NEDERLAND- EN
VLAANDERENKUNDE
DEEL 1: (TAAL)GESCHIEDENIS VAN DE LAGE LANDEN
MIDDELEEUWEN (500-1500)
FRANKISCHE TIJD (5 D E – 9 D E EEUW)
Franken = verzamelnaam voor verschillende onderling verwante Germaanse stammen
oorspronkelijk woongebied: tussen Rijn en Weser
Clovis of Chlodowech (466-511)
= Frankische koning die behoorde tot dynastie van Merovingers
breidde rijk van Franken uit tot aan de Loire, met als hoofdstad Parijs
Ontstaan van Belgische taalgrens:
Gebied Bevolking
Noordelijke deel van België + huidige Nederland Germaanse origine, gefrankiseerd, Frankisch als voertaal
Zuidelijke deel van België + Noord-Frankrijk Gallo-romeinse bevolking: vulgair Latijn/Volkslatijn
Frankische heersers: Frankisch + vulgair Latijn (2de taal)
Karel De Grote
= behoorde tot geslacht van Karolingers, met als hoofdstad Aken
KERSTENING
Het Zuiden van de Lage Landen (= het gebied ten zuiden van de Rijn): 2 keer gekerstend.
- Beginpunt van de kerstening van de Franken = bekering van koning Clovis
- 700: alle Franken zijn christenen
- Belangrijkste missionarissen: Amandus, Eligius (Elooi) en Bavo
Het Noorden van de Lage Landen (= het gebied ten noorden van de Rijn): gekerstend in 8 ste- 9ste E
- Belangrijkste missionarissen: Angelsaksische monniken Willibrord en Bonifatius
o Bonifatius: ook actief in Friesland & daar vermoord (bij Dokkum)
Oorzaak: omhakken van heilige eiken en vernielig afgodsbeelden (valse goden)
VAN OUDNEDERFRANKISCH NAAR OUDNEDERLANDS
Oudnederfrankisch taalvariëteiten < Frankische Germanen + Germanen van aan de kust
(=Ingveonen of Kustgermanen)
Oudnederlands 8ste E: onderscheiden van Nederlands en voorlopers andere West-Germaanse talen
typerende volle vocalen (klinkers) in onbeklemtoonde syllaben
‘hebban olla vogala nestas hagunnan’ -> je verwacht een sjwa ipv ‘a’
VERDRAG VAN VERDUN (843): VERDELING VAN RIJK VAN KAREL DE GROTE
1
,Lodewijk de Vrome (zoon van Karel) nam rijk over
Na Verdrag van Verdun: rijk valt uiteen in 3 delen:
1. West-Frankische rijk (= Frankrijk)
2. Middenfrankische rijk (in het midden)
3. Oost-Frankische rijk (= het Duitse rijk)
VIKINGEN (NOORMANNEN)
= Scandinavische Germanen: plundertochten in Europa (verwoesting van oa Antwerpen)
Taal = Oudnoors (vergelijkbaar met Ijslands)
DE ‘IJZEREN’ EEUW (10 D E EEUW)
Periode van neergang: uiteengevallen Karolingische rijk & Vikinggeweld in Lage Landen
ijzeren eeuw: periode van oorlog en geweld
925: de Lage Landen (exclusief Vlaanderen) behoorden tot het Oost-Frankische rijk (= ‘Duitse’ rijk)
OPKOMST VAN DE STEDEN (11 D E – 14 D E EEUW)
STEDEN EN DE ROL VAN DE VOLKSTAAL
11de E: opleving van handel °grote middeleeuwse steden
Stedelingen: streven naar vrijheid & zelfstandigheid
Burgers mengen zich met bestuur van de stad -> burgerlijke cultuur
Burgerlijke samenleving: gevolgen voor taal
- Overeenkomsten & regels: schriftelijk vastgelegd in volkstaal ipv Latijn
- Germaanse dialecten = Middelnederlands
HET GRAAFSCHAP VLAANDEREN
= middeleeuwse regio: graven lieten opnieuw wegen & kanalen aanleggen
Brugge = belangrijkste handelscentrum van Vlaanderen door zeehaven
Graven moesten gehoorzamen aan Franse koning (hun leenheer)
Opstand door Graaf van Dampierre: 1302 Guldensporenslag, verslaan van Franse leger
= verzet Nederlandstaligen tegen Fransen?
<-> Vlaamse adel sprak Frans, maar jonge België wou onafhankelijk zijn
HANZE
= een vereniging van meer dan 70 steden uit het huidige Noord-Duitsland, Oost-Nederland en Vlaanderen
beheerde handel op de Noord en Oostzee: met Engeland, Scandinavië en Oost-Europa
Taal
Nederduits (verwijst naar de dialecten uit het noorden van Duitsland)
Duits Nederduits Nederlands
2
, Apfel, Zeit, suchen Appel, Tiet, sööken appel, tijd, zoeken
BOURGONDISCHE TIJD (15 D E EEUW)
Hertog van Bourgondië regeerde de Lage Landen
Belangrijkste steden: Brugge en Gent, economische en culturele centrum: Brabant
Hertogdom Brabant bestond uit:
o Huidige provincie Noord-Brabant (NL)
o Huidige provincie Antwerpen, Vlaams-Brabant en Waals-Brabant
Taal
Bourgondische rijk was tweetalig: adel = Frans, gewone volk = eigen dialect (met variaties) (kerkelijk = Latijn)
CULTUUR: VERNIEUWING IN 15 D E EEUW
Architectuur Antwerpse kathedraal: Brabantse gotiek
Schilderkunst Vlaamse Primitieven (Jan Van Eyck, Rogier van der Weyden & Hans Memling)
Muziek Polyfonie: meerstemmige muziek
Toneel Rederijkers: landjuweel
NIEUWE TIJD (1500-1789)
HABSBURGSE TIJD (16 D E EEUW)
DE VORSTEN: KEIZER KAREL V EN FILIPS II
Keizer Karel V
stamde af van Bourgondiërs en had verschillende functies:
o Koning van Spanje, Sicilië en Napels
o Keizer van het Heilig Roomse Rijk (huidig Duitsland)
o Vorst van de ‘Bourgondische Kreits’ = de ‘Zeventien Provinciën’ (huidige België en Nederland)
Bewering: hij sprak tegen mannen Frans, tegen vrouwen Italiaans, tegen God Spaans en tegen paarden Duits
o Duits: soms ook ‘Diets’ genoemd, verwees naar de volkstaal, het ging om Germaanse dialecten
Zoon Filips II: wou de Lage Landen verspaansen maar dit mislukte: Frans was al ingeburgerd
RENAISSANCE EN HUMANISME (16 E EEUW = BLOEITIJD)
Fascinatie voor klassieke oudheid & klassieke talen (Latijn & Grieks)
deze talen = ‘volmaakter’ dan volkstaal: verbetering van volkstaal (vb onderscheid hen & hun)
belangrijke namen uit humanisme:
Kiliaan Corrector, lexicograaf, talenknobbel, vertaalde Spaanse documenten
Dodoens Oorspronkelijk arts, plantkundige, boek: het Cruyde Boeck
Vesalius Arts, menselijke anatomie
Goropius Becanus Arts, stelling: Nederlands is de oudste taal ter wereld
3
