Orthopedagogische
methoden en
interventies
Hogeschool Gent
Lies Poppe
Schooljaar 2022 - 2023
,Inhoud
H1: OMGAAN MET AGRESSIE...............................................................................................................................................7
1. Wat is agressie..............................................................................................................................................................7
1.1. Definitie.................................................................................................................................................................7
1.2. Agressie: een subjectief en normatief begrip........................................................................................................7
1.3. Theoretische kaders en hun kijk op agressie.........................................................................................................8
1.4. Soorten agressie en uitgangsvormen..................................................................................................................10
1.5. Gedragsbeeld van kinderen en jongeren die vaak agressief gedrag vertonen...................................................11
2. Preventie van agressie................................................................................................................................................12
2.1. De begeleider.......................................................................................................................................................12
2.2. relatie begeleider- cliënt......................................................................................................................................13
2.3. Algemeen handelingskader voor de begeleider..................................................................................................14
2.4. Toezicht houden en anticiperen op mogelijke frustraties en triggers................................................................17
3. omgaan met agressie..................................................................................................................................................17
H2: SPEELSE METHODIEKEN...............................................................................................................................................20
1. Nut van het werken met speelse methodieken.........................................................................................................21
2. Voorwaarden bij het werken met speelse methodieken over moeilijke onderwerpen............................................21
3. Werken met metaforen..............................................................................................................................................22
4. Tekeningen.................................................................................................................................................................23
5. Werken met poppen...................................................................................................................................................23
6. Werken met prentenboeken......................................................................................................................................24
6.1. meerwaarde vh prentenboek als methodiek......................................................................................................24
7. Spel.............................................................................................................................................................................25
7.1. Vrij spel................................................................................................................................................................25
7.2. Gezelschapsspel...................................................................................................................................................25
7.3. spel voor specifieke doelgroep............................................................................................................................25
7.4. Coöperatieve spelen............................................................................................................................................26
7.5. Psycho-educatieve/ therapeutische spellen.......................................................................................................26
7.6. spellen om de communicatie te bevorderen......................................................................................................26
8. speels materiaal..........................................................................................................................................................27
9. digitale speelse methodieken.....................................................................................................................................27
H3: PREVENTIE....................................................................................................................................................................28
1. Definitie......................................................................................................................................................................28
1.1. Initiatieven...........................................................................................................................................................28
1.2. Systematisch........................................................................................................................................................28
1.3. Probleem.............................................................................................................................................................28
1.4. Voorkomen..........................................................................................................................................................28
1
, 1.5. Doelbewust..........................................................................................................................................................28
2. Preventiecyclus...........................................................................................................................................................28
3. Preventiemodellen.....................................................................................................................................................30
3.1. Model van caplan................................................................................................................................................30
3.2. Het preventieschema van de Cauter...................................................................................................................30
3.3. Preventieschema van Deklerck...........................................................................................................................31
3.4. Preventieschema van Mrazek en Haggerty.........................................................................................................32
4. Wat is goede preventie...............................................................................................................................................33
4.1. hoe doe je dat nu?...............................................................................................................................................33
4.2. Vijf dimensies van wenselijke algemene preventie.............................................................................................33
5. preventief handelen van de begeleider.....................................................................................................................34
H4: TIMMERS ERVARINGSORDENINGEN............................................................................................................................34
1. Inleiding......................................................................................................................................................................34
2. Ervaringsordeningen wetenschappelijk benaderd.....................................................................................................35
3. De vier wijzen van ervaringsordeningen....................................................................................................................36
3.1. De ordeningswijzen: een circulair systeem.........................................................................................................37
3.2. De ordeningswijzen: dominantie.........................................................................................................................37
3.3. Een voorbeeld uit het dagelijkse leven................................................................................................................38
3.4. Orde in de chaos, noties van de werkelijkheid....................................................................................................40
3.5. orthopedagogische relevantie van de methodiek...............................................................................................40
4. ervaringsordeningen en totale communicatie...........................................................................................................41
4.1. voorbeelden van het aansluiten bij ervaringsordeningen..................................................................................41
5. De profielschets..........................................................................................................................................................41
H5: ONTWIKKELINGSDYNAMISCHE BENADERING VAN DÔSEN.........................................................................................42
1. Inleiding......................................................................................................................................................................42
2. Uitgangsprincipes.......................................................................................................................................................43
2.1. Integratieve benadering......................................................................................................................................43
2.2. Ontwikkelingsdynamisch model..........................................................................................................................43
2.3. Sociaal emotionele ontwikkeling & sensitieve responsiviteit.............................................................................43
2.5. Doelgroepoverschrijdend....................................................................................................................................44
3. Fasen van de emotionele ontwikkeling en persoonlijkheidsstructuren....................................................................44
3.1. Fasen van emotionele ontwikkeling....................................................................................................................44
3.2. persoonlijkheidsontwikkeling en persoonlijkheidsstructuren............................................................................44
4. emotionele ontwikkelingsfasen..................................................................................................................................45
1. fase 1: adaptieve fase.............................................................................................................................................45
2. fase 2: eerste socialisatiefase.................................................................................................................................46
3. fase 3: eerste individuatiefase................................................................................................................................48
4. fase 4: identificatiefase...........................................................................................................................................49
2
, 5. fase 5: realiteitsbewustwordingsfase.....................................................................................................................51
5. De SEO-R2 schaal.........................................................................................................................................................52
6. besluit behandeling....................................................................................................................................................52
7. Kritische noot..............................................................................................................................................................52
8. Samenvattende schema’s...........................................................................................................................................52
H6: EMOTIONELE ONTWIKKELING.....................................................................................................................................54
1. Mentaliseren: eerste kennismaking...........................................................................................................................55
1.1. Emotionele en relationele verbinding.................................................................................................................55
1.2. Mentaliseren: emotioneel begrijpen...................................................................................................................55
1.3. Mentaliseren in de relatie tot mensen met een verstandelijke beperking........................................................57
1.4. Een voorbeeld uit de praktijk: actie-reactie of mentaliseren?............................................................................57
2. Basisthema’s (behoeften) emotionele ontwikkeling van de cliënt............................................................................58
3. Verschuiving in de kijk op uitdagende situaties.........................................................................................................59
4. Mentaliseren: innerlijke dialoog tss buik en hoofd....................................................................................................59
4.1. Innerlijke dialoog?...............................................................................................................................................59
4.2. Innerlijke dialoog tss buikgevoel en reflecterend hoofd.....................................................................................60
4.3. Buikgevoel: impliciet mentaliseren.....................................................................................................................60
4.4. Hoofd: expliciet mentaliseren.............................................................................................................................64
5. Proces op maat van begeleiders en teams.................................................................................................................66
6. Uitdagende situatie en eerste inschatting..................................................................................................................66
7. Ademruimte: reguleren van stress.............................................................................................................................67
7.1. Ademruimte.........................................................................................................................................................67
8. Helpende beeldvorming.............................................................................................................................................68
9. Emotionele verbinding: belang van wederzijdse emotionele beschikbaarheid........................................................69
9.1. Veilige basis/haven?............................................................................................................................................69
10. Reflecteren en mentaliseren in proces....................................................................................................................69
10.1. Wederzijdse emotionele verbinding.................................................................................................................69
11. Emotionele beschikbaarheid....................................................................................................................................71
H7: GENTLE TEACHING.......................................................................................................................................................72
1. Inleiding......................................................................................................................................................................72
1.1. Relatie cliënt en begeleider staat centraal..........................................................................................................72
1.2. De vier pijlers van gentle teaching......................................................................................................................72
1.3. Kern en periferie..................................................................................................................................................72
2. John Mcgee.................................................................................................................................................................72
3. Inspiratiebronnen voor gentle teaching: paulo Freire, bevrijdingstheologie en hechtingstheorieën.......................72
4. Gentle teaching is een methodiek met methodische aspecten.................................................................................73
5. Gentle teaching is een grondhouding........................................................................................................................73
6. Gentle teaching is tegengesteld aan een gedragsmatige benadering.......................................................................73
3
, 7. De gedragsmatige aanpak: een diep ingesleten gewoonte.......................................................................................74
6.1. Schema 1: gentle teaching vs behaviorisme.......................................................................................................74
8. Uitgangspunten van gentle teaching..........................................................................................................................75
7.1. Psychologie vd onderlinge afhankelijkheid.........................................................................................................75
7.2. Agressie en gedragsproblemen ontstaan uit angst.............................................................................................75
7.3. Companionship....................................................................................................................................................75
8. Relationele bouwstenen in gentle teaching...............................................................................................................76
8.1. Alle mensen zijn gelijkwaardig............................................................................................................................76
8.2. Acceptatie............................................................................................................................................................76
8.3. Focus op kern en niet op de periferie.................................................................................................................76
8.4. Wees in het heden én hou rekening met de levensgeschiedenis.......................................................................77
8.5. Onvoorwaardelijkheid.........................................................................................................................................77
8.6. Waarderen...........................................................................................................................................................77
8.7. Geweldloosheid...................................................................................................................................................78
9. De vier pijlers van gentle teaching.............................................................................................................................78
9.1. Inleiding...............................................................................................................................................................78
9.2. Eerste pijler: safe: veiligheid en vertrouwen.......................................................................................................78
9.3. Tweede pijler: loves: graag gezien voelen...........................................................................................................79
9.4. Derde pijler: het vermogen om anderen graag te zien.......................................................................................80
9.5. Vierde pijler: engagement...................................................................................................................................80
10. Relationeel krediet en mandaat...............................................................................................................................81
11. Tools in gentle teaching............................................................................................................................................82
11.1. De totale dialoog...............................................................................................................................................82
11.2. Stretchen van de relatie....................................................................................................................................83
11.3. Overheersend vs ondersteunende interventies: gewoontepatronen doorbreken..........................................84
11.4. Toepasmogelijkheden doelgroep......................................................................................................................84
11.5. Reflecteer over jezelf.........................................................................................................................................85
12. Afsluitende reflectieve vragen..............................................................................................................................85
13. Inspirerende denkkader.......................................................................................................................................85
H8: LSCI...............................................................................................................................................................................86
1. Wat is LSCI?.................................................................................................................................................................86
2. De historiek van LSCI..................................................................................................................................................86
3. Doelgroep...................................................................................................................................................................87
4. Visie van LSCI op conflicten........................................................................................................................................87
5. Doelstellingen van LSCi...............................................................................................................................................88
6. Effecten op lange termijn...........................................................................................................................................88
7. Wie/Wanneer/Waar?.................................................................................................................................................88
8. Uitgangspunten LSCI...................................................................................................................................................88
4
, 9. De conflictcyclus.........................................................................................................................................................89
9.1. Conflictcyclus doorbreken...................................................................................................................................90
10. Crisis..........................................................................................................................................................................90
11. Emotionele eerste hulp............................................................................................................................................90
12. Zes fasen model LSCI diagnostische fasen: 1 – 2 – 3................................................................................................91
13. Patronen van zelfvernietigend gedrag.....................................................................................................................94
13.1. Red flag intervention.........................................................................................................................................94
13.2. Reality rub intervention.....................................................................................................................................94
13.3. Symptom estragement intervention.................................................................................................................95
13.4. Massaging numb values intervention...............................................................................................................95
13.5. New tools intervention......................................................................................................................................95
13.6. Manipulation of body boundaries intervention................................................................................................96
14. LSCI vaardigheden....................................................................................................................................................96
15. Valkuilen bij LSCI.......................................................................................................................................................96
16. Voorbeeld van een LSCI-gesprek..............................................................................................................................96
17. LSCI in Oost-Vlaanderen...........................................................................................................................................96
H9: INCLUSIE.......................................................................................................................................................................97
1. Hoe ervaar jij onze samenleving?...............................................................................................................................97
1.1. Nussbaum & Sen..................................................................................................................................................97
1.2. Nicole Vettenbrug................................................................................................................................................97
1.3. Harry Kunneman..................................................................................................................................................98
2. Community building...................................................................................................................................................98
3. Methodieken..............................................................................................................................................................99
3.1. Kwartiermaken....................................................................................................................................................99
3.2. Buurtvervlechting..............................................................................................................................................101
4. Slaagkansen..............................................................................................................................................................102
H10: ARBEIDSZORG...........................................................................................................................................................103
1. Recht op arbeid.........................................................................................................................................................103
2. Arbeid bevordert de levenskwaliteit........................................................................................................................103
3. Wat houdt arbeidszorg in?.......................................................................................................................................103
4. Arbeidszorg en soaciale economie...........................................................................................................................105
5. De basisprincipes van arbeidszorg...........................................................................................................................106
6. Voor wie is arbeidszorg bedoeld?............................................................................................................................106
7. Arbeidszorg in verschillende sectoren......................................................................................................................106
8. Vormen van arbeidszorg...........................................................................................................................................107
8.1. Atelierwerking...................................................................................................................................................107
8.2. Enclave en werkeiland.......................................................................................................................................108
8.3. Individuele taken en begeleid werken..............................................................................................................109
5
, 8.4. Begeleid werken................................................................................................................................................110
8.5. Fasen van arbeidszorg.......................................................................................................................................110
9. Knelpunten in de arbeidszorg...................................................................................................................................111
6
, ORTHOPEDAGOGISCHE METHODEN EN
INTERVENTIES
H1: OMGAAN MET AGRESSIE
1. WAT IS AGRESSIE
1.1. DEFINITIE
Agressie = Iedere vorm van dreigen en/of destructief gedrag dat leidt tot schade (psychisch/fysisch/materieel) aan de
ander of zichzelf.
soms onderscheid tussen agressie en geweld
Geweld = opzettelijk en doelbewust aanwenden van agressief gedrag
Spectrum van agressief gedrag:
Acceptabel gedrag
OK, begrijpbaar en geen probleem, maar wat pedagogische bijsturing is noodzakelijk
Op het randje
Niet OK
Zwaar grensoverschrijdend
1.2. AGRESSIE: EEN SUBJECTIEF EN NORMATIEF BEGRIP
SUBJECTIEF
= Gedrag dat door de ene als agressief wordt ervaren, kan voor de andere door de beugel
- Persoonlijke interpretatie van gedrag
- Geen goed antwoord op wat agressief gedrag is
- Referentiekader waaruit we gedrag als agressief bestempelen:
. Eigen opvoeding
. Vroegere ervaringen
. Cultuur
!!! bewust zijn als begeleider hoe je naar agressie kijkt
Bij het afbakenen v agressie moet men gaan kijken naar wie het gedrag incasseert (subjectieve interpretatie gedrag,
wat betekent dit gedrag voor jou, als iemand je uitscheldt, trek je je dit dan niet aan of trek je je dit persoonlijk aan..)
NORMATIEF
= Gedrag als agressief bestempelen → geeft impliciet aan dat er een ‘norm’ is
- O.b.v. deze norm gedrag al dan niet als agressief bestempelen
- Norm aangewezen door context, tijdsgeest en cultuur
!!! voor kinderen & jongeren voldoende consistentie en consequentie zoeken in hoe alle begeleiders met agressief
gedrag omgaan
Bv. pedagogische tik was vroeger heel normaal, maar w nu vaak niet meer getolereerd
Bv. in sommige culturen is de vader de baas en moet iedereen luisteren, zelfs als de vrouw daardoor niet goed
behandeld w, bij ons zou dit absoluut niet kunnen.
7
,1.3. THEORETISCHE KADERS EN HUN KIJK OP AGRESSIE
Bewust zijn als begeleider uit welk theoretisch kader je het agressief gedrag van de cliënt bekijkt
→ zal weerslag hebben op manier van omgaan met cliënt
Thanatos/doodsdrift van Freud
· Van bij geboorte dragen we destructie in ons → maakt deel uit van ieder mens
· Agressie als manifestatie van deze doodsdrift
Ego-analytici
· Agressie = één van mogelijke afweermechanismen van zwakke ik-kern
· Ontstaan vanuit onveilige hechting
· Lage frustratietolerantie en geringe impulscontrole → sneller overgaan tot agressie
Analytici
· Agressief gedrag als acting-out vanuit emotionele/psychische beladen inhouden
· Praktijk: dat wat niet gezegd of begrepen wordt via daden een uitweg vinden
· Miskend/onbegrepen
2. SYSTEEMTHEORIE
Agressie benaderden als symptoom van dysfunctie in systeem
Kind/jongere als persoon in systeem die via gedrag signaleert dat er in systeem/context iets niet functioneert
Kijken of mogelijkheid om volledige systeem te betrekken er is
Niet richten op persoon die daad stelt → wel kijken naar systeem
Jongeren met agressief gedrag als Identified Patient (IP)
Agressief gedrag van IP neemt aandacht af van problemen binnen het gezin
Eén persoon stelt probleemgedrag omdat er een fout is in het systeem
3. CONTEXTUELE THEORIE
Agressief gedrag bekijken binnen dimensie van de feiten, psychologie, interactie en relationele ethiek
Destructief recht = wat heeft de persoon meegemaakt waardoor die denkt dat hij het recht heeft om agressief gedrag
te stellen
Zorgt voor relationeel doorgeven van destructie: vele ouders die destructief gedrag als kind hebben ondergaan,
geven dit vaak ook door aan hun eigen kinderen, hoe hard ze ook proberen dit niet te doen.
Zware emotionele bagage zorgt voor emotionele triggers > vaak geen weerstand bieden tegen optreden van
destructief recht
8
, Begeleider krijgt vaak roulerende rekening voorgeschoteld
zaken die naar de begeleider w geuit die niet verteerd zijn geraakt
zien zien als persoonlijke aanval
4. AGRESSIE- FRUSTRATIE THEORIE
= stelt dat alle agressie steeds voorkomt uit frustratie omdat men niet bereikt wat men wil bereiken OF men kan
niet ontwijken wat met wil ontwijken
wordt omgezet in agressie
5. NATIVISME
= zien agressie als genetisch overdraagbare eigenschap
agressie = aangeboren eigenschap
‘zo vader, zo zoon’
6. SOCIALE LEERTHEORIE (BANDURA)
Behaviorisme volgens Bandura
→ Modeling model: agressie wordt als gedrag aangeleerd door observatie en imitatie
Bobo Doll Experiment = toont hoe kinderen gewelddadig gedrag van volwassenen imiteren
Media: impact van gewelddadige games op kinderen en jongeren → enkel gevaarlijk als er een
voedingsbodem is voor geweld
Andere verklaring voor agressie dan nativisme: zoon stelt agressief gedrag omdat hij het
geïmiteerd/nagebootst heeft van de vader
Agressie = aangeleerde eigenschap
7. SOCIALE LEERTHEORIE (PATTERSON)
Behaviorisme volgens Patterson
Meer nadruk op interactie(patronen)
tussen ouders en kind
→ dwinggedrag kan aangeleerd worden
Gaat over herhalend interactiepatroon
tussen kind en ouder/opvoeder, waarbij
ouder/opvoeder er niet in slaagt een
antwoord te bieden aan eisend gedrag van
kind
De aanhouder wint
Als opvoeders niet consequent/adequaat
reageren leert het kind op aan agressieve
manier een doel te bereiken.
Kinderen die via eisend gedrag zin
doordrijven
Opstandig gedrag = duidelijk
Schema Patterson, kennen & toepassen. Moet niet vanbuiten geblokt w!
maken van wensen of verwerpen v
wat begeleider hen opdraagt
Als kinderen leren dat ze door het stellen v
bepaald gedrag hun zin krijgen en gedrag bevestigd zien, zullen ze hierin hun persoonlijkheid gaan bouwen.
9
Les avantages d'acheter des résumés chez Stuvia:
Qualité garantie par les avis des clients
Les clients de Stuvia ont évalués plus de 700 000 résumés. C'est comme ça que vous savez que vous achetez les meilleurs documents.
L’achat facile et rapide
Vous pouvez payer rapidement avec iDeal, carte de crédit ou Stuvia-crédit pour les résumés. Il n'y a pas d'adhésion nécessaire.
Focus sur l’essentiel
Vos camarades écrivent eux-mêmes les notes d’étude, c’est pourquoi les documents sont toujours fiables et à jour. Cela garantit que vous arrivez rapidement au coeur du matériel.
Foire aux questions
Qu'est-ce que j'obtiens en achetant ce document ?
Vous obtenez un PDF, disponible immédiatement après votre achat. Le document acheté est accessible à tout moment, n'importe où et indéfiniment via votre profil.
Garantie de remboursement : comment ça marche ?
Notre garantie de satisfaction garantit que vous trouverez toujours un document d'étude qui vous convient. Vous remplissez un formulaire et notre équipe du service client s'occupe du reste.
Auprès de qui est-ce que j'achète ce résumé ?
Stuvia est une place de marché. Alors, vous n'achetez donc pas ce document chez nous, mais auprès du vendeur liespoppe. Stuvia facilite les paiements au vendeur.
Est-ce que j'aurai un abonnement?
Non, vous n'achetez ce résumé que pour €5,99. Vous n'êtes lié à rien après votre achat.
