GEZONDHEIDSRECHT
Prof. T. OPGENHAFFEN
2022-2023
DEEL I. ORGANISATIE VAN DE GEZONDHEIDSZORG
1. DE ORGANISATIE VAN DE GEZONDHEIDSZORG IN EEN NOTENDOP
1.1. Gezondheid – gezondheidsrecht – zorgdriehoek
a. Gezondheid is een ruim begrip
Veel gebruikte definitie voor gezondheid → definitie van de WGO
- Gezondheid = a state of complete physical, mental and social well-being and not merely the absence
of disease or infirmity
o M.a.w.: gezondheid is RUIM, meer dan ziekte!
o Gezondheid is gekoppeld aan welzijn
o Deze definitie kan je niet gebruiken om het gezondheidsrecht op te bouwen
▪ REDEN: welzijn → kan ook gaan om welzijn op het werk, in het onderwijs, … →
zaken waar het gezondheidsrecht niet over gaat
b. Gezondheidsrecht
- Gezondheidsrecht = rechtsdomein zonder duidelijke afbakening
o Geen duidelijke grenzen van wat tot gezondheidsrecht behoort
o Gezondheidsrecht vs. welzijnsrecht → vaag
o “Medisch recht”?
▪ Afbakening al wat duidelijker
▪ Minder ruim dan gezondheidsrecht
- Gezondheidsrecht beperkt zich niet tot één rechtstak → over de rechtstakken heen
o Publiekrecht
▪ Bv.: publiek-private samenwerkingen
o Privaatrecht
▪ Bv. aansprakelijkheid (eigen regels van aansprakelijkheidsrecht binnen het
gezondheidsrecht, moeten aangevuld worden met het gemeen
aansprakelijkheidsrecht)
o Strafrecht
▪ Er zijn specifieke strafbepalingen in het gezondheidsrecht (bv. onwettige
uitoefening van de geneeskunde), maar vaak zijn ook gemeenrechtelijke
strafbepalingen van toepassing (bv. art. 458 Sw. over schending beroepsgeheim)
1
,- Eigen regelgeving aangevuld met gemeen recht
o Eigen regelgeving: bv. wet patiëntenrechten, wet uitoefening gezondheidszorgberoepen
▪ DUS er is eigen regelgeving, maar die is niet volledig dekkend! Ook terugvallen op
het gemeen recht
c. Gezondheidsrecht vs. welzijnsrecht
- Welzijnsrecht naast gezondheidsrecht
o Op sommige universiteiten/hogescholen
▪ Naast vak gezondheidsrecht, ook vak welzijnsrecht
o Op Wikipedia
▪ Heeft topic gezondheidsrecht en topic welzijnsrecht
→ VERWARREND
→ WHO-definitie die zegt dat gezondheid ‘a state of well-being’ is
- Wat is het verschil?
o Er is literatuur die zegt:
▪ Gezondheidsrecht = deel van publiek recht >< Welzijnsrecht = deel van sociaal
recht
• Is ten dele waar, maar niet volledig!!
o Gezondheidsrecht is niet louter publiek recht (zie supra, ook
aspecten van privaat recht en strafrecht)
o Welzijnsrecht w idd binnen het sociaal recht gekaderd, MAAR
eigenlijk bestaat sociaal recht uit arbeidsrecht, SZR en
welzijnsrecht; bovendien is welzijnsrecht niet louter sociaal recht,
ook welzijnsrecht kent privaat- en publiek- en strafrechterlijke
aspecten
▪ Gezondheidsrecht = curatief >< Welzijnsrecht = preventief
• Niet 100% waar
• Ook gezondheidsrecht kan ingaan op preventieve aspecten van de
gezondheid
▪ Gezondheidsrecht = federaal >< Welzijnsrecht = gemeenschappen
• Historisch:
2
, o Lange tijd zo geweest dat alles wat het medische betrof federaal
gebleven was (na eerste staatshervorming)
o Terwijl alles wat welzijnsbeleid is gemeenschapsmaterie is
• Vandaag:
o Binnen het ‘medische’ hebben de gemeenschappen sinds de 6 e
staatshervormingen heel wat bevoegdheden
▪ BWHI: onderscheid tussen
• Gezondheidsbeleid → valt samen met gezondheidsrecht
o Bv.: organisatie van ZH’n
• Bijstand aan personen → valt samen met welzijnsrecht
o Bv.: armoedebestrijding, jeugdzorg, …
→ DUS het onderscheid gezondheidsrecht vs. welzijnsrecht kan je maken a.d.h.v. BWHI
OPM: het onderscheid in BWHI is banaal, en soms ook onlogisch
- Bv. geestelijke gezondheidszorg valt onder gezondheidsbeleid, maar er zijn heel wat welzijnsactoren
die onder bijstand van personen vallen (bv.: CHW) die aan geestelijke gezondheidszorg doen
- Bv. woonzorgcentra behoren tot ouderenzorg en ouderenzorg is deel van bijstand aan personen
(dus is gemeenschapsmaterie), maar de medische zorgen die daar verleend wordt behoort tot het
gezondheidsbeleid
d. De zorgdriehoek
Hoe gezondheidsrecht conceptualiseren? ZORGDRIEKHOEK
- Gezondheidsrecht is een relatie tussen 3 actoren, en tussen die 3 actoren ontstaan relaties
o Patiënt
o Zorgaanbieder
o OH
- Relaties
o Zorgverlening
o Zorgrecht
o Zorgsturing
- Middenin: toezicht en handhaving
Elk deel apart bekijken.
3
,PATIËNT
- Bv. beroepsgeheim: een koppel komt in relatietherapie bij een psycholoog, één partner zegt achter
iets tegen de psycholoog in vertrouwen, dan is de vraag: wie is hier de patiënt? T.o.v. wie moet
psycholoog zijn beroepsgeheim respecteren?
o Is de patiënt de persoon die iets in vertrouwen gezegd heeft? OF is de patiënt het koppel?
- Bv. minderjarige wilsonbekwamen: wat is hun rechtspositie?
ZORGAANBIEDER
- Onderscheid maken tussen:
o Individuele beroepsbeoefenaars (bv. artsen, psychologen, kinesisten, …)
o Zorgvoorzieningen → hierin kan je nog onderscheid maken:
▪ Hoe kan je zorg aanbieden? Wat is de rechtspersoon die je kan aannemen?
▪ Onderscheid tussen publieke en private zorgaanbieders
▪ Publiek-private samenwerkingen
OVERHEID
- Speelt een dubbele rol
o Wetgever
o Administratie
- Zorg w heel sterk georganiseerd door de OH
o Hoe vult de OH die rol in? Nachtwaker of sturen?
- Wie is de bevoegde OH?
o Gemeenschappen? Federale OH? Brussel?
o Ook Europa: wat zijn de bevoegdheden van de EU? In welke mate speelt het EU-recht een
rol?
ZORGVERLENING tussen de zorgaanbieder en de patiënt
- Wat is de aard van die relatie: contractueel of buitencontractueel?
- Wat zijn de rechten van elk van de personen in die relatie?
o Bv. wet patiënten rechten
- Hoe speelt hier het aansprakelijkheidsrecht?
- Wat is kwaliteitsvolle zorg?
- Bestaat er een zorgplicht?
o Bv. zaak Jonathan Jacob: psychiatrisch ziekenhuis heeft geweigerd om J.J. op te nemen →
bepaalde personen binnen dat ZH zijn veroordeeld voor schuldig hulpverzuim
ZORGSTURING (relatie tussen overheid en zorgaanbieder)
- De zorg in BE w behoorlijk gestuurd: de OH bepaalt aan welke vw’n je moet voldoen
o Bv. gezondheidszorgberoepen: diploma-vereisten, erkenningsvereisten, …. (zie wet
Uitoefening Gezondheidszorgberoepen)
- Ook voor zorgvoorzieningen zijn er regels
o Een ZH moet aan bepaalde vw’n voldoen om erkend te worden
- Financieren: hoe gaat de OH de zorg financieren?
o Per prestatie? Forfait? Subsidies?
o Hoe speelt hierin het EU-recht, bv. staatssteun en marktwerking
- Programmatie: hoeveel ziekenhuisbedden in een bepaalde regio
4
,ZORGRECHT (relatie tussen overheid en patiënt)
- Financiering gezondheidszorg d.m.v. SZ
- In welke mate heeft een patiënt een recht op zorg, af te dwingen t.a.v. een OH?
- Kan je de OH aansprakelijk stellen voor wachtlijsten in de zorg? Voor een gebrekkige kwaliteit van
zorg? Voor de wijze waarop de coronapandemie is aangepakt?
TOEZICHT EN HANDHAVING
- Nagaan of dat recht nageleefd w en optreden waar mogelijk
- Toezicht: hoe houdt de OH toezicht op de kwaliteit van de zorg?
o Systeem van inspectiedienst? Of via externe accreditatie?
o Kwaliteitswet
o Systeem van zelfregulering en zelfcontrole (bv. in de vorm van deontologie)
▪ Bv. orde der artsen: in welke mate houden zij toezicht en kunnen zij handhaven?
- Als er iets misgaat in die zorgrelatie, hoe kan je optreden?
o Bv. medische fout: waar kan de patiënt terecht?
o Bv. zorgaanbieder levert gebrekkige kwaliteit, hoe optreden?
o Bv. ZH voldoet niet aan de kwaliteitseisen, hoe sancties opleggen en welke?
Deze driehoek altijd in achterhoofd houden.
1.2. De onlosmakelijke band met de sociale zekerheid
De organisatie van de gezondheidszorg is onlosmakelijk verbonden met het vraagstuk over de betaalbaarheid
ervan, zowel voor de patiënt als voor de OH. Om een idee te geven: in 2018 bedroegen de Belgische uitgaven
in de gezondheidszorg 10.3% van het Bruto Binnenlands Product.
Hoe gaan we de gezondheidszorg financieren?
- Iedereen zelf een eigen bijdrage leveren? Dus zichzelf privaat verzekeren voor zover hij dat kan?
- Via de OH die belastingen heft?
- Sociaal verzekeringssysteem?
o BE heeft voor zo’n systeem gekozen
o Wie werkt en RSZ-bijdragen betaalt, is sociaal verzekerd → kan genieten van prestaties uit
de SZ wanneer medische kosten zich voordoen
a. De zorgdriehoek is ook een verzekeringsdriehoek
Er ontstaan een relatie tussen patiënt – OH – zorgaanbieder, ook wanneer het de kosten betreft.
- OH w betrokken: de OH speelt een centrale rol wat de SZ betreft
5
,Wettelijke basis: Ziekteverzekeringswet (’94)
- Bepaalt hoe de ziekteverzekering werkt
- Wie geniet van dit financieringssysteem? Sociaal verzekerde patiënt
De sociaal verzekerde patiënt
- Rechthebbenden
o Werknemers/ambtenaren
o Zelfstandigen
o Gelijkgestelden (met/zonder eigen bijdrage)
▪ Bv.: studenten die niet meer ten laste zijn van
hun ouders
▪ Bv.: mensen die werkloos zijn
▪ Bv.: mensen die arbeidsongeschikt zijn
▪ …
- Personen ten laste
o = mensen die zelf geen eigen recht hebben in de sociale verzekering, maar die wel ten laste
zijn van iemand anders die wel zo’n recht heeft
o Bv.: studenten die nog ten laste zijn van hun ouders → zijn zelf geen rechthebbenden in de
ziekteverzekering, maar ‘surfen’ mee met hun ouders
DOEL: zo veel mogelijk sociaal verzekerden
- Hoewel het een sociale verzekering is, dus principe dat het enkel voor de werkenden is, heeft OH
die geleidelijk aan heel wijd opengezet, naar zoveel mogelijk sociaal verzekerden
- GEVOLG: ziekteverzekering is quasi universeel (via systeem van gelijkgestelden en via systeem
personen ten laste)
- REDEN: is een basisverzekering (voor iedereen gezondheidszorg betaalbaar maken)
- Wat als je toch uit de boot valt?
o Maatschappelijke dienstverlening van het OCMW
De overheid
- RIZIV
o = een parastatale
o Met eigen rechtspersoonlijkheid en bestuurlijke
autonomie
o Functie: beheer en controle van de ziekteverzekering
o Krijgt de RSZ-bijdragen binnen → zal deze vervolgens
gebruiken voor de terugbetalingen
▪ OPM: doen de terugbetalingen niet zelf! →
wel ziekenfondsen
- Ziekenfondsen
o = Privaatrechtelijke organen, treden op als administratieve OH
o Uitvoerend orgaan (terugbetaling)
o Patiënt sluit aan bij een ziekenfonds naar keuze
▪ Klassieke ziekenfondsen
▪ Hulpkas van de OH
▪ Personen werkzaam bij NMBS: specifiek ziekenfonds voor de NMBS
6
, De zorgaanbieder
- (Individuele) zorgverstrekker
o Kwalificatie en erkenning
- Zorginstelling
→ Geven aanleiding tot terugbetaling voor zover ze aan de vw’n voldoen die in de ziekteverzekeringswet
(ZVW) staan
b. Verhouding tussen actoren
Wat moet de patiënt doen om binnen het systeem van terugbetalingen te vallen?
- Statuut van sociaal verzekerde (WN/ambtenaar of gelijkgestelde of persoon ten laste)
o Kan zich dan inschrijven bij een ziekenfonds → dan betaalt patiënt bijdragen (in principe)
- Stel: een risico doet zich voor (patiënt heeft nood aan een geneeskundige verstrekking) → 2 opties:
o (1) Patiënt betaalt aan de zorgaanbieder → zal vervolgens een getuigschrift verstrekte zorg
krijgen → met dat getuigschrift tot ziekenfonds wenden → ziekenfonds zorgt voor
terugbetaling
o (2) derdebetalersregeling: patiënt krijgt geneeskundige verstrekking → arts/zorginstelling
richt zich onmiddellijk tot het ziekenfonds voor terugbetaling
- In verhouding patiënt – zorgaanbieder: vrije keuze
o Patiënt heeft het recht naar welke beroepsbeoefenaar en welk ziekenhuis je gaat (DUS de
SZ betaalt de verstrekkingen terug bij elke erkende zorgverstrekker of erkende
zorginstelling)
▪ Niet zo in alle landen !!
Relatie zorgaanbieder en OH
- Hoeveel mag de zorgaanbieder aanrekenen aan de OH? Hoe w die bedragen bepaald?
- Zorgverstrekker
o Systeem van inclusieve contractering = hele beroepsgroep sluit met ziekenfondsen een
overeenkomst over de tarieven die gehanteerd zullen worden
▪ >< exclusieve contractering = systeem waarin tariefafspraken gemaakt w met
bepaalde zorgverstrekkers binnen een bepaalde beroepsgroep
• Is zo in NL
• Leidt tot een systeem van meer marktdenken en concurrentie (er w
gezocht naar de voordeligste zorgverstrekker)
o Hoe worden die tariefovereenkomsten gesloten?
7
