INLEIDING PSYCHOLOGISCHE DIENSTVERLENING
HOOFDSTUK 1: INLEIDING
De metafoor van het zoeklicht = licht helpt je om te focussen en bepaalde zaken duidelijker te zien
maar tegelijkertijd maakt het je blind voor alles wat niet in de straal van het zoeklicht zit
De metafoor van de bril = HV geneigd om vanuit hun bril naar een situatie te kijken (bril:
achtergrond, opleiding, stroming)
Het is ‘een’ kijk, niet ‘de’ kijk
1.1 DE FILOSOFISCHE ROOTS VAN DE PSYCHOLOGIE
1. Zelfbewustzijn
- Vraag naar het (zelf)bewustzijn van de mens
- Kunnen stilstaan bij en reflecteren over ons mens-zijn
Anil Seth (breinwetenschapper): ‘onze realiteitservaring is een gecontroleerde hallucinatie. We
registreren of verwerken niet passief wat er vanuit de omgeving op ons af komt maar ons brein is
voortduren in de weer met voorspellingen en interpretaties maken wat deze omgeving voor
onszelf kan betekenen’
Verwachtingen worden door bepaalde signalen vanuit ons ganse lichaam voortgebracht
Zonder een lichaam is ‘intelligentie’ mogelijk, maar geen ‘zelfbewustzijn”
2. Lichaam als grensstructuur tussen bewustzijn en ander
- Zelfbewustzijn = complexe wisselwerking tussen waarnemen en denken van lichaam en
omgeving
Een beeld vormen van ons lichaam in relatie tot onze omgeving, dit lichaamsbeeld
vormt de basis van ons zelfbewustzijn
- Behoort tot onszelf en tot onze omgeving + voelt vertrouwd en vreemd aan
J.A Deelder: ‘De omgeving van de mens is de medemens’
• Hoe we onszelf kunnen begrijpen hangt af van onze relatie tot de ander
• De ervaring van het vertrouwde en het andere (wat niet tot mij behoort)
Lacan: extimiteit = het lichaamsbeeld vormt tegelijk de grens en de verbinding tussen het eigene
en het vreemde
Besef van de ander/het andere = zet mensen aan hun bestaan en ervaringen te begrijpen en uit te
drukken
- Aan de hand van woorden, beelden, klanken, vormen en kleuren, cijfers en letters, tekens
en taal
- Door middel van kunst = kunst heeft effecten op diegene die ze maakt maar ook op de
mens die met een kunstwerk in contact komt
Geen één op één relatie tussen de ervaring of bedoeling van de kunstenaar, hoe
het wordt uitgedrukt, de manier of middel hoe het wordt uitgedrukt en het effect bij
anderen hoe ze dit begrijpen
(Bv. ‘De Schreeuw’ roept bij iedereen iets anders op)
3. Waarheid, weten en taal
- Werkelijkheidservaring uitdrukken + bemeesteren Op zoek naar eigenschappen =
wetenschap
- Mensen trachten uitspraken te doen die de wereld voorspelbaarder en beheersbaarder
maakt Dit weten = verzamelen en bundelen tot kennis
1
, - Filosofen: op zoek naar hoe we de werkelijkheid echt kunnen doorgronden
Tak van filosofie (epistemologie): houdt zich bezig met aard, oorsprong en
limieten van menselijke kennis
Epistemologie:
1. We hebben geen rechtstreekse toegang tot de waarheid, want onze
waarneming van de externe wereld is niet altijd betrouwbaar
2. We hebben geen rechtstreekse toegang tot de waarheid; want we hebben
geen rechtstreekse toegang tot de ervaring van de ander
‘Hoe we deze werkelijkheid weergeven en uitdrukken is dus bepalend voor wat we als
"weten" kunnen vastleggen en valt niet geheel samen met "waarheid"’
- Magritte: Belgische surrealist
‘Dit is geen pijp, maar een afbeelding van een pijp’
- Een droom: je wordt gewekt door je wekker, je wordt uit je droom gehaald
• Moeilijk om droom te herinneren
• Duidelijk verschil tussen ‘gedroomde’ droom en ‘vertelde’ droom
• Freud: droom is een proces waarbij een bepaalde gedachte vervormd wordt, bij
vertellen van de droom is ditzelfde vervormingsproces aan het werk
4. Waar of niet waar?
Handelen en beleven niet enkel vanuit kennis
en weten ook vanuit over
• Eerdere ervaringen, herinneringen,
opvoeding, … waarde aan hechten en
door laten leiden
• Soms heilig van overtuigd dat dat de
waarheid is
• Soms erkennen dat het niet noodzakelijk
waar hoeft te zijn om er ons persoonlijk en
maatschappelijk door te laten leiden
Mensen = bepaald door denkprocessen die zich onder de radar van hun zelfwaarneming afspelen en
zij zich niet meteen storen aan dat ze onlogisch, irattioneel of fout zijn
• Cognivisten: bias/ dysfunctioneel schema
• Psychoanaliste: onbewuste
2
, • Psychiaters: waandenkbeelden
‘Le coeur a ses raisons que la raison ne connaît point. (B. Pascal, Pensées, 1669)’
- Soms doe je toch niet wat je jezelf had voorgenomen – duistere kantjes - dingen doet waarvan
je weet dat ze beter niet doet
- Overtuigingen, onopgemerkte denkprocessen bron van zeer uiteenlopende visies binnen
psychologie
Psychologische dienstverlening : bestuderen en handelen niet ten aanzien van materiële objecten,
maar met en voor mensen
- Allebei op zoek naar de waarheid, grenzen van het wteen en de effecten van de manier
waarop we ons uitdrukken
• Dienstverlener: grijpt terug naar een weten waarin hij zich verdiept heeft
• Cliënt: persoonlijke ervaringen, overtuigingen en theorieën
5. Het belang van taal
‘When I see a bird that walks lika a duck and swim like a duck and quacks lika a duck, I call that bird a
duck. – Riley’
- Psychische ervaringen volstaat niet om enkele simpele kenmerken op te noemen
Woorden: particuliere beleving bij wie ze uitbrengt als wie ze ontvangt
- Spreken heeft altijd effecten
Passende ‘taal’ vinden voor een psychische ervaring
- Psychologische stromingen = eigen begrippenkader
6. Negative capability
- Ondanks al het weten blijft er in elke ontmoeting een onpeilbaar apsect dat aanzet tot
onderzoeken en mogelijkheid biedt tot nieuwe ervaringen
- Negative capabillity = als dienstverlener moet je kunnen omgaan met deze
onzekerheden en ze kunnen verdragen
1.2 MENSBEELD, RELIGIE EN WETENSCHAP
Mensbeeld = geheel van opvattingen + waarneming vanuit een specifieke bril
2 belangrijke kaders die mensbeeld gestalte geven = religie en wetenschap
• Geven maatschappij en wereld vorm
• Historisch perspectief: tijdsgeest
Hoe iemand in het staat, naar zichzelf en de wereld kijkt – onderwerp van psychologische
wetenschappen
Achter elke stroming en methode schuilt een mensbeeld en kunnen we situeren in een tijdsgeest
MECHANISTISCH MENSBEELD
Mens en dier worden vergeleken met een mechnaniek, een gebruikvoorwerp (klok, auto, computer,…)
Visie = mens is maakbaar en kan doelbewust veranderen (vanuit zichzelf of door hulp anderen)
- Het geheel is gelijk aan de som van de delen
- Elk deeltje apart bestuderen, vervangen, verbeteren
- Juiste deeltjes op de juiste manier samenvoegd = volledig werkend geheel
- Mens = som van moleculen, celllen, weefsels, organen (biologisch) + psychologisch vlak
• Gedrag = opgedeeld in kleine stukken (observeren + bijsturen)
3
, Voordelen:
- Objectief en positief wetenschappelijk beschreven en bestudeerd
- Mensen met elkaar vergelijken & evolutie in kaart brengen = lineair-causaal denken
- Exposure in vivo: best scorende methodes om enkelvoudige fobie te behandelen
Nadelen:
- Reductionistisch
- Complexere fenomen geen op beperkte verklaringen en oplossingen
PERSONALISTISCH MENSBEELD
Elke mens is uniek (meest complexe mensbeeld)
- Diagnoses vanuit deze visie niet zinvol: iedereen is anders en reageert anders op begeleiding
- Opdoen ervaringen & casussen bestuderen inzicht krijgen
- Op zoek naar het unieke van de mens door gesprekken
• Bewuste/ onbewuste angsten/ ontwikkelingskansen
• Zoektocht: zin van het leven
Voordeel:
- Meest tegemoet komt aan uniciteit van een individu
Nadeel:
- Inspanning vraagt om niet te categoriseren
- Leent zich het minst tot wetenschappelijk onderzoek
ORGANISITSCH MENSBEELD
Het vergelijkt de mens met iets natuurlijks, zoals een plantt
Visie = het geheel is meer dan de som van de delen (wortels, stam, takken en bladeren zorgen nog
niet voor een levende boom)
- Onverklaarbaarheid die wezenlijk is aan het leven beperkte invloed uitgeoefend kan
worden
- ‘Gras groeit niet sneller als je er aan trekt’
- De context betrekken in het diagnostische en begeleidende luik
- Onzekere visie: niets werkt overal en altijd bij iedereen
Voordeel:
- Houdt rekening met complexiteit en onvoorspelbaarheid van de realiteit
Nadeel:
- De onzekerheid
RELATIONEEL – HOLISTISCH MESNBEELD
Mensbeeld dat gebruikt wordt in de opleiding organistische mensbeeld
Hollisme = geheel is meer dan de som van de delen
- Samengaan van kleinere onderdelen verschijnen grote gehelen
4
