1 wat is
recht?
1.1 wat is recht?
Recht: een verzamelnaam van rechtsregels (maar geen werkelijke definitie)
doel: de maatschappij te ordenen (en rechtszekerheid te bieden.) Hoe toepassen
en afdwingen van deze rechtsregels moet bijdragen tot een vreedzame en
rechtvaardige samenleving (moeilijk in de praktijk)
Rechtszekerheid: de zekerheid dat je rechten geëerbiedigd worden
Rechtvaardigheid: juist en eerlijk handelen
Domitius Ulpianus: ‘ubi societas, ibi ius’
= where there is a society, there is law
Er zijn verschillen tussen samenlevingen en staten
verschil kan afhangen door de heersende economische opvatting die in die
staat/samenleving aanwezig is.
Staat: je hebt een politieke organisatie, bevolking, grondgebied en erkenning
door de meerderheid van de internationale gemeenschap
Rechtsstaat: je hebt een politieke organisatie, bevolking, grondgebied,
erkenning door de meerderheid van de internationale gemeenschap,
scheiding der machten en fundamentele rechten
- Kapitalisme (alles voor de bevolking = vrije markt) vs communisme (alles voor de
gemeenschap = staatseconomie)
1.2 de verschillende soorten rechtsregels
Rechtsregels: gedragsregels die wettelijk zijn vastgelegd door de overheid
zijn afdwingbaar
Verschillende soorten rechtsregels:
Berechtingsregels (= procesrecht): wet- en regelgeving die de gang van
zaken in een gerechtelijke procedure beschrijft.
Wijzigingsregels: regels die wetten kunnen wijzigen (euthanasiewet,
afschaffing van het Hof van Assisen, …)
Erkenningsregels (gelding, interpretatie en verhouding)
1.3 enkele verbanden van recht
Recht en godsdienst (belang secularisatie):
Kerk en staat zijn gescheiden op de dag van vandaag
Recht van de godsdienstvrijheid
Recht en moraal:
Doen wat juist is
Positivisme (= alles in wetboeken schrijven) versus natuurrecht (= menselijk
verstand)
Recht en sociale zeden (temporeel en cultureel bepaald):
1
, Dit kan verschillen binnen bepaalde samenlevingen (beleefdheidsnormen,
onderwijssystemen, kledij, gedragsregels, seksueel gedrag en opvattingen)
Deze 3 kunnen wijzigen in tijd en ruimte over de jaren heen
1.4 het recht als middel
Op niveau van de rechtsregel
Gedragsregels en normen
Op niveau van de rechtspraak
Op niveau van de rechtshandhaving
Is afdwingbaar
Uitvoering van straf/vergoeding
2 indeling van het recht
Objectief recht: het recht dat is vastgelegd in wetten, verdragen,
vonnissen, … het recht zoals het op een bepaald moment op een
bepaalde plaats van toepassing is, daarmee vaak niet afdwingbaar (bv. het
recht van verkoop: een eigenaar van een fiets heeft het recht die te
verkopen)
Subjectief recht: toegepast recht dat je zelf kan afdwingen, de
bevoegdheden die een persoon toekomen (bv. het recht op vrije
meningsuiting, het recht op eigen leven en lichaam)
Materieel recht: de regels die betrekking hebben op de inhoud van
rechten en plichten. In het materieel recht wordt verwezen naar hoe
(rechts)personen zich naar elkaar toe moeten gedragen in hun onderlinge
verkeer (bv. wetboek van strafrecht)
Formeel recht: manier waarop materieel recht wordt gehandhaafd (bv.
wetboek van strafvordering)
2.1 recht wordt onderverdeeld in domeinen
Volgens de activiteit die de regels ordent (bv. fiscaal recht)
Volgens de techniek waarmee de regels worden geordend (bv. strafrecht)
Volgens het niveau van totstandkoming van de regels (bv. Europees
recht)
onderscheid heeft zowel een didactisch als rechtstheoretisch nut
2.2 privaatrecht versus publiekrecht
Privaatrecht: het recht van de burger
= regelt de verhoudingen tussen burgers onderling
Private belangen
Verhoudingen tussen burgers
Afspraken die in juridische vorm zijn vastgelegd zijn juridisch afdwingbaar
niet naleven = juridische actie wordt ondernomen
Publiekrecht: het recht van het handelen van de overheid
= regelt de verhouding tussen burgers en de overheid, de interne organisaties
van de overheid en de verhouding tussen staten
2
, Algemeen belang
Verhoudingen tussen verschillende overheden onderling en tussen overheid
– burger
Privaatrecht
o Personen- en Familierecht.
o Familiaal vermogensrecht.
o Verbintenissenrecht.
o Zakenrecht.
o Handelsrecht. (bv. garantie)
o Vennootschapsrecht.
o Sociaal recht.
o Burgerlijk procesrecht.
o Internationaal privaatrecht.
Publiekrecht
o Staatsrecht.
o Administratief recht (vreemdelingen, vluchtelingen)
o Sociaal recht.
o Strafrecht (criminele feiten)
o Strafprocesrecht.
o Fiscaal recht.
o Europees recht.
o Internationaal recht.
Er is niet altijd een duidelijk onderscheid tussen de twee, en dus geen sluitende
opdeling tussen de twee
Soms ook vervlechting private belangen en algemene belangen (bv. aankoop
mondmaskers)
2.3 de afdwingbaarheid van rechtsregels kent verschillende
categorieën
Aanvullend recht of suppletief recht: rechtsregel waarvan partijen bij
overeenkomst van kunnen afwijken
Voorzien enkel in bepalingen voor zover partijen er niet anders over hebben
geoordeeld (partijen zijn dus niet verplicht de rechtsregel te volgen, op
voorwaarde dat zij er contractueel andere regels op nahouden of onderling
afspreken dat deze bepaalde regel van aanvullend recht niet tussen hen geldt)
Legislatieve indicatie
Dwingend of imperatief recht: rechtsregel waarvan partijen bij overeenkomst
nooit van mogen afwijken
Bescherming van private belangen
Openbare orden en goede zeden:
Bescherming van het algemeen belang
Rechtsregels hebben steeds een materieel, personeel en territoriaal
toepassingsgebied.
Grensoverschrijdende zaken: bevoegdheid, recht en uitvoering.
3
, 3 de bronnen van het recht
3.1 scheiding der machten
Wetgevende macht
Uitvoerende macht
Rechterlijke macht
Belang van iedere staatsmacht is grondwettelijk verankerd!
3.2 verschillende rechtsbronnen
Materiële rechtsbronnen
= factoren die een inhoudelijke invloed uitoefenen op het vormen van het recht.
Bv. politieke bronnen, feitelijke bronnen, ideologische bronnen, rechtsfilosofische
bronnen, rechtstheoretische bronnen en juridische inspiratiebronnen
Formele rechtsbronnen
= uiterlijke verschijningsvormen van geldend recht.
1. Wet
2. Rechtspraak
3. Rechtsleer en aanvullend leer zijn niet bindend
4. Gewoonte
5. Algemene rechtsbeginselen
6. Billijkheid
twee vragen bij elke formele rechtsbron: zelfstandig en bindend?
3.3 de wet
= een algemene regel die door de bevoegde overheid wordt uitgevaardigd en
algemeen bindend is voor wie eraan is onderworpen (personeel en territoriaal).
een wet in materiële zin: inhoud is van belang, uitgevaardigd door een bevoegde
overheid en afdwingbaar. Wetgevende macht en uitvoerende macht
een wet in formele zin: vorm is belangrijk, uitgevaardigd door de gezamenlijke
werking van twee/drie takken van de wetgevende macht en afdwingbaar. = wetgever
en niets anders.
3.3.1 de wet op federaal niveau
1) DE GRONDWET
- wetgevende macht komt als eerste in België omdat er een groot wantrouwen
vroeger was tegen de koning.
Waarom staat machten voor staatsmachten?
We denken nog altijd aan de Franse revolutie. De Staat is zo geordend naar de belangen
van de samenleving en de belangrijkste waarde en normen van het land.
Verzameling van fundamentele rechtsregels en nationaal de belangrijkste
norm in de hiërarchie der normen.
4
