INLEIDING:
PLANMATIGE
BEVORDERING VAN
GEZOND GEDRAG
Sociale marketing
= “process that uses marketing principles and techniques to change target audience behaviors to benefit
society as well as the individual. This strategically oriented discipline relies on creating, communicating,
delivering and exchanging offerings that have positive values for individuals, clients, partners and society
at large” (Kotler & Lee, 2016, p. 9)
- Commerciële organisaties kunnen ook aan sociale marketing doen: doel is meestal niet om
publiek gezonder te maken, maar om producten te verkopen en winst te maken
Bv. Durex > seksuele gezondheid bevolking verbeteren
Bv. Body Shop > duurzame producten
Bv. elektrische wagens > milieuvriendelijker
Bv. reclame over zeep > bewustzijn creëren rond handhygiëne
Inleiding
- Gezondheidsvoorlichting = alle activiteiten die ondernomen kunnen worden om ervoor te zorgen
dat mensen zich vrijwillig gezonder gedragen
Campagnes rechtstreeks gericht op individuen (bv. campagne tegen snel rijden)
- Gezondheidsbevordering = combinatie van gezondheidsvoorlichting en omgevingsverandering,
die (samen) gezond gedrag en gezonde leefcondities stimuleren
Niet alleen campagnes die zich rechtstreeks richten op individuen, maar ook omgeving
aanpassen (bv. campagne tegen snel rijden + extra flitspalen installeren)
- Planmatige gezondheidsbevordering
Heel gestructureerd
Multidisciplinair
1. Begrijpen probleem (Epidemiologie, biomed.)
2. Verklaren van gezond en ongezond gedrag (Soc. Psycho.)
3. Beïnvloeden van gedrag door voorlichting (Comm. Wet)
, - Campagnes kunnen heel breed gaan
Bv. folder waarin mensen worden aangemoedigd om zich te laten vaccineren
Bv. lesmateriaal: anticonceptiedoos die wordt meegegeven naar scholen, zodat jongeren
op school kunnen ontdekken welke anticonceptiemiddelen er allemaal bestaan
Bv. bedrijfsprogramma’s waarbij werknemers op het werk worden opgeleid om hen te
motiveren om zich aan de veiligheidsvoorschriften te houden
Bv. BOB-sleutelhanger
Bv. projecten rond verkeersveiligheid waarbij leerkrachten met leerlingen op stap gaan
en bijvoorbeeld leren hoe ze veilig moeten oversteken op een zebrapad
Doelen gezondheidsbevordering
- Primaire preventie: voorkomen van gezondheidsprobleem - wegnemen van oorzaken of
risicofactoren voor aandoeningen
Bv. vaccineren en stoppen met roken
- Secundaire preventie of vroege opsporing: identificiatie van mensen in een vroeg stadium
Mensen zijn ziek en hebben klachten > men wilt dat mensen deze klachten erkennen en
langsgaan bij de dokter
Gerichte behandeling, gedrags- of omgevingsverandering
Enkel zinvol wanneer vroegtijdige behandeling effectief is
Bv. Vlaams bevolkingsonderzoek naar darmkanker
- Tertiaire preventie of zorg: start na diagnose
Het leren beheersen van/het leren leven met een aandoening die niet meer te genezen
valt
Mensen ondersteunen om levenskwaliteit zo hoog mogelijk te houden of in sommige
gevallen de dood uit te stellen
Mensen aansporen om therapietrouw te zijn en medicatie te nemen
Cure en care
Doelgroepen en preventie
- Hoogrisicobenadering
Identificatie risicogroep o.b.v. erfelijkheid, risicogedrag
Relatief hoog risico
Prevalentie verhoogd risico laag
Groot voordeel voor individu in risicogroep, klein voordeel voor populatie
- Populatiebenadering
Hele bevolking – grote deelgroep
Gemiddeld relatieve risico laag
Prevalentie van het risico is hoog
Laag voordeel voor individu, groot voordeel voor populatie/volksgezondheid
,Preventieparadox
- Doel: algemene prevalentie van aandoening in populatie laten dalen
- Populatie: kleine groep met hoog risico / grote groep met laag risico
- Vraag: hoogrisicobenadering of populatiebenadering?
- Instinctief: hoogrisicobenadering > maar: we missen veel mensen met aandoening die zich in LRG
bevinden > op populatieniveau zitten meeste mensen in LRG
- Rose’s Theorema: grote groep mensen blootgesteld aan laag risico leidt tot veel meer
aandoeningen dan kleine groep mensen blootgesteld aan hoog risico
- Conclusie: populatiebenadering > als we aandoening willen verminderen in volledige populatie,
mogen we grote groep met laag risico niet negeren
Doelgroepen en interventie
- Universele preventie
Bij alle mensen gezondheid verbeteren, bij alle mensen ziekte verminderen
Gelinkt aan primaire preventie
Populatiebenadering
- Selectieve preventie
Gericht op specifieke groep
Gelinkt aan secundaire preventie
Hoogrisicobenadering
- Geïndiceerde preventie
Gericht op individu met beginnende klachten & symptomen
Ontstaan ziekte / verdere klachten voorkomen
Hoogrisicobenadering
Gelinkt aan secundaire preventie
- Zorggerelateerde preventie
Gericht op individuen met ziekte
Ziektelast reduceren
Gelinkt aan tertiaire preventie
Middelen om gezondheidsbevordering te bereiken
- Voorlichting: interventies ter bevordering van gezond gedrag
Interventies die zich specifiek focussen op gedrag van individuen
- Voorzieningen: mensen helpen door iets in de omgeving aan te passen
Bv. condoomautomaten bij apothekers
Bv. fruit programma’s op scholen
Bv. signaal bij niet dragen gordel
Bv. nudging
- Regelgeving, controle en sancties
, Bv. minimumleeftijd alcohol, verbod roken op café
Niet altijd mogelijk (contextgebonden) > bv. men kan mensen niet verplichten om een
condoom te gebruiken
- Werken in interactie met elkaar: grootste slaagkans wanneer ze gecombineerd worden met
elkaar
Gedrag en omgeving
- Educatieve benadering
Verantwoordelijkheid bij individu
Klassieke aanpak van gezondheidsvoorlichting (vooral in de V.S.: heel individualistische
maatschappij)
- Ecologische benadering
Groeiend belang omgeving
Meer nuance: interactie tussen individu, organisatie, omgeving, regelgeving, community,
etc.
Bv. dronken rijden: individu, peers, cafébaas, politie, alternatief vervoer, wetgeving, etc.
Combinatie van voorlichting, voorzieningen & regelgeving, controles en sancties
Het is de verantwoordelijkheid van iedereen in de maatschappij om de maatschappij
gezond te houden
Ethiek
- Moeten alle gezondheidsproblemen worden aangepakt met gezondheidsvoorlichting?
Geen juist antwoord! Ethisch dilemma – situatiegebonden
Twee mogelijke antwoorden:
Ja, want het bevordert de gezondheid van iedereen
Nee, want er zijn ook negatieve effecten gebonden aan
gezondheidsvoorlichting/bevordering (bv. campagnes die te hard inspelen op
angstgevoelens > mensen verliezen het gevoel van controle)
- Angst > boemerangeffect
Mensen verliezen gevoel van controle en hebben het gevoel dat ze voor alles angstig
moeten zijn
Mensen doen dan het omgekeerde van wat er beoogd wordt met de
gezondheidsbevordering > situatie na gezondheidsbevordering slechter dan ervoor
- Stigmatisering, bv. rokers, anti-vaxxers, overgewicht > boemerangeffect
- Grote gezondheidsverschillen tussen diverse groepen
Hoge SES > makkelijker bereikbaar dan mensen met een lagere SES
Leidt tot een grotere kloof tussen mensen met een hoge en lage SES
