RZL: RELIGIE, ZINSBELEVING EN LEVENSBESCHOUWING
H1: SPIRITUELE ZORG – INLEIDING
Ouderen: vaak bezig met opmaken van levensbalans (terugkijken op hun leven)
o Wat zinvol en niet zinvol was + wat af is en niet af is
o Als balans doorslaat naar positieve/zinvolheid, dan overheersen dankbaarheid en innerlijke rust
o Bv. ‘ik heb een mooi leven gehad, heb hard gewerkt en draag er de vruchten van en mijn kinderen zijn
gelukkig, ik kan gerust sterven.”
Zinbeleving
o Vb Jimmy Fallon
Valt in keuken en blijft met trouwring haken achter keukenkast afgerukte vinger 10d intensieve
zorgen
Nagedacht over zin van leven herbevestiging van wat zijn ‘roeping’ is: leuke tv maken en mensen
doen lachen
Pt gaan betekenis vh leven herdenken door een confrontatie, beperking of aandoening. Ze worden
weggetrokken uit normale context, waardoor ze gaan nadenken over zin vh leven herordening
van hun waarden
o Victor Frankl – Man’s Search For Meaning (boek)
Victor Frankl = psychiater
Boek gebaseerd op ervaringen tijdens WO II
Deel 1: analyse bevindingen + ervaringen in concentratiekampen
Deel 2: visie van Frankl over betekenis en zinbeleving = basis voor zijn logotherapie
gericht op zoektocht naar zin
Hoogste drijfveer mens = zijn/haar zinsvervulling
(zij die zin gaven aan wat hen overkwam, hadden meer kans om te overleven)
Innate inner search for meaning = aangeboren drang tot betekenis
Het leven stelt vragen aan ons en wij hebben de opdracht om een antwoord te formuleren
(het leven presenteert ons gelegendheden die onze zoektocht naar zin activeren bv. confrontatie met
ziekte of bv. concentratiekamp)
Kritiek op piramide van Maslow: als basale noden niet vervuld zijn, dan is nood aan zin en betekenis
het meest dringend
o Piramide van Maslow
Basisbehoeften = fysiologisch: voldoende voeding, basisbehoeften
Zelfontplooiing bovenaan: search for meaning (stopt nooit)
Frankl spreekt dit volledig tegen: in concentratiekamp ontbreken alle basisbehoeften (liefde,
veiligheid, waardig leven…), maar toch blijven mensen vechten om betekenis te vinden (zoeken naar
zin), ondanks omstandigheden waarin ze zitten
Rol van spirituele dimensie
Kern van spirituele dimensie = inner search for meaning
Vergelijken met ademen: we doen het 24/7 en doen het onbewust
spirituele dimensie = altijd werkzaam in ons, maar af en toe zijn we er meer bewust van bv. bij confrontatie
met schoonheid vh leven of eindigheid vh leven, als we zinverlies hebben of als het leven minder/geen zin meer
1
, dreigt te hebben
Continue (onbewuste en bewuste) activiteit met intensifiëring door interne en externe factoren
4 dimensies die voortdurend en fundamenteel met elkaar in verbinding staan
o Psychische dimensie
o Sociale dimensie
o Fysische dimensie
o Spirituele dimensie = dragende dimensie
Wanneer mensen geen zin meer zien in het leven, mag het leven voor hen stoppen (bv. suïcide)
Vaak ‘deal-breaker’: indien deze dimensie misgaat, geen zin meer ervaren in andere domeinen
Universele basislaag ‘existentiële laag’: vermogen om te hopen, vertrouwen
Religieuze laag = deel van spirituele dimensie, maar deze is veel breder dan enkel ‘religie’
o Vb: als vinger afgetrokken wordt (fysische dimensie) ook veranderingen in andere 3 dimensies
Merkwaardig aan spiritualiteit: uit zich vaak niet rechtstreeks (vroeger in de vorm van religie). Nu via feitentaal,
gevoelstaal, lichamelijke taal, sociale taal niet eenvoudig te herkennen
WHO palliative care resolution 2014
o Spiritualiteit is laatste jaren meer een medische rol gaan spelen
vnl. integratie in palliatieve zorgen
Holistisch / integraal perspectief op spiritualiteit: biopsychosociaalspiritueel model
o biologisch, psychologisch, sociaal EN spiritueel samen in staat totaliteit van mens-zijn te capteren
o 4 dimensies functioneren nooit los van elkaar en beïnvloeden elkaar voortdurend
o Vb: sportblessure impact op lichaam, sociale activiteit, gevoelens en zinbeleving
Zorg en spiritualiteit zijn steeds (ook historisch) verweven geweest
o Door techniek en wetenschap: spiritualiteit naar achtergrond
o Nu opnieuw groeiende interesse sinds integratie in palliatieve zorgen
(bv. terminale pt pijnmedicatie geven, maar pijn blijft omdat pijn ook sociaal/emotioneel/spiritueel kan zijn)
o Veel artikels over impact van spirituele dimensie op behandelingen en resultaten
Wat weten we al over spiritualiteit uit onderzoek
o Spiritualiteit speelt centrale en complexe rol in ervaring van ernstige ziekte bij pt en naasten
o RZL maakt deel uit vh dagelijks leven van mensen
o Acute situaties in gezondheid brengen spirituele en religieuze noden voort
o Religie en spiritualiteit zijn essentieel in coping
(negatieve coping outcome slechter)
o QOL en voldoening pt zijn hoger als spirituele zorg gebeurt
o Spirituele dimensie beïnvloedt besluitvorming en uitvoeren besluiten (bv. stopzetten/starten behandeling)
JAMA artikel – Tracy Balboni ea
o Spiritual care study, review 8000 artikels over spiritual care in health care
o Belang en impact van spiritualiteit op behandeling en outcomes van pt met ernstige ziekte
o Meeste pt met ernstige ziekte vinden spiritualiteit belangrijk en wensen spirituele zorg, ze voelen zich vaak
‘unadressed’.
o Spirituele zorg zorgt voor betere outcomes, geen beantwoording aan spirituele noden zorgt voor slechtere
QOL en verminderd pt-welzijn.
2
, Hinderpaal in onderzoek nr spirituele dimensie = verwarring rond inhoud vh begrip spiritualiteit
C. Puchalski: consensusdefinitie spiritualiteit
o Spiritualiteit is een dynamisch en intrinsiek aspect van het mens-zijn waardoor personen betekenis, doel,
transcendentie zoeken en relaties met zichzelf, familie, anderen, gemeenschap, de natuur, het
betekenisvolle en het heilige ervaren. Spiritualiteit wordt uitgedrukt in geloof, waarden, tradities en
praktijken
o 4 belangrijke aspecten
Spiritualiteit behoort tot mens-zijn universeel: dynamisch aspect van elk mensenleven
Door spirituele dimensie zoeken mensen naar betekenis, zin, doel, transcendentie
Ervaring van zin gebeurt in en door relatie met zichzelf, anderen, natuur, betekenisvolle of heilige
Spiritualiteit uit zich in overtuigingen, tradities, waarden en praktijken
Basisactiviteit van spirituele dimensie: zin zoeken, zin geven, zin ontvangen, zin beleven, zinverlies hanteren
Verhoogde activiteit spirituele dimensie
Wanneer mensen uitspraken doen over zinbeleving of tekort eraan = verhoogde activiteit spirituele dimensie
Enerzijds door verdieping: heelheid, volheid, schoonheid vh leven
Anderzijds door spirituele pijn: zindeficiëntie (zinverlies), confrontatie met eindigheid en beperking vh leven
Nooit bij spiritualiteit stilstaan = niet goed altijd mee bezig zijn = ook niet optimaal
Symptomen leren herkennen! uitspraken rond zinverlies of zinvragen
Voorbeelden
o Vrouw stond op longtransplantlijst, moest eerst bestraald worden. Vrouw staat in patiëntenlift met aantal
zorgverleners en zegt onderweg naar eerste bestraling “ik ben op weg naar mijn dood” doodse stilte
- Best niet beantwoorden met een gesloten vraag
- Niet doen alsof je het niet gehoord hebt, niet vermijden!
- Kijken waar dit vandaan komt, waarom zegt ze dat?
o Geriatrische pt wil geen behandeling meer want ‘heeft toch geen zin’
- therapietrouw zeer klein, maar kan vergroten door hierop in te gaan
Spirituele verdieping of spirituele pijn symptomen
o Uitspraken rond zinverlies of zinvragen
o Uiting van onmacht
- “Er is niemand die me kan helpen” 99% zeker spirituele pijn
o Uitspraken met dubbele laag – verborgen achter uitdrukking van lichamelijke/psychische/sociale dimensie
- “Met mij is het zoals met die boom daar + wijst nr treurige boom”
- “Weet jij of als ik een testament maak, ik aan iedereen hetzelfde moet geven?”
o Existentieel schuldgevoel
- wanneer mens niet kan zijn wie hij/zij verwacht te zijn breuklijn in existentiële laag van spirit. dimensie
- verdwijnt niet zomaar
- vb. Man waakt over stervende vrouw. Wanneer persoon even weg is (douchen/toilet/koffie
halen) sterft partner. Hebben enorm schuldgevoel, want ze waren er niet bij. Hebben het doel
niet gehaald om als ‘goede partner’ aanwezig te zijn bij het overlijden
3
