1 HET BEGRIP CREATIVITEIT
1.1 CREATIVITEIT IS EEN PARAPLUBEGRIP
creativiteit heeft geen eenduidige betekenis
creativiteit heeft heel veel betekenissen
DAAROM: paraplubegrip
maar wat schuilt er onder die paraplu?
we onderzoeken een begrippenkader
1.2 CREATIVITEIT IN WESTERS HISTORISCH PERSPECTIEF
1.2.1 TENDENSEN: INDIVIDUALISERING, DEMOCRATISERING EN
COMMERCIALISERING VAN CREATIVITEIT
De geschiedenis geeft ons zicht op enkele discussies rond creativiteit die vandaag ook
nog bestaan
discussie tussen creativiteit als idee of als actie
creativiteit als een vrij iets of als iets doelgericht
creativiteit als nieuw of als imitatie
huidige tijdsgeest weer over het begrip creativiteit
= in wetenschappelijk onderzoek, het maatschappelijk debat en in beleidsdocumenten
= de algemeen aanvaarde overtuigingen uit in het Westen
creativiteit is universeel en belangrijk
creativiteit maakt ons tot wie we zijn
de maatschappij maakt tot wat het is
een historisch perspectief
huidige overtuiging was eerder de uitzondering dan de norm
creativiteit was dit destijds vreemd, ongewenst en zelfs gevaarlijk
bestaat ook pas echt sinds WO II
conclusie: opvatting over creativiteit is voortdurend in verandering
moet je verstaan binnen onze sociale, wetenschappelijke, technologische, economische
en politieke context
geschiedenis van de creativiteit is voornamelijk Westers en zelfs Europees & Amerikaans
!! aangezien het begrip creativiteit in het Westen ontstaan is, bestaat soms wel de verkeerde neiging
om de westerse cultuur als creatiever te omschrijven dan bijvoorbeeld de Oosterse
, creatieve daden zijn een uitkomst van goddelijke inspiratie
@ oudheid tot aan de Renaissance, doorheen de Middeleeuwen
de renaissance was de start van de lange transitieperiode van God naar de mens
zelf als bron van creativiteit
deze transitie bereikte zijn hoogtepunt tijdens de Verlichting en de Romantiek met
het beeld van het Genie
na WO II groeide het wetenschappelijk onderzoek naar creativiteit, met een beter
zicht op de individuele en sociale dimensie
1.2.1.1 INDIVIDUALISERING EN DEMOCRATISERING VAN CREATIVITEIT
1.2.1.1.1 GRIEKEN
een fundamentele contradictie
= de belangrijkste uitvinding van de mensheid dateert uit deze periode
= het houden van huisdieren, de uitvinding van het alfabet, het creëren van steden
en kunst, zichtbaar tot vandaag
het is duidelijk dat de mensen van toen sommige creaties waardevol genoeg
vonden om te bewaren en over te dragen op volgende generaties
moeilijk na te gaan hoe ze toen dachten over creativiteit, van waar het komt,
waartoe het dient,…
de Grieken maakten de grootste creaties in de oudheid
o waren zeer gereserveerd wanneer het op menselijke creativiteit aankwam
o straffen om te waarschuwde op menselijke creativiteit, als verstoring van de
universele orde
o Griekse tragedies benadrukte dikwijls dat je beter de goden niet tegen de
borst kon stoten maar goden het volk moesten inspireren
1.2.1.1.2 MIDDELLEEUWEN
de overtuiging dat creativiteit, enkel het voorrecht was van goden/God zinderde in de
westerse wereld ver door tot in de Middeleeuwen
o toch ontstonden er vele kunstwerken in de Me (= paradoxaal)
o maar elk teken van individualiteit of meesterschap werd ontmoedigd
o dit verklaarde allicht de gemeenschappen van ambachtsgilden
middeleeuwen = de ontkenning van individuele creativiteit
toch allesbehalve een statische periode
o door de snelle uitbreiding van steden, technologie en handel...
, 1.2.1.1.3 RENAISSANCE
deze constante transformatie van de Middeleeuwse maatschappij resulteerde in de
Renaissance
de lijn tussen God als Schepper en de mens vertroebelde
eerste periode in de westerse geschiedenis waar het creatieve ideaal werd gevierd
en werd verschoven van God naar de mens (eigenlijk naar de man, want aan de
vrouw werd toen nog geen creativiteit toegeëigend)
de drukpers maakte de uitwisseling van kennis en ideeën mogelijk als nooit tevoren
vanuit Europa werd de wereld ontdekt
o reformatie speelt hier een belangrijke rol
= protestantisme, calvinisme en anglicanisme, als reactie tegen hiërarchie
van het toenmalige instituut, de Katholieke kerk, met een eigen
interpretatie van de Bijbel en geen heiligen
het individuele denken en hard werken werd bevordert
Renaissance zorgde ervoor dat mensen die iets creëerde, daar individuele erkenning
voor kregen én ook voor betaald werden, het cultiveerde creaties in de kunst en ver
daarbuiten
vanuit de individualiteit bestond het idee van het menselijke ‘genie’, waarvan
Leonardo Da Vinci een voorbeeld is
maar toch blijf men de menselijke creativiteit met vreemd bekijken
gevolg: de verlichting maakt hier komaf mee
1.2.1.1.4 DE VERLICHTING
het geloof in de kracht van de menselijke geest en zijn vermogen om de wereld te
veranderen, legde de grondslag voor een nog meer individuele benadering van
creativiteit
er was spraken van vooruitgang
o vooral wetenschappelijke vooruitgang = werd heel populair
de perfecte voedingsbodem voor de industriële revolutie en de bijbehorende
technologische én maatschappelijke doorbraken van die tijd
de opeenstapeling van het verwerven van een overvloed aan bezit, zelfs op ‘de
kop’ van de ander, of andermans natuurlijke rijkdommen, werd moreel aanvaard
de ideologie van het individualisme won duidelijk terrein
gevolg: de Bijbelse visie van scheppen, werd uitgedaagd
, o de mens zelf kan, los van de Bijbel, zelf oplossingen zoeken en vinden
o probleemoplossend denken werd een belangrijke manier van creatief
bezig zijn
reactie op individualisme
1.2.1.1.5 DE ROMANTIEK
de periode die de meeste impact heeft gehad op hoe wij in het Westen momenteel
creativiteit beleven en omschrijven
zorgden voor kwelling, wilde fantasie en wanorde
romantiek is een tegenreactie tegen de Verlichting en het ontstaat op het einde van
de 18e eeuw en het begin van de 19e eeuw in de beeldende kunst, literatuur en
muziek
de bloeiperiode van de Romantiek o.w.v. subjectieve ervaring, introspectie, intuïtie,
emotie, spontaniteit en verbeelding die centraal kwamen te staan
er kwam een grote waardering voor het individuele gevoelsleven, wat 1,5 eeuw
later nog nazinderde in de Flower-Power beweging
o het niet direct zintuiglijk waarneembare werd belangrijke bron van weten
o de sterke waardering tijdens de Verlichting van de rationele zijde van de
mens werd op de korrel genomen
o rationalisme werd als een vernauwing van het bewustzijn gezien
gevolg
verzet tegen industrialisatie en urbanisatie
gevolg
o traditionele samenlevingsverbanden werden uit elkaar gerukt en traditioneel
vakmanschap werd bedreigd
o vooruitgang werd toen aanzien als een herwaardering van authentieke
levensvormen
het verlangen naar beleving van het onverklaarbare kwam centraal
o het gevoel, de fantasie, verbeelding, de intuïtie, het onderbewuste en
onverklaarbare zijn belangrijker dan de ratio, de rede, …
omwille van he belang van het gevoelsleven, was het erg belangrijk om dit zo
authentiek mogelijk te beleven: gevoel pur sang, wat ook leidde tot decadentie en
het ongebreideld uiten van vleselijke verlangens ,…
de natuur is belangrijker dan industrie, stad en technologische vooruitgang
o natuur staat ook voor het authentieke
liefde en vriendschap zijn zeer belangrijke waarden en gaan in tegen een
te droog individualisme
