Criminologie
HOOFDSTUK 1: INLEIDING
1.1 CRIMINOLOGISCHE WETENSCHAPPEN
Criminologie = de wetenschappelijke studie van het tot stand komen van regels en normen, het
overtreden van die normen en de oorzaken hiervan, de reacties op normovertredingen en de
effecten hiervan.
Verschillende domeinen
Hoe komt men tot strafrecht?
Wat is crimineel gedrag?
Oorzaken van crimineel gedrag?
Maatschappelijke en strafrechtelijke reacties?
Effecten reacties op samenleving, slachtoffers, dader?
Criminologie is een multidisciplinaire wetenschap
Menswetenschappen
Recht
Economie
Geschiedenis
Filosofie en ethiek
Politieke wetenschappen
Sociologie
Situering in
Vanuit de verschillende niveaus kijken naar criminologie!
1
,Een historische schets
Eind 19de eeuw: introductie in Amerika en Europa
België: binnen een universitaire opleiding (vb. rechten)
o In 1929: KULeuven
o In 1936: Brussel
o In 1937: Gent en Luik
Eind jaren ’60: zelfstandige opleiding Criminologie aan de KULeuven
In 2004: afstudeerrichting Toegepast Jeugdcriminologie bij KDG
Verschillende inhoudelijke stromingen in de geschiedenis van de criminologie in België
19e eeuw: studie delinquent (individualistische kijk)
Jaren 60: sociologische achtergrond delinquent (nadruk op de maatschappij)
Jaren 70: focus op strafrecht
Jaren 80: victimologie
Jaren '90: herstelrecht/restorative justice
Eind 20ste eeuw: georganiseerde misdaad
Vanaf 2000: studie onveiligheidsgevoel
De criminologische wetenschap als beïnvloeder van het strafrecht
Criminologie beïnvloedt het strafrecht
Wetenschappelijk onderzoek met als doel beleidslijnen uit te stippelen
O.b.v. massa’s statistisch materiaal https://nicc.fgov.be/
Gevaar: verschillende interpretaties mogelijk (via media, de politiek,…)
Belang van de criminologische wetenschap
Existentiële vraag voor criminologen:
Oorzaken van crimineel gedrag (waarom houdt men zich niet aan democratische gestemde
regels?)
Grenzen van maatschappelijke controle
o Democratisch gehalte van de samenleving wordt onderzocht
o Indicaties (democratiegehalte is in gevaar):
Ruimte voor onafhankelijk sociaal wetenschappelijk onderzoek?
Behandeling van gevangenen
O.a overbevolking in de gevangenissen
Invloed op beleid en publieke opinie
Invloed op strafrechtontwikkeling ,strafbedeling en veiligheidsgevoel
Belang van:
o Onafhankelijk onderzoek (los van bedrijven, politici)
o Genuanceerde informatie
o Eigen onderzoeken
o Voldoende wetenschappelijk onderbouwd
2
,1.2 INTERSECTIONEEL DENKEN
Uitgangspunten kruispuntdenken:
1. De vaak onzichtbare aspecten, zoals gender,
etniciteit, klasse, seksuele oriëntatie, leeftijd,…
hebben gelijktijdig en in wisselwerking een
invloed op ieders positie in de samenleving.
2. Iedere as heeft meerdere lagen en dimensies:
sociale dimensie, psychologische dimensie (elke
as heeft invloed op hoe je denkt, voelt en
handelt), interpersoonlijke dimensie,
biologische dimensie (lichamelijke kenmerken,
fysiologie, anatomie)
3. Elke as brengt sociale ongelijkheid met zich mee (meer of minder macht in de maatschappij)
4. Er is een dynamiek tussen en in de assen, het is veranderlijk en beweeglijk.Context is belangrijk !
1.2.1 De grondleggers
Kimberlé Crenshaw
Eind de jaren 1980 en vooral begin de jaren 1990 liet de feministische Afro- Amerikaanse
juriste, gespecialiseerd in anti-discriminatiewetgeving, zien hoeveel moeite de Amerikaanse
rechter had met het specifieke perspectief van zwarte vrouwen in een rechtszaak met een
groep zwarte vrouwen tegen General Motors.
In die zaak oordeelde de rechter dat het gerecht moest onderzoeken of de klacht een vorm
van rassendiscriminatie was of van geslachtsdiscriminatie, of beide. Het kon bijgevolg niet
gaan om een combinatie of ‘kruising’ van beide gronden.
Concreet kwam dit neer op het negeren van de ervaringen van zwarte vrouwen die wel
degelijk kunnen afwijken van zowel die van witte vrouwen als die van zwarte mannen.
Hier spelen meerdere factoren een rol. De uitsluiting op basis van geslacht
(genderongelijkheid) én die op basis van afkomst of huidskleur spelen samen mee en
beïnvloeden elkaar.
Crenshaw wees met haar kritiek op de blindheid voor aspecten die een benadeelde of een
geprivilegieerde positie kunnen creëren.
Bijgevolg benadrukte ze dat die vaak onzichtbare aspecten, zoals gender, etniciteit, klasse,
seksuele oriëntatie, leeftijd gelijktijdig en in wisselwerking een invloed hebben op ieders
positie in de samenleving.
Zo werd vanuit de feministische zwarte en (post)koloniale studies de term intersectionaliteit
of kruispuntdenken ontwikkeld en gelanceerd in de Angelsaksische wereld.
Patricia Hill Collins
Collins’ werk vertrekt voornamelijk vanuit identiteitsvorming en black feminisme.
West-Europa
Feministen; Gloria Wekker, Helma Lutz, Floya Anthias, Mieke Verloo, Malika Hamidi die
intersectionaliteit meer ingang hebben doen vinden.
3
, 1.2.2 Link met criminologie
Het strafrechtsysteem, zoals elk systeem niet immuun voor ongelijkheid en discriminatie.
Wetten worden gemaakt door mensen met veel macht, vanuit hun perspectief
o Machthebbenden zijn (vaak) blind voor de posities van mensen die zich aan de
andere kant van de machts-assen bevinden.
o De machthebbende zijn nog te vaak cis-mannelijk, hetro, valide, middenklasse en
wit. Zij hebben dus een positie in de samenleving die hen privileges geeft, privileges
die andere mensen (vaak ‘minderheidsgroepen’ genoemd) niet hebben.
o Wanneer de machthebbende spreken over ‘neutraal’ of ‘universeel’ gesproken
vanuit hun realiteit, vanuit hun lens. Een realiteit dit niet geldt voor anderen, die zich
op een andere plek van de machts-as bevinden.
Denk maar aan mensen uit de LBTQI+-groep, mensen die zich in een
moeilijke sociaal economische situatie bevinden, mensen met een (fysieke
en/of mentale) beperking, mensen met migratieroots, mensen met een
donkere huidskleur,…
De manier waarop criminologen kijken naar de maatschappij, zal ook de manier van kijken
naar strafbaar gesteld gedrag en processen van (de)criminalisering beïnvloeden
Vraag je steeds af hoe gender, etniciteit, sociaal economische klasse, seksualiteit, gezondheid, … een
invloed hebben op het criminogene proces. Bijvoorbeeld:
hoe gender een impact heeft op slachtofferschap?
hoe etniciteit de interactie met de politie beïnvloedt?
hoe sociaal-economische status de ervaring met een rechtbank vorm geeft?
hoe seksuele geaardheid invloed heeft op de manier waarop iemand behandeld wordt in het
rechtssysteem?
Welk effect heeft het op de samenleving als het strafrechtsysteem (wat is ontworpen om
rechtvaardig te zijn) zelfs niet immuun is voor ongelijkheid en discriminatie?
4
