Prof: Veerle Van den Bogaerd
Samenvatting privaat recht
PERSONEN EN FAMILIERECHT
Personen en familierecht 2 grote onderdelen te onderscheiden zijn.
1. Personen recht
Het onderdeel van burgerlijk recht dat in het algemeen bepaald wie
een persoon is en dat bepaald welke zijn rechten en plichten zijn als
enkeling.
Regelt ook de bescherming van personen
‘Vakgebied dat betrekking heeft op de status en de bescherming
van de persoon als enkeling’
2. Familierecht
Regelt het statuut van de verhoudingen die enerzijds gebaseerd zijn
op de afstamming en anderzijds op de levensgemeenschap
van/tussen volwassen
‘Rechtsgebied binnen het burgerlijk recht dat de regels omvat
betreffende de privaatrechtelijke verhoudingen tussen personen,
zoals huwelijk, geregistreerd partnerschap, echtscheiding,
alimentatie, afstamming en adoptie’
Heel wat gelijkenissen vb. recht op onderhoud, recht op opvoeding
1. De personen
Een persoon = ‘elke entiteit die drager kan zijn van rechten en plichten’
Wie zijn die personen? Wie willen we betrekken in het juridisch verkeer? Moeten
dat mensen zijn of mogen dat ook louter intelligente wezens zijn die niet per se
mens zijn? Hoever willen we hier in gaan?
Intelligentie als criterium: mogen dat enkel mensen, of ook dieren zijn?
Sommige mensen zijn intelligenter dan een dier!
Vb. een baby die in coma ligt heeft minder intelligentie dan
Dolfijnen: zou toekomstgericht kunnen denken
Olifanten: olifantengeheugen: weg herinneren waar ze jaren geleden
geweest zijn
Sommige volgens zoals kraaien: uitstekende puzzelaars
Chimpansees: zijn de ingenieurs onder de dieren, zijn goede
communicaties, maken gereedschap op voedsel te vergaren, als jij mij dit
geeft dan geef ik jou dit
Mogen wij deze dan als persoon in ons rechtssysteem zien?
We hebben hiernaast ook nog kunstmatige intelligentie.
1
, Prof: Veerle Van den Bogaerd
Vb. wereldkampioen schaken 1990; Garry Kasparov (Russisch) vs. IBM super computer.
Die computer is gebaseerd op wiskundige modellen, uiteindelijk verloor het menselijke
brein van de computer.
Men is dit verder gaan evolueren en spreekt nog over: Artificial Intelligence (AI)
(Artificiële intelligentie)
Men probeert dat zo veel mogelijk toe te passen
Vb. App ‘waze’. Die gaat voortduren gaan bepalen welke routes het kortst zijn en
bepaalt dan welke route het kortst is. Moeten we die ‘waze’ dan ook als een
persoon beschouwen?
Wat als een mens mechanische elementen bezit? Wat met huidige
technologieën?
Vb. Zuid-Afrikaanse atleet: Oscar Pistorius. Hij heeft 2
kunstbenen en werd paralympisch kampioen en hij heeft een
rechtszaak gestart om mee te mogen doen aan de olympische
spelen. Dit was omstreden, omdat hij speciale kunstbenen was.
De vraag werd gesteld of deze benen hem voordeel gaven
tegenover anderen. Hij is ook veroordeeld voor moord op zijn
vriendin.
We kunnen naar het schijnt 80% van ons lichaam vervangen door kunstmatige
onderdelen. Dit wil zeggen dat mens opschuift in richting van machine en
omgekeerd. Waar trekken we dan de grens? Wanneer is mens geen mens meer?
De grens is gesteld:
Soorten personen:
1. De natuurlijke persoon criterium: mens zijn
Dit zijn alle mensen, gelijk welke omstandigheden. Maakt niet uit als
je pasgeboren bent of in coma ligt of geen hersenactiviteit meer
heeft
We zijn allemaal evengoed mens
Dit is niet altijd zo geweest!
o Vroeger: mensen die wel/niet aan het juridisch leven konden
deelnemen
o In ons land hadden we zelf de burgerlijke dood: de rechter
kon al je rechten afnemen, waardoor je in feite geen mens
meer was. Dit was vooral in de middeleeuwen en als straf
werd je vogelvrij verklaard (= iemand werd buiten de
bescherming van de wet verklaard). Juridisch ben je geen
mens meer en wordt je als een object beschouwd.
Iemand anders kon dan, die persoon die object was
geworden, doden/beroven zonder straf, want je kreeg enkel
straf als je dit aan een mens deed.
o Dit is afgeschaft door discussie met de VS in 19 e eeuw. Er
kwam goedkoop textiel in EU van de VS. Zij konden dat daar
goedkoop maken, want ze hadden daar slaven voor waar ze
niet voor moesten betalen. Andere producenten, die geen
2
, Prof: Veerle Van den Bogaerd
slaven hadden, konden hier goed gebruik van maken. Dit
heeft geleid tot handelsconflict waarbij men heeft gezegd dat
wat de VS doet met de slaven, niet kan. De Amerikanen
antwoorden: ‘wij begrijpen niet waar jullie een probleem zien,
want jullie doen toch hetzelfde bij jullie burgerlijke dood?’
Slaven werden niet als mensen bekeken en ook wij bekeken
sommige mensen niet meer als mens. Dus wij hebben de
burgerlijke dood afgeschaft
Visie tegenover dieren is doorheen de tijd ook veranderd
o ME: dierenprocessen waren geen uitzondering! Vb. hond beet
kind dood. De hond werd gearresteerd en beland in cel waar hij
moest wachten op zijn proces (en dus niet het baasje). De
bewijslast was overduidelijk. De hond had dus zo zonder dwang
een bekentenis afgelegd. Er werd dus effectief een proces
gevoerd. De rechters waren unaniem dat het bijten zwaar moest
bestraft worden, zodat andere honden niet hetzelfde zouden
doen. Hond werd veroordeeld tot dood en werd opgehangen
zodat andere honden schrik kregen en dus niet het zelfde doen.
En het was nog niet gedaan. Dat vonnis vermeld ook dat de
goederen van de hond verpuurd werden verklaard ten gunste
van de gemeenschap.
o Nu zou dier ingeslapen worden en ligt de verantwoordelijkheid
bij eigenaar van de hond.
Nu: dieren geen rechten. Een dierenproces is nu ondenkbaar
Nu kennen we dieren dus geen rechten toe, maar ook geen
verantwoordelijkheden.
o Vb. Peggy Guggenheim: grote kunstcollectie. Ze had geen kinderen. Ze
besloot haar fortuin achter te laten aan haar honden, en dit kon.
o VS: rel ontstaan over een man die zijn fortuin had nagelaten aan
een papagaai en zijn kinderen zouden dit pas erven na de dood van
de papegaai (wordt makkelijk 100 jaar).
o Bij ons kan dit niet. Je zou al een heel ingewikkelde constructie
moeten opzetten. De hond heeft daar geen rechten over. Een dier
wordt bij ons gezien als een zaak. Je zou wel kunnen zeggen dat dit
niet klopt, want wij hebben toch wetgeving omtrent dierenwelzijn.
Dit klopt, maar dat is niets anders dan een soort wetgeving ter
bescherming van waardevolle zaken zoals vb. wetgeving over
monumenten. Hier mag je ook niets verkeerd mee doen, dus dat is
gelijkaardig.
In ons rechtssysteem nu bakenen we de persoon heel hard af tot de mens
(gedaan tot midden 19e eeuw):
3
, Prof: Veerle Van den Bogaerd
19e eeuw industriële revolutie waar grote fabrieken worden opgericht
(staalfabriek). Hier was veel geld voor nodig, maar weinig mensen hadden deze
hoeveelheid geld. Men probeerde dus samen met vrienden, die wat geld hadden,
dit op te richten. De ene vriend had dan een hoogovenbouw waar ijzer erts werd
gesmolten, dit gaat door naar fabriek van 2e vriend die daar staalplaten/ruw staal
mee maakt, door naar 3e vriend die daar afgewerkte producten mee maakt zoals
spijkers. Plots krijgen deze vrienden ruzie en dan willen ze geen zaken meer doen
en ligt de boel plat.
Om dit te vermijden heeft men de mogelijkheid gemaakt om grote organisaties te
maken: vennootschappen met aandelen. Door aandelen te kopen koop je een
virtueel deel van de fabriek. Je bouwt dan een fabriek met al die verschillende
onderdelen/aandelen. Als iemand ruzie had, dan kocht iemand het aandeel over.
Zo bleef de fabriek draaien, want enkel de aandeelhouder veranderde, het
aandeel zelf bleef bestaan.
Een ander probleem was op vlak van aansprakelijkheid. Hier ging het ook vaak
mis. In 1989 ontplofte de kruidfabriek corvilain in Antwerpen. Heel veel doden en
gevolgen. De eigenaar is hier aansprakelijk voor gesteld en moest een
schadevergoeding betalen omdat hij zicht niet goed hield aan
veiligheidsafspraken. Hij was verantwoordelijk voor alle doden. Hij eindigt in
grote armoede. Om dit te beperken heeft men vennootschappen met een
aansprakelijkheidsbeperking in het leven geroepen (vroegere BVBA). Nu BV.
De opzet van zo’n BVBA is dat er een vennootschap wordt opgericht waarbij je
gelden en goederen insteekt, maar dat je dat niet kwijt kan raken. (tenzij wat je
er in stopt, alleen dat kan je kwijt raken). Zo is men tot de oprichting van de
rechtspersonen gekomen.
2. De rechtspersoon omwille van twee noden:
Kapitaal samenbrengen
Aansprakelijkheid beperken
Als er iets fout gaat dan neemt die rechtspersoon (fictieve persoon) de val. De
fysieke
personen worden daar niet door geraakt (ten hoogste het bedrag dat ze zelf in
die
rechtspersoon gezet hebben).
Je krijgt de opkomst van de commerciële vennootschap.
(Later ook niet commerciële vennootschap, de OVH zag in dat ze zichzelf ook
konden splitsen in kleinere stukjes die dan ‘publiek rechterlijke rechtspersonen’
zijn).
Het rechtspersonen recht heeft ook een eigen leven gaan leiden ten tijde van de
19e – 20e eeuw tot op de dag van vandaag.
Rechtspersonen hebben ook een naam, woonplaats, nationaliteit. Wat kunnen
ze niet doen?
Alles wat te maken heeft met de essentie van het mens zijn vb. familierecht,
adoptie, alles
wat met kinderen te maken heeft… In de zakelijke sector mogen ze, net zoals
4
, Prof: Veerle Van den Bogaerd
mensen, wel
doen: bezit hebben, transacties doen, contracten afsluiten
Categorieën van personen
1. Natuurlijke persoon: de mens met zijn rechten en plichten
2. Rechtspersoon: groepering van personen en/of middelen die aan het
rechtsverkeer kan deelnemen (zoals een mens) als drager van subjectieve
rechten en plichten
A. De rechtspersoon
= Organisaties, vennootschappen…
Ontstaan in 19e eeuw om tegemoet te komen aan een aantal problemen:
1. Nood aan systeem voor kapitaalopbouw
o Oplossing: oprichting vennootschap met aandelen
2. Nood aan beperking van aansprakelijkheid
o Er voor zorgen dat wanneer er een ramp gebeurt, dat het niet op de
schouders van de initiatiefnemers kwam
Ontstaan van een aparte persoon, los van de mens/natuurlijke persoon.
Men is die als een
abstract persoon gaan zien
Onderscheid tussen:
1. Publiekrechtelijke rechtspersonen
2. Privaatrechtelijke rechtspersonen
Publiekrechtelijke rechtspersonen
- Van latere datum
- Idee is lang geweest dat er aan de kant van de OVH maar 1 rechtssysteem
bestond nl. de Belgische staat. Veel staatshervormingen later is dit in
stukjes gaan splitsen
-> voorbeelden:
- Gemeenschappen
- Gewesten
- Lokale besturen (provincies, gemeenten)
- Bpost (afgesplits van de OVH en kreeg een afzonderlijke taak)
- Proximus (afgesplits van de OVH en kreeg een afzonderlijke taak)
Dit zijn allemaal OVH rechtspersonen, maar ze zijn dat niet allemaal in
dezelfde mate
Zij dienen het algemeen belang waarvoor ze specifieke bevoegdheden krijgen.
Ze kunnen
dingen doen die private rechtspersonen niet kunnen doen voorbeeld:
5
