Opgroeien in een gezin 2
1 Opvoedingsondersteuning (pg 6 tot 20)
1.1 Opvoedingsondersteuning: Verkennen en definiëring (pg 7)
Begin de jaren ’90 richtte men zich op de situatie waarin het kind werd opgevoed om te
ondersteunen, opvoeders helpen opvoeden. Eind de jaren ’90 werd opvoedingsondersteuning gezien
als een geheel van maatregelen, voorzieningen, structuren en activiteiten om de mogelijkheden vh
milieu te verrijken (breder perspectief), om de opvoedingscompetentie vd ouders te vergroten (vaak
preventief).
Kritiek hierop was dat ouders uitgesloten werden bij het debat. In de jaren 2000 wilde men een
antwoord geven aan de noden en behoeften van de ouders, vertrekken uit wat de gezinsleden
ervaren als ondersteunend.
Opvoedingsonzekerheid = De mate waarin ouders blijven zitten met vragen over opvoeding of de
ontwikkeling van hun kind. -> Nu worden deze vragen niet meer gezien als een ‘onzekerheid’, maar
als een intentie om zo goed mogelijk op te voeden en daarbij gebruik te maken vd meest recente
inzichten. Ze weerspiegelen hun betrokkenheid.
Ouders moeten gezien worden als gelijkwaardige partners en vertrouwend op het zelf-oplossend
vermogen van opvoeders en kinderen.
Opvoedparadox: Door het afwijken van de traditionele gezinssamenstelling zijn traditionele
hulpbronnen (familiale wijsheid) niet altijd meer bruikbaar. Deze worden ingevuld door vele
zelfhulpboeken, websites, en worden ook gezien als ondersteuning.
Opvoedingsondersteuning vandaag (EXPOO): Een brede waaier van praktijken die ouders en
opvoedingsverantwoordelijken steunen bij het opvoeden en opgroeien van kinderen en jongeren.
1 Onderscheid opvoedings- en gezinsondersteuning (pg 9)
Gezinsondersteuning: Het geheel van alle maatregelen en voorzieningen die het welzijn van
gezinnen bevorderen, waarbij activiteiten, gericht op de voor opvoeding relevante contextfactoren,
deel uitmaken vd gezinsondersteuning.
Voordelen: Voorzieningen voor ouders zijn duidelijk te onderscheiden
Nadelen: De aspecten van gedeelde verantwoordelijkheid geraken verloren
Opvoedingsondersteuning: De activiteiten die gezinsleden ervaren als ondersteunend bij de
opvoeding. Zij zijn het onderdeel vd maatschappelijke dienstverlening, met respect voor het privé- en
gezinsleven en voor de rechten vh kind. Focus ligt op:
De betekenisverlening vd gezinsleden (niet zo zeer op de intentie vd hulpverleners)
De gedeelde verantwoordelijkheid (tss samenleving en individu)
De sociale grondrechten (menswaardigheid)
2 Activiteiten: Welke activiteiten vallen onder opvoedingsondersteuning (pg 10)
Voorlichting of informatievertrekking – Het geven van info over de ontwikkeling,
risicofactoren, etc, via consultaties en mediaverspreiding.
Instrumentele steun – Praktische pedagogische hulp. Diensten, materialen, documentatie
ter beschikking stellen. Sommige diensten hieronder zijn gezinsondersteuning.
Emotionele steun – Betrokkenheid tonen, uiten van respect, waardering en begrip
1
, Opgroeien in een gezin 2
Advies – Geven van concrete tips, verwerven van inzichten, handelingsalternatieven
Training van vaardigheden – Aanleren van opvoedingsvaardigheden, via cursussen, vorming
Uitbouwen sociale contacten en stimuleren van informele zelfhulp – Belang van informele
sociale netwerken
Vroegtijdige detectie van zwaardere opvoedings- en ontwikkelingsproblemen – Concrete
doorverwijzingen naar specifieke diensten of voorzieningen, intensieve begeleiding
Signalering van beleidsinstanties – Tendensen in opvoedingsvragen en tekorten in het
ondersteuningsaanbod signaleren
1.2 Spanningsvelden (pg 12)
Voorzieningen kunnen niet altijd op alle activiteiten tegelijk inzetten. Het maken van keuzes hierin
leidt tot volgende spanningsvelden.
1 Ouderlijke competenties of ouderlijke tekortkomingen (pg 12)
Opvoedingsondersteuning kan uitgaan van:
Ouderlijke sterktes - Competentie-denken, ouders weten waar advies of hulp te vinden is
Ouderlijke tekortkomingen - Deficit-denken, ouders zijn niet in staat verantwoordelijkheid
volledig op te nemen. -> vroeger werd kindersterfte toegeschreven aan verwaarlozing ipv
slechte levensomstandigheden.
Empowerment staat voor het sterker maken vd eigen mogelijkheden om zo beter grip te krijgen op
de eigen situatie. Het eigenmachtig worden vd leefwereld. Al zullen ouders onder stress en
problemen anders reageren dan normaal.
2 Doelgroepgericht of universeel werken (pg 13)
Bij een doelgerichte aanpak wordt een specifieke groep ouders ondersteund (op basis van context,
vergelijkbare situatie). Nadeel -> vervallen in stereotypen, geen diversiteit, ruimere maatschappelijke
context verdwijnt, kans op stigmatisering en onbedoelde beschuldiging (bv. Voor mensen met een
probleem). (Mattheuseffect: rijken blijven rijk -> studietoelage, armen blijven arm-> onwetendheid)
Bij een universele aanpak worden alle ouders in de samenleving ondersteund. Dit geeft een
ongenuanceerde universele dienstverlening die niet voor iedereen evenveel voordeel oplevert.
Proportioneel universalisme
De aanpak is voor iedereen (universeel), met extra aandacht voor de meest kwetsbaren door te
variëren in schaal en intensiteit vd dienstverlening (proportioneel). Dit steunt op het mensen- en
kinderrechtenperspectief en vertrekt vd diversiteit in de samenleving.
3 Opvoeding als verdeelde of gedeelde verantwoordelijkheid (pg 14)
Verdeelde verantwoordelijkheid toont dat ofwel de ouders instaan voor de opvoeding van kinderen,
ofwel de samenleving. Hierin richt opvoedingsondersteuning zich enkel op de opvoedingsrelatie tss
ouder en kind. (-> oude denken, gericht op deficit beeld vd ouder)
Gedeelde verantwoordelijkheid maakt een onderscheid tss publieke en private sfeer. De
samenleving is verantwoordelijk om goede opvoedingscondities te realiseren. Niet alleen de
opvoedingsrelatie tss ouder en kind, maar ook de context waarin de ouders opvoeden. Hiervoor is de
samenleving grotendeels verantwoordelijk (school, buurtwerking).
2
, Opgroeien in een gezin 2
1.3 Uitgangspunten en werkingsprincipes (pg 15)
1 Uitgangspunten van opvoedingsondersteuning (pg 15)
1. De erkenning vh belang vd gezinsopvoeding (gezinsverband)
2. De erkenning vd pedagogische verantwoordelijkheid en het verlangen en de bekwaamheid
van ouders om de relatie met hun kind op verantwoorde wijze vorm te geven
3. De erkenning dat ouders vragen en onzekerheden kunnen ervaren bij opvoeden en het recht
hebben steun te ontvangen indien nodig
4. De erkenning vh recht van gezinnen op de voortdurende aandacht vd samenleving voor de
realisatie vd randvoorwaarden van opvoeding
2 Werkingsprincipes (afgeleid uit de uitgangspunten van opvoedingsondersteuning) (pg 15)
1. Ondersteuning afstemmen op alledaagse opvoedingsvragen die geen intensieve, specifieke
interventie vereisen – Ondersteuning voor alledaagse vragen en behoeften, duidelijk te
onderscheiden vd hulpverlening (-> HV is voor gespecialiseerde intensievere interventie,
opvoedingshulp gaat specifieke vragen en behoeften beantwoorden die niet alledaags zijn.
2. Werken met het groeimodel, gericht op de pedagogische intenties en bekwaamheden vd
ouders erkennen en stimuleren, om de kwaliteit vh pedagogisch milieu te bevorderen – Gaat
uit vd verantwoordelijkheid en goede intenties om de handelingsbekwaamheid vd ouders te
vergroten en zo problemen te voorkomen.
3. Vertrekken vd vragen vd ouders zelf – Vraag gestuurd werken, behandelen van eenvoudige
opvoedingsvragen met een consult van max 5 gesprekken.
4. Geloven in sterktes vd ouders, niet in zwaktes of tekorten – Groeimodel. Zich bewust
worden, aanwakkeren en versterken vd krachten vd ouders. Meer zelfredzaam worden met
empowerment als streefdoel.
5. De dialoog over opvoeding met en tss ouders bevorderen – Versterken van informele of
georganiseerde netwerken van ouders. Dialoog en ervaringsuitwisseling centraal.
Beantwoorden van instrumentele vragen voor in dialoog te gaan.
6. Ruim en gedifferentieerd aanbod van opvoedingsondersteuning verzekeren, toegankelijk
voor alle ouders – Alle ouders, los van afkomst, gezinssituatie hebben keuzevrijheid in het
benutten vd ondersteuning, maar niet altijd dezelfde keuzemogelijkheden. Door proactief
doelgroepen toe te spreken en door actieve netwerkvorming te voorzien kan er gerichte
doorverwijzing zijn.
1.4 Ondersteunen vanuit een positieve basishouding (pg 18)
Positieve ingesteldheid – Ouder als eerste opvoeder, oog hebben voor de inzet en
emotionele betrokkenheid vd ouder, open staan voor de krachten van alle gezinnen.
Gelijkwaardigheid en wederkerigheid – De ouder heeft alle info over zijn kind, open staan
voor de krachten en mogelijkheden van ouders en hen betrekken bij oplossingen
Betrokkenheid en luisterbereidheid – Juiste afstand naar de ouders bewaren, nieuwsgierige
houding aannemen, aanwezig en beschikbaar zijn.
Openheid – Durf verwoorden wat je ziet gebeuren in een thuissituatie, open houding.
Respect – De andere aanvaarden, perspectief inname, eigenheid vd andere bewaren
Meervoudige partijdigheid: Je beurtelings achter de belangen vd betrokken plaatsen (loyaliteiten
bewaken), neutraliteit en menselijkheid hierin bewaken, het onrecht benoemen.
3
