Sociale Zekerheidsrecht
I. INLEIDING
1. Wat is sociale zekerheid?
Sociale zekerheid: Het geheel van maatregelen en instellingen die tot doel hebben aan
elke burger voldoende bestaansmiddelen te waarborgen, op ogenblikken waarop diens
bestaanszekerheid t.g.v. bepaalde risico’s wordt bedreigd.
Er zijn 7 takken van sociale zekerheid: rust- en overlevingspensioen, werkloosheid,
arbeidsongevallenverzekering, beroepsziekteverzekering, gezinsbijslag, ziekte- en
invaliditeitsverzekering, jaarlijkse vakantie.
Sociale bijstand: Residuaire regelingen zoals leefloon, inkomensgarantie voor ouderen,
gewaarborgde gezinsbijslag, tegemoetkoming aan gehandicapten.
Manieren om de bestaanszekerheid van burgers aan te tasten.
Inkomen verminderen: een sociaal risico kan tot gevolg hebben dat het
arbeidsinkomen van de verzekerde geheel of gedeeltelijk wegvalt (bij ongeval,
zwangerschap, ziekte, werkloosheid en ouderdom). De sociale zekerheid komt
tussen om dat inkomensverlies op te vangen.
Uitgaven vermeerderen: het normale arbeidsinkomen wordt aangetast door niet te
voorziene of moeilijk te dragen bijkomende uitgaven (bij ongeval, ziekte, opvoeding
van kinderen). De sociale zekerheid betaalt deze kosten, meestal gedeeltelijk, terug.
2. Enkele kenmerken van de sociale zekerheid
Solidariteit
Solidariteit is het centrale begrip van ons socialezekerheidssysteem. Tussen werkenden
en werklozen, jong en oud, gezonden en zieken, kinderen en geen kinderen,…
Verplicht karakter
Sociale verzekering is verplicht, men heeft niet de keuze om er wel of niet aan te willen
deelnemen. Vb. mensen zonder kinderen moeten ook de bijdrage voor de sector
gezinsbijslag betalen.
3. Stelsel van de sociale zekerheid (3)
Stelsels der loontrekkenden
Algemeen stelsel: privésector en overheidssector. Beschermd voor klassieke takken
van de sociale zekerheid.
Bijzondere stelsels: voor mijnwerkers en zeelieden
Systemen van aanvullende sociale zekerheid of bestaanszekerheid: eigen aan een
bepaalde sector of onderneming
1
, Stelsel van de zelfstandigen
Zelfstandigen zijn verzekerd voor 5 takken: geneeskundige verzorging,
arbeidsongeschiktheid of invaliditeit, moederschapsverzekering, gezinsbijslag, pensioen
en faillissement.
Rijksinstituut voor de Sociale Verzekeringen der Zelfstandigen (RSVZ): int alle bijdragen
en coördineert de uitbetaling van uitkeringen (behalve voor ziekte en invaliditeit).
Stelsels voor ambtenaren
Ambtenaren van plaatselijke en provinciale overheden: (RSZPPO)
Ambtenaren van andere administraties: de tewerkstellende overheid is
zelfverantwoordelijk voor de inning en uitbetaling van de bijdragen.
4. Structuur van de sociale zekerheid (schema p. 4 en 6)
De SZ voor WN wordt hoofdzakelijk gefinancierd door bijdragen op het loon en
aangevuld met overheidssubsidies. WN en WG betalen beiden een deel vd sociale lasten.
WN en WG betalen: ziekte- en invaliditeits, werkloosheids, en pensioenverzekering.
WG betaalt: gezinsbijslag, jaarlijkse vakantie, arbeidsongevallen en beroepsziekten.
Rijksdienst voor Sociale Zekerheid (RSZ): inningsorganisme van de WG en WN-bijdragen.
RSZ verdeelt deze inkomsten over de verschillende sociale parastatalen die belast zijn
met de uitvoering van de wetgeving van hun sector.
Rijksinstituut voor Ziekte- en Invaliditeitsverzekering (RIZIV)
Rijksdienst voor Pensioenen (RVP) --> berekend pensioenen en betaalt uit.
Rijksdienst voor Arbeidsvoorziening (RVA) --> stelt recht op WLHvergoeding vast.
Rijksdienst voor Jaarlijkse Vakantie (RJV) --> arbeiders
Rijksdienst voor Kinderbijslag voor Werknemers (RKW) --> gezinnen
Fonds voor beroepsziekten (FBZ) --> uitbetaling van vergoeding aan slachtoffers
van erkende beroepsziekten
Fonds voor Arbeidsongevallen (FAO) --> werknemers
5. Onderwerping aan de sociale zekerheid voor werknemers
Algemeen
RSZ-wet, RSZ-uitvoeringsbesluit, algemene beginselen van de sociale zekerheid voor WN
--> RSZ-wet is van openbare orde en heeft dus voorrang op de wil van de partijen.
Territoriaal toepassingsgebied
Belgen/buitenlanders die in B werken, Belgen/buitenlanders die in buitenland werken.
Het Belgische socialezekerheidsstelsel is van toepassing op de WN die in België werkt en
wiens WG in B is gevestigd of in het buitenland is gevestigd maar wel zijn exploitatiezetel
in B heeft waarvan de WN afhangt. (nationaliteit van WN speelt geen rol)
2
,Wel afwijkingen bij grensoverschrijdende tewerkstelling (2 soorten)
Landen waarmee B verbonden is door internationaal verdrag of overeenkomst inzake
sociale zekerheid. Of landen waar B geen overeenkomst mee gesloten heeft.
Tewerkstelling in landen waarmee België een overeenkomst heeft gesloten
Verordening 883/2004 (doel: vrij verkeer v burgers binnen EU vergemakkelijken)
Werkingssfeer (art 2-3 VO883/2004)
Onderdanen van een lidstaat en hun gezinsleden en nabestaanden, ook op
onderdanen van sommige derdelanden.
Beginsel van gelijke behandeling (art 4 VO883/2004): pers die in een EU-
lidstaat wonen waarvan ze de nationaliteit niet hebben, hebben dezelfde
rechten en plichten die in de nationale wetgeving zijn vastgesteld als de
onderdanen van die EU-lidstaat.
Beginsel van samentelling van tijdvakken (art 6 VO883/2004): de tijdvakken
van verzekering, arbeid of wonen die in een EU-lidstaat zijn vervuld, worden
in alle andere EU-lidstaten in aanmerking genomen. Een lidstaat moet bij de
berekening van het recht op prestaties rekening houden met de tijdvakken
van verzekering, arbeid en wonen in andere lidstaten van de EU.
Vaststelling van de toe te passen wetgeving (art 11 e.v. VO883/2004)
op de verzekerde is enkel de wetgeving van de lidstaat waar hij een
beroepsactiviteit uitoefent van toepassing. Bijzondere categorieën:
Ambtenaren --> wetgeving van de lidstaat waaronder de dienst ressorteert
waarin zij werkzaam zijn.
WN die in meerdere EU-lidstaten in loondienst of als zelfstandige werken.
Verstrekkingen (ziekte, moederschap en vaderschap)
Grensarbeiders zijn aangesloten bij het orgaan van het land waar ze werken.
Personen die verblijven in ander land dan woonland (vakantie) kunnen
beroep doen op medische diensten die ze tijdens hun verblijf nodig hebben
kosten kunnen worden terugbetaald door het land van herkomst. (art 19
VO883/2004)
Gezinsleden van een gepensioneerde arbeider hebben recht op bepaalde
verstrekkingen, ook als zij in een andere lidstaat dan de gepensioneerde
wonen. (Art 26 VO883/2004)
Gepensioneerde grensarbeiders (art 28 VO883/2004)
Verstrekkingen in de laatste lidstaat waar zij tewerkgesteld waren.
Prestaties bij arbeidsongevallen en beroepsziekten
Personen die in andere lidstaat wonen/verblijven (art 36, lid 2 VO883/2004)
3
, Kosten: voor orgaan van LS waar arbeider bij SZ is aangesloten (art 37
VO883/2004)
Uitkeringen bij overlijden (art 42, lid 1 en 2 VO883/2004)
Uitkeringen bij invaliditeit (art 44 e.v. VO883/2004)
De lidstaten kunnen beslissen het bedrag van de uitkeringen te bepalen
o.b.v. de duur van verzekering of verblijf.
Ouderdomspensioenen (art 50 e.v. VO883/2004)
Elke LS waarin iemand verzekerd is geweest, betaalt een ouderdomspensioen
wanneer de betrokkene de pensioengerechtigde leeftijd bereikt. Bij de
berekening van het exacte pensioenbedrag worden alle in andere LS vervulde
tijdvakken in aanmerking genomen.
Wijze van berekening: uitkering pro rata (art 52)
Anticumulatiebepalingen (art 53)
Wanneer een WN recht heeft op pensioenuitkeringen in verschillende landen
van de EU, mag het totale bedrag niet lager zijn dan het wettelijke
minimumpensioen in zijn woonland.
Werkloosheidsuitkeringen (art 61 e.v. VO883/2004)
Samentelling van tijdvakken (art 61, lid 1)
Een werkloze kan naar een andere LS gaan om werk te zoeken (art 64)
Vervroegde uittreding (art 66 VO883/2004)
Begunstigden van wettelijke stelsel voor vervroegde uittreding kunnen hun
uitkeringen en gezinsbijslagen in een andere EU-LS ontvangen. Bovendien zijn
hun ziektekosten in andere EU-LS gedekt. O.b.v. het beginsel van gelijke
behandeling hebben zij dezelfde rechten en plichten als de andere burgers
van het betrokken land. (samentelling van tijdvakken niet van toepassing)
Gezinsuitkeringen (art 67 VO883/2004)
Recht op gezinsuitkering overeenkomstig de wetgeving van de bevoegde
lidstaat, ook voor gezinsleden die in een andere lidstaat wonen. (art 67)
Bij samenloop van rechten worden de gezinsuitkeringen toegekend volgens
de prioriteitsregels. (art 68)
Bijzondere, niet op premie- of bijdragebetaling berustende prestaties
In tegenstelling tot de algemene regel zijn deze prestaties niet exporteerbaar
indien zij aan bepaalde voorwaarden voldoen. (art 70 VO883/2004)
4
, Coördinatie-instrumenten van de socialezekerheidsstelsels (art 71 e.v.)
Beginsel van behoorlijk bestuur: organen moeten binnen een redelijke
termijn op alle vragen reageren en samenwerken bij moeilijkheden.
Administratieve Commissie: vraagstukken van interpretatieve aard
behandelen
Technische Commissie: verzamelen van relevante technische
documentatie + noodzakelijke studies en werkzaamheden verrichten.
Rekencommissie: berekent de jaarlijkse gemiddelde
terugbetalingskosten in de lidstaten.
Raadgevend Comité: doet adviezen en voorstellen aan de Adm. Comm.
Bilaterale akkoorden
België heeft overeenkomsten inzake sociale zekerheid met VS, Canada, Turkije,
Algerije, Marokko,…
Belangrijkste principes van de verschillende overeenkomsten:
WN werkt op grondgebied van 1 land: valt onder toepassing van
socialezekerheidsstelsel van dat werkland.
WN werkt tegelijkertijd op grondgebied van beide landen: valt onder
toepassing van socialezekerheidsstelsel van elk land voor de activiteiten die
hij daar uitoefent. Ook verplichtingen in beide landen nakomen.
Detachering: de detacheringsregels van de bilaterale overeenkomsten zijn
gelijk aan die van de Verordening.
Europees verdrag inzake sociale zekerheid
Dit verdrag is van toepassing op B, Ned, Lux, Sp, Port, Tur, It voor zover VO
883/2004 niet van toepassing is. (meeste gevallen zijn Turkije door nationaliteit)
Tewerkstelling in landen waarmee België geen overeenkomst heeft gesloten
Als een WG zijn B verzekerde WN uitstuurt naar een land waarmee B geen overeenkomst
heeft gesloten inzake sociale zekerheid, walt de WN niet meer onder de B wetgeving. Bij
tewerkstelling minder dan 6 maanden blijft de WN onderworpen aan de B wetgeving,
verlenging met nog eens 6 maanden is mogelijk als de WG de RSZ tijdig op de hoogte
brengt. Bij een tewerkstelling van meer dan 6 maanden mag de WG hem niet meer bij de
RSZ aangeven.
Personeel toepassingsgebied (WAO)
De socialezekerheidsregeling voor WN is van toepassing op WN en WG die verbonden
zijn door een arbeidsovereenkomst. Bij een AO is de socialezekerheidsregeling van
toepassing ongeacht, geslacht, nationaliteit van WN en ongeacht de duur van de
arbeidsprestaties en de vorm van loon.
5
