• Grenzen aan de objectiviteit (of de waardengebondenheid van de sociologie). Studieonderwerp en socioloog
zijn gebonden aan waarden, met name die van hen zelf. Dit speelt bijv. al een rol in de keuze van het
onderwerp van de studie. Sociologen hebben de neiging choquerende en ontluisterende dingen te onthullen.
Dit wordt hen vaak kwalijk genomen door machthebbers. In de USSR onder Stalin verkondigden sociologen
enkel dat wat goed was voor het regime (er was dus geen drankprobleem of criminaliteit).
• Sociologie veronderstelt democratie
Het is moeilijk om de samenleving tot voorwerp van onderzoek te maken. De samenleving zit namelijk in onze
geest. De menselijke geest bestaat voor een groot deel uit taal. Taal is door de samenleving geconstrueerd.
We denken via structuren die niet van onszelf zijn. Onze geest is gekolonialiseerd door sociale processen. Ook
ons lichaam is maatschappelijk geordend (wc-gedrag). Verder is sociologie lastig omdat de maatschappij
constant verandert en sociologie zelf een impact heeft op de maatschappij.
8
