Resume
Samenvatting Criminologie van de strafrechtsbedeling
- Établissement
- Universiteit Gent (UGent)
Samenvatting van het vak Criminologie van de strafrechtsbedeling: powerpoint en uitgebreide lesnotities.
[Montrer plus]
Aperçu du contenu
InhoudsopgaveAlgemeen overzicht – helicopterperspectief..........................................................................................4
1. Misdrijf – straf................................................................................................................................4
1.1 Ancien Régime (tot aan de 18de eeuw)....................................................................................4
1.2 Verlichting en klassiek strafrecht (18de – 19de eeuw).............................................................4
1.3 Positivisme (2de helft 19de eeuw)...............................................................................................5
1.4 Sociaal verweer (2de helft 19de eeuw).....................................................................................5
1.5 Nieuw sociaal verweer (na WO II).............................................................................................5
1.6 Vandaag....................................................................................................................................6
2. De strafrechtsketen........................................................................................................................6
2.1 De logica van de strafrechtsketen: de echelons........................................................................6
2.2 Een trechter..............................................................................................................................6
2.3 De strafrechtsketen en de verregaande juridisering.................................................................7
2.4 De strafrechtsketen en de ruimte voor beleid..........................................................................7
3. Keuzes maken in de keten..............................................................................................................7
3.1 Opsporing.................................................................................................................................7
3.2 Vervolging.................................................................................................................................7
3.3 Straftoemeting..........................................................................................................................8
3.4 Strafuitvoering..........................................................................................................................9
Opsporing.............................................................................................................................................10
Cluster 1: Politie als actor in de strafrechtsketen.............................................................................10
1.1 Opfrisser: wetgevend kader....................................................................................................10
1.2 De politiefunctie: capaciteit en verschillende graden.............................................................13
1.3 Community Oriented Policing (COP).......................................................................................20
1.4 Diversiteit...............................................................................................................................23
Cluster 2: In-, door- en uitstroom in de strafrechtsketen op niveau van opsporing.........................30
2.1 Instroom, doorstroom en uitstroom: meten..........................................................................30
2.2 Discretionaire ruimte..............................................................................................................35
2.3 Registratie...............................................................................................................................39
Geschiedenis van het strafrechtsdenken..............................................................................................46
1. Ancien Régime – 17de - 18de eeuw.................................................................................................46
2. De Verlichting...............................................................................................................................47
3. Het Positivisme.............................................................................................................................49
4. Het Sociaal Verweer.....................................................................................................................50
5. Het Nieuw Sociaal Verweer..........................................................................................................51
1
, 6. Recentere ontwikkelingen............................................................................................................52
6.1 Maatschappelijke ontwikkelingen als katalysator...................................................................52
6.2 Herstelrecht............................................................................................................................53
6.3 Van Quickenborne..................................................................................................................54
Vervolging.............................................................................................................................................55
1. Inleiding........................................................................................................................................55
1.1 Logica van de strafrechtsbedeling..........................................................................................55
1.2 De strafrechtsketen in de praktijk...........................................................................................55
2. Voornaamste actoren vervolging..................................................................................................55
2.1 Minister van justitie................................................................................................................56
2.2 Openbaar ministerie...............................................................................................................57
2.3 Onderzoeksrechter.................................................................................................................58
3. Vervolgingsbeslissing: instroom, doorstroom en uitstroom.........................................................59
3.1 Instroom van zaken.................................................................................................................59
3.2 Beslissingen op parketniveau..................................................................................................60
3.3 Beslissing tot vervolging..........................................................................................................63
3.4 Vonnisrechter.........................................................................................................................66
3.5 Alles op een rijtje: het instellen van de strafvordering...........................................................67
Straftoemeting......................................................................................................................................68
1. Herhaling: instellen strafvordering...............................................................................................68
2. Inleidende begrippen....................................................................................................................68
2.1 Straftoemeting........................................................................................................................68
2.2 Misdrijf....................................................................................................................................68
2.3 Strafrechtelijke sanctie...........................................................................................................69
3. De kunst van het straftoemeten...................................................................................................71
4. Soorten straffen: hoofdstraffen (5)...............................................................................................72
4.1 Opsluiting, hechtenis en gevangenisstraf...............................................................................74
4.2 Geldboete...............................................................................................................................74
4.3 Werkstraf................................................................................................................................75
4.4 Elektronisch toezicht straf......................................................................................................76
4.5 Autonome probatiestraf.........................................................................................................77
5. Soorten straffen: bijkomende straffen..........................................................................................79
5.1 Bijzondere verbeurdverklaring...............................................................................................79
5.2 Ontzetting...............................................................................................................................81
5.3 Afzetting..................................................................................................................................81
5.4 Terbeschikkingstelling.............................................................................................................81
2
, 5.5 Beroepsverbod.......................................................................................................................81
5.6 Bekendmaking vonnissen en arresten....................................................................................82
5.7 Andere straffen die de rechter kan bepalen...........................................................................82
5.8 Bijkomende straffen – rechtspersonen...................................................................................82
6. Modaliteiten van de strafoplegging..............................................................................................82
7. Dispariteit.....................................................................................................................................86
7.1 Motivering van de straftoemeting..........................................................................................87
7.2 Verschillen in de straftoemeting: interne factoren.................................................................88
7.3 Verschillen in de straftoemeting: buitenwettelijke factoren: empirie....................................89
7.4 Naar straftoemetingsrichtlijnen en uniformisering straftoemeting?......................................91
7.5 Besluit dispariteit....................................................................................................................91
Strafuitvoering......................................................................................................................................92
1. Algemeen kader............................................................................................................................92
2. Actoren van de strafuitvoering.....................................................................................................93
2.1 FOD Justitie.............................................................................................................................93
2.2 Gemeenschappen...................................................................................................................94
2.3 Gedetineerden........................................................................................................................95
3. Aspecten van de rechtspositie van gedetineerden en geïnterneerden........................................97
3.1 Internationale verdragen........................................................................................................97
3.2 Nationaal................................................................................................................................98
4. Interne rechtspositie van gedetineerden......................................................................................98
5. Toekomst gevangeniswezen.......................................................................................................104
3
, Criminologie van de strafrechtsbedeling
Algemeen overzicht – helicopterperspectief
1. Misdrijf – straf
Doorheen de geschiedenis nadenken over wat zijn misdrijven, wie zijn delinquenten, …
kent een slingerbeweging: in de ene periode slinger meer op daad, in de andere periode slinger
meer op de dader
1.1 Ancien Régime (tot aan de 18de eeuw)
o Willekeur
Vorst bepaalt wat een overtreding was daad werd gezien als een aanslag op het
figuur van de vorst
Bekentenis afdwingen
Voorbeeldstraffen (‘wrede Middeleeuwen”)
Figuur van de Koning moest in ere hersteld worden door o.a. lijfstraffen
(zoals ophanging, het uiteen trekken van een lichaam, … – beul voor nodig)
o Voornamelijk focus op vergelding en afschrikking
Algemene preventie naar brede groep van de samenleving voorbeeld stellen naar
de rest van de samenleving die worden afgeschrokken om een misdrijf te stellen
1.2 Verlichting en klassiek strafrecht (18de – 19de eeuw)
o Mens is een vrijdenken en rationeel wezen
Men kan de afweging maken tussen de kosten en baten en zo een rationele keuze
maken om een misdrijf al dan niet te plegen
o Sociaal contract = je geeft as mens een deel van je vrijheid af aan de overheid en de overheid
gaat jou voor een stuk beschermen
o Magna Charta van het strafrecht
Legaliteit: misdrijf en straf staan beide omschreven in de wet
Proportionaliteit: de straf staat in proportie met de aangerichte schade/misdrijf
Subsidiariteit: je zet het strafrecht pas in als er geen andere opties meer zijn
o De rechter is la bouche de la loi (stem van de wet)
Vaste straffen
Geen individualisering
Schuldnotie centraal
4
, o Voornamelijk focus op vergelding, algemene preventie en bijzondere preventie
Vergelding: je hebt een sociaal contract overtreden die je hebt aangegaan
Algemene preventie: afschrikking voor het brede publiek
Bijzondere preventie: gericht naar een specifiek persoon door het werken met een
gevangenisstraf
1.3 Positivisme (2de helft 19de eeuw)
o Misdrijf is het gevolg van causale factoren
De mens heeft geen vrije keuze – geboren criminelen (nog voor het misdrijf gesteld is
kan je gaan optreden)
Sociale gevaarlijkheid
Magna Charta op de helling
Slinger verschuift van daad naar dader
o Focus op bijzondere preventie en resocialisatie (sanctie)
Vergelding is zinloos: persoon kan er niets aan doen
Bijzondere preventie: ervoor zorgen dat de gedetermineerde misdadiger geen daad
meer kan plegen
1.4 Sociaal verweer (2de helft 19de eeuw)
o De maatschappij beschermen (‘verweren’)
De mens heeft een ‘zekere vrijheid’
Bepaalde groep heeft een zekere vrijheid en een andere groep heeft minder
vrijheid
Eclecticisme van Prins
o ‘Normale’ delinquenten vs. andere delinquenten
o Straffen vs. maatregelen
bv. “geestesgestoorden en jeugdigen”
1.5 Nieuw sociaal verweer (na WO II)
Na WO II: overgangsfase, bloei, welvaartstaat en verzorgingsstaat
uitbouw van sociale vangnetten
van senso stricto naar senso latu
o Aandacht voor persoonlijkheid & sociaal milieu
Individualisering
Rechten van de mens en de rechtspositie worden uitgebouwd (legaliteit)
o Resocialisatie staat centraal
Ervoor zorgen dat de persoon na een bepaalde straf gere-integreerd kan worden in
de maatschappij
5
,1.6 Vandaag
= diverse stromingen
o Straf = diverse straffen
Er is niet 1 straf maar verschillende – ook mogelijk om geen straf te krijgen maar een
maatregel
Streven naar evenwicht tussen vergelding, afschrikking, resocialisatie en herstel
o Rechter als koorddanser – publieke opinie
Rechter was de stem van de wet (la bouche la loi) vandaag is de rechter een
koorddanser die rekening houd met de context van de dader
Rechter kan kiezen tussen verschillende straffen – er zijn geen vaste straffen en de
rechter kan een straf op maat van de dader uitspreken
o Voorgaand minister van Justitie Koen Geens
3 fases hervormingen strafrecht, strafprocesrecht en strafuitvoeringsrecht
o Huidig minister van Justitie Vincent Van Quickenborne (samen met het college van de
procureurs generaal)
Bouwt verder op hervormingen – wanneer mogen we veranderingen verwachten?
(nog niet meteen)
2. De strafrechtsketen
2.1 De logica van de strafrechtsketen: de echelons
De trechter van het strafrechtelijk apparaat: slechts een klein percentage stroomt uit op de niveaus
van opsporing, vervolging, straftoemeting en strafuitvoering
2.2 Een trechter
Misdrijf
o = door de wet omschreven gedrag waarop een straf is gesteld die in de wet is bepaald
(legaliteitsprincipe)
Dark number vs. misdrijven die in de trechter terecht komen
o 700 000 – 750 000 misdrijven per jaar bezorgd aan het OM
o Slechts een klein deel (35 000 – 55 000 – 5-7%) worden door de strafrechter behandeld
o Slechts een klein deel daarvan (18 000 per jaar) leidt tot hechtenis/gevangenisstraf
6
,2.3 De strafrechtsketen en de verregaande juridisering
Overreglementering, uitgebreid naar het strafrecht maar investeringen door justitie volgende niet
o “We hebben het strafrecht verwaarloosd”
o Gevangenissen zitten overvol – coördinatie tussen diverse actoren loopt soms mank
o Overlopen/opstroppen trechter: onbeheersbare hoeveelheid straffen en het onvermogen
om die uitgesproken straffen adequaat uit te voeren
Er komen steeds zaken binnen maar onze keten kan niet al deze zaken aan
Rechtszaken kunnen 1 tot 2 jaar uitgesteld worden omdat er geen mankracht
genoeg is om deze nu te behandelen
o Tast efficiëntie van het strafrecht aan en zorgt voor uitholling
2.4 De strafrechtsketen en de ruimte voor beleid
“Beleid voeren”
o Keuzes maken in het strafrechtelijk beleid
Keuzes werden niet altijd gemaakt
Mensen moeten instromen maar ook uitstromen
Klassiek strafrecht
o Geen ruimte voor beleid (Magna Charta)
Oud sociaal verweer
o Creatie beleidsruimte op echelon strafuitvoering en deels straftoemeting
bv. voorwaardelijke invrijheidsstelling, verzachtende omstandigheden, …
Nieuw sociaal verweer
o Creatie beleidsruimte op elk echelon
bv. praetoriaanse probatie, bemiddeling en maatregelen, probatie, penitentiair
verlof, …
3. Keuzes maken in de keten
3.1 Opsporing
Lokale en federale politie, bijzondere inspectiediensten, douane, …
o Politie legt schriftelijk vast in processen-verbaal
o Wettelijk geen autonomie (geen politie sepot)
Werkt in functie (opdracht) van het OM
Alles verbaliseren en dan doorgeven aan het OM
o Opsporingsonderzoek onder leiding van het OM (90%)
o Dwangmaatregelen
= invasie van de privacy (zoals bv. een camera in huis plaatsen, telefoongegevens
uitlezen, …)
Vordering tot onderzoek onder leiding van de onderzoeksrechter (gerechtelijk
onderzoek – 10%)
3.2 Vervolging
Logica van de strafrechtelijke reactie op misdrijven
= “Eens een misdrijf is opgespoord en vastgesteld wordt het aan de strafrechter voorgelegd met het
oog op beoordeling en eventuele bestraffing” realiteit: eerder een uitzondering dan een regel!
7
,Opsporings- en vervolgingsbeleid
o Richtlijnen minister van Justitie en omzendbrieven college van de procureurs generaal (COLs)
= bindend voor alle leden van het OM
Binnen de grenzen bepaald door minister van Justitie/College PG’s kan het OM eigen
accenten leggen
Opportuniteitsbeginsel OM kan beslissen om wel/niet tot vervolging over
te gaan
− Sepot (65 – 70%) = zonder gevolg
Technisch sepot (± 65%)
= mogelijkheid van willen vervolgen maar niet kunnen
vervolgen (bv. geen bekende dader)
Opportuniteitssepot (± 35%)
= bv. een persoon heeft geen strafblad en een vervolging kan
dus nefast zijn voor hun toekomst
− Buitenrechtelijke afhandeling op parketniveau bv. minnelijke
schikking, bemiddeling in strafzaken voltooid, …
− Beslissen tot vervolgen
3.3 Straftoemeting
Strafrechtelijke reactie op een misdrijf is de uitzondering (slechts 5-7%)
o Instellen strafvordering via:
OM (OM/Pdk heeft vervolgingsmonopolie)
o Uitzonderingen:
Via Raadkamer (na vordering van het OM) na afsluiting van een gerechtelijk
onderzoek door de onderzoeksrechter
Door het slachtoffer
De rechter is
o Onafhankelijk
Geen lid van het OM
o Onpartijdig
o Afweging
Wat staat er in de wet?
o Hakt de knoop door = vonnis vellen
o Rechter moet balanceren tussen bestraffen daad & bestraffen van de dader
Balanceren op een koord tussen gelijkheidsbeginsel en het beginsel van
individualisering van de bestraffing
Straftoemeting is geen automatisme
o Legaliteitsbeginsel
o Breed straffenarsenaal – geen straftoemetingsrichtlijnen
o Recht om te straffen werd vanaf het positivisme/sociaal verweer verlegd van de objectieve
zwaarwichtigheid van de daad (klassieke leer: vaste straffen & la bouche de la loi) naar
persoonlijkheid van de dader
Misdrijf in de wet – maar concrete straf moet niet op voorhand in de wet worden
bepaald
Op ogenblik van straftoemeting: aanpassen aan de persoonlijkheid van de beklaagde
8
,Dispariteit = ongelijkheden door discretionaire ruimte van de rechter
o Straffen voor eenzelfde misdrijf kunnen sterk verschillen
Wettelijke factoren: ernst misdrijf
Verschillende straffen
Min-max ruimte
Niet-wettelijke factoren
Persoonlijkheid of sociaal-economische achtergrond dader
Figuur van de rechter
Neutraal: nee maar hoeft ook niet – we mogen niet in dispariteit en ongelijkheid komen
3.4 Strafuitvoering
Gevangenissen zitten overvol
o Meer dan 10 000 gedetineerden
o Januari 2018: 10 335
o December 2019: 10 833 (9219 plaatsen)
Herhaalde veroordelingen voor België door nationale en internationale rechters
Vincent van Quickenborne
o Minister van Justitie
o Reductionistische aanpak met expansionistische kenmerken
Reductionisme
Alternatieve straffen
Geen gevangenisstraf meer voor ‘licht criminaliteit’
Effectieve uitvoering korte gevangenisstraf (minister wil straffeloosheid
aanpakken vs. ministers die tanden stuk bijten op de strafuitvoering)
Expansionisme
Nieuwe gevangenissen bouwen
Renoveren oude gevangenissen
Kleinschaligere detentie
9
, Opsporing
Opsporing =
Kennisname van strafbare feiten en vastleggen van bewijzen ervan. Gebeurt hoofdzakelijk door
politie (ook door bijzondere inspectiediensten). In België moet politie in principe elk strafbaar feit dat
ze vaststelt in een proces-verbaal vastleggen en aan het parket bezorgen (=legaliteitsprincipe).
Cluster 1: Politie als actor in de strafrechtsketen
focus op de politieorganisatie
1.1 Opfrisser: wetgevend kader
Vertrekpunt: de Wet op de Politieambt (WPA – 1992)
o Aanleiding:
Parlementair onderzoek naar de wijze waarop de bestrijding van het banditisme en
het terrorisme georganiseerd wordt (mei 1988 – april 1990 Bendecommisie I)
Politieoorlog, geen informatiedeling, rivaliteit, gebrek aan coördinatie, …
Pinksterplan (1990) geen grote hervorming van de politiediensten maar een
geïntegreerde benadering van de politiefunctie
o Realisaties:
Oprichting Vijfhoeksoverleg
Demilitarisering van de Rijkswacht
Samenwerking in zones op basis van het complementariteitsbeginsel
Wet op de politieambt
Inhoud Wet op de Politieambt
o Een mijlpaal: legt voor het eerst de politiefunctie vast voor de verschillende politiediensten
zorgt voor harmonisering van bevoegdheden en verantwoordelijkheden + zorgt voor
coördinatie en samenwerking
o Twee doelen:
1. Vastleggen van het wettelijk kader voor overlegstructuren/gezagsrelatie tussen
bestuurlijke en gerechtelijke overheden en toenmalige politiediensten (bv.
Vijfhoeksoverleg)
2. Vastleggen van de opdrachten, plichten en bevoegdheden van politieambtenaren
van de toenmalige verschillende politiediensten in 1 wet
Wet op de Politieambt (WPA)
o Omvat 3 krachtlijnen
1. Politiediensten zijn uitvoeringsorganen ze handelen onder het gezag en de
verantwoordelijkheid van de overheden
Gezagsprincipe
2. Politie treedt op om individuele rechten en vrijheden te beschermen en dragen bij
tot de democratische ontwikkeling van de maatschappij
Democratisch principe
3. Gebruik van geweld of dwang kan uitsluitend onder de bij wet bepaalde
voorwaarden (art 37, 37 bis en 38 WPA)
Legaliteitsprincipe
10
Les avantages d'acheter des résumés chez Stuvia:
Qualité garantie par les avis des clients
Les clients de Stuvia ont évalués plus de 700 000 résumés. C'est comme ça que vous savez que vous achetez les meilleurs documents.
L’achat facile et rapide
Vous pouvez payer rapidement avec iDeal, carte de crédit ou Stuvia-crédit pour les résumés. Il n'y a pas d'adhésion nécessaire.
Focus sur l’essentiel
Vos camarades écrivent eux-mêmes les notes d’étude, c’est pourquoi les documents sont toujours fiables et à jour. Cela garantit que vous arrivez rapidement au coeur du matériel.
Foire aux questions
Qu'est-ce que j'obtiens en achetant ce document ?
Vous obtenez un PDF, disponible immédiatement après votre achat. Le document acheté est accessible à tout moment, n'importe où et indéfiniment via votre profil.
Garantie de remboursement : comment ça marche ?
Notre garantie de satisfaction garantit que vous trouverez toujours un document d'étude qui vous convient. Vous remplissez un formulaire et notre équipe du service client s'occupe du reste.
Auprès de qui est-ce que j'achète ce résumé ?
Stuvia est une place de marché. Alors, vous n'achetez donc pas ce document chez nous, mais auprès du vendeur maaikevwx. Stuvia facilite les paiements au vendeur.
Est-ce que j'aurai un abonnement?
Non, vous n'achetez ce résumé que pour €4,99. Vous n'êtes lié à rien après votre achat.
Peut-on faire confiance à Stuvia ?
4.6 étoiles sur Google & Trustpilot (+1000 avis)
53340 résumés ont été vendus ces 30 derniers jours
Fondée en 2010, la référence pour acheter des résumés depuis déjà 14 ans