Religie
Les 1 – De zingevende interesse
1. Overzicht van de lessen
Datum Thema
1 6 oktober - Inleiding
- De cognitieve, manipulatieve en zingevende interesse
- Forumopdracht 1 (deadline: 20/10/2021)
2 20 oktober - Religie
3 3 november - Covid-19
- Politiek als zingevende activiteit
- Waarden in de leefwereld
- Forumopdracht 2 (deadline: 17/11/2021)
4 17 november - Woede in de filosofie
- Woede en herstelrecht
5 1 december - Het idee van een goddelijke wet
- De relatie tussen de goddelijke en de menselijke wet
- Forumopdracht 3 (deadline: 15/12/2021)
6 15 december - De casus euthanasie
- Levensbeschouwelijke argumenten in de publieke
sfeer
2. Praktisch
- Alles wat er in de lessen wordt gezegd
- Evaluatie:
o Examen: schriftelijk (17/20)
o Deelname aan alle discussiefora (3/20)
3. De zingevende interesse
= 3 interesses van de mens (‘verlangens’, ‘manieren van betrokken zijn’)
1. Cognitieve interesse = we verlangen naar kennis,
we zijn geïnteresseerd in kennis (uit zich in de
wetenschap en nieuwsgierigheid)
2. Manipulatieve interesses = we zetten de wereld
graag naar onze hand (bv als je honger hebt en je
gaat eten, de wetenschap gebruiken om de wereld
aangenamer te maken)
3. Zingevende interesses = de interesse om waardevolle dingen te doen (bv
jaarvertegenwoordiger worden omdat je dat leuk vindt)
1
,We denken heel vaak dat onze interesses vooral cognitief en manipulatief zijn, en
dat zingevende interesses maar een kleine rol spelen in ons bestaan. Maar als je
goed analyseert wie je bent en waarom je bepaalde dingen doet, dan zal blijken dat
die zingevende interesse een soort overkoepelde dimensie is die meespeelt in
heel veel van onze activiteiten en dat de cognitieve en manipulatieve interesse vaak
minder sterk is dan we zelf denken.
à we doen heel veel dingen omdat ze waardevol zijn, maar als we aan anderen
gaan uitleggen waarom we dat doen, halen we vooral onze cognitieve en
manipulatieve interesses aan.
3.1 De relatie tussen de cognitieve en zingevende interesse
Idee 1: er zijn activiteiten in ons leven die lijken te gaan over een ‘cognitieve
interesse’, maar die eigenlijk fundamenteel over zingeving gaan (bv gesprekken
tussen buurmannen)
- Mensen denken vaak dat dit gaat om het uitwisselen van kennis en informatie,
dus cognitieve interesse
- Maar eigenlijk zijn het nutteloze gesprekken (over het weer etc) die vooral
plaatsvinden ‘om de relatie te vieren’ à gesprekken om aan te tonen dat 2
mensen of buren een relatie hebben
- Dit is ook het geval als twee vrienden aan het praten zijn over diepgaandere
dingen: gesprekken om aan te tonen dat de 2 vrienden elkaar vertrouwen
à deze gesprekken gaan dus niet over cognitieve, maar over zingevende interesse
Idee 2: kennis speelt wel degelijk een rol in onze zingevende activiteiten
- Natuurlijk, de kennis over het feit dat je lief je al dan niet bedriegt, is relevant
voor de zin die je geeft aan de relatie.
- MAAR wat voor soort kennis is dit?
o Als dit puur zou gaan om een cognitieve interesse, zou je de meest
efficiënte manier kiezen om aan die kennis te geraken
§ Meest efficiënte manier: privédetective huren (beroepen op de
wetenschap
§ Maar dit breekt de vertrouwensrelatie tussen het koppel
volledig
à er is dus een spanning tussen de zingevende en cognitieve
interesse: de meest efficiënte manier (de wetenschap = cognitief) is op
zingevend vlak niet de beste
2
,Idee 3: wetenschappelijke kennis is hierbij niet steeds de ideale kennisvorm. Vaak
is ‘intuïtieve kennis veel belangrijker (aanvoelen, wijsheid, sensibiliteit)
- Voorbeeld 1: wie wordt mijn partner?
o Wetenschap zegt: partnerkeuze hangt af van de geur (feromonen) van
de partner
o Hoe relevant is dit voor onze zingevende interesse, namelijk de manier
waarop we onze relatie als waardevol bestempelen? à niet relevant,
mensen letten niet op de feromonen maar op andere dingen in de
partner
o Partnerkeuze heeft dus geen cognitieve waarde
- Voorbeeld 2: wie blijft mijn partner? Hoe weten we of een relatie blijft duren?
o Dit kan je niet weten adhv de wetenschap (bv blind getrouwd, koppels
blijven héél zelden samen)
o Dit is vooral gebaseerd op intuïtie
- Voorbeeld 3: straf
o Richard Dawkins: “mensen zijn gepredetermineerd om bepaalde
handelingen te stellen. Dus het is niet logisch om mensen daarvoor te
straffen of om kwaad te worden op hen, want ze kunnen er niets aan
doen. Mensen die verkeerde dingen doen zijn zoals kapotte auto’s: die
moeten niet gestraft, maar gerepareerd worden”
o Vertaald in cognitieve en zingevende interesse: “door het feit dat wij
weten vanuit de wetenschap, vanuit een cognitief inzicht in de
gedetermineerdheid van onze hersenprocessen moeten we een
bepaalde activiteit die we zinvol vinden, namelijk het straffen van
mensen/het kwaad zijn op mensen, moeten we die laten varen”
Besluit: heel veel zaken waarvan we denken dat ze cognitief zijn, zijn eigenlijk niet
cognitief, maar vooral zingevend
3.2 De relatie tussen de manipulatieve en zingevende
interesse
Idee 1: er zijn activiteiten in ons leven die lijken te gaan over een ‘manipulatieve
interesse”, maar die eigenlijk fundamenteel over zingeving gaan
- We zeggen vaak dat we bepaalde dingen doen omdat we daar behoefte aan
hebben, maar vaak klopt dat niet
- Voorbeeld 1: zoeken naar geluk
o Geluk wordt zo voorgesteld: alle dingen die wij doen zijn eigenlijk
manipulatieve handelingen om de wereld zo naar onze hand te zetten
zodat wij het geluk bereiken
§ Dit is een verkeerde voorstelling van zaken: wij doen vooral
dingen, niet omdat ze voor geluk zorgen, maar omdat ze
waardevol zijn. En als we deze waardevolle dingen doen, dan
wordt men wel gelukkig, maar dat komt ‘er bovenop’
o Bv een zwemmer traint elke dag en wint dan een wedstrijd
§ Dan wordt hij gelukkig, want hij weet dat hij heeft gewonnen
omdat hij elke dag getraind had, hij had ook even goed niet
kunnen winnen
§ Als de zwemmer op voorhand al weet dat hij elke wedstrijd zal
winnen zonder ervoor te trainen, zal hij niet gelukkig worden
3
, o Bv het krijgen van kinderen
§ Je wordt enkel gelukkig als je een kind krijgt dat je niet kan
kiezen
§ Als je alles van een kind zou kunnen kiezen en een kind zou
kunnen ‘bestellen’ zou je er niet gelukkig van worden
à geluk heeft iets paradoxaal: je krijgt het maar als je het ook niet kan krijgen
- Voorbeeld 2: zoeken naar erkenning en waardering
o Zelfde paradoxale structuur als geluk: als je altijd bij iedereen
erkenning gaat forceren, gaat je dat niet beter maken
Idee 2: de focus op de manipulatieve interesse kan uiteindelijk de zingevende
dimensie aantasten
- Voorbeeld 1: burgerschap
o Geld is een manipulatieve interesse
o Het wonen in een bepaald land is iets zingevend
§ We beleven dit vak als iets dat een waarde heeft (bv iemand
voelt zich Belg)
§ Sterke spanning tussen de zingevende (= het heeft zin om tot
een bepaald land te behoren) en de manipulatieve interesse
• We zijn vooral lid van een samenleving of een politieke
gemeenschap om onze eigen belangen gediend te zien
worden à je ziet het lid zijn van een samenleving vanuit
de manipulatieve interesse
o Bv Zwitserland: Zwitsers zochten een plaats om kernafval te
stockeren, hiervoor gingen ze naar een stad en ze vroegen daar dmv
een referendum of ze dat afval daar mochten stockeren
§ 50% zei ja à reden: de mensen behoren tot een bepaalde
gemeenschap en dat behoren is zo waardevol dat ze zelfs
bereid zijn om een last (= het kernafval) te dragen à
zingevende modus
o Maar toen wilde men de 50% verhogen en omdat te bereiken boden
ze elk gezin in deze stad €2000 aan
§ Toen waren er nog maar 25% van de mensen bereid om het
kernafval te laten opslaan à reden: mensen begonnen te
rekenen en dachten opeens “door die afvalsite zal de waarde
van mijn huis met nog meer dan €2000 dalen” à men
schakelde van zingevende interesse naar manipulatieve
interesse
à burgerschap is dubbel:
o Bij zingevende interesse zijn mensen bereid om veel te doen voor hun
land of gemeenschap
o Bij manipulatieve interesse gaan mensen vooral nagaan hoe ze de
werkelijkheid naar hun hand kunnen zetten
- Voorbeeld 2: straf
o Straf als manipulatie: “consequentialistische” strafdoelen: waarom
straffen we mensen? à 3 redenen:
§ Rehabilitatie
§ Beveiliging van de maatschappij
§ Afschrikking
à straf is niet zingevend meer, enkel nog manipulatief (doel:
misdaadcijfers doen dalen)
o Gevolg van de manipulatieve benadering:
§ Straf blijft draaien rond een ‘zingevende kern’ die moeilijk uit te
leggen blijft
§ Straf dreigt door de manipulatieve benadering pervers te
worden
4
,4. Samenvatting
- Zingeving heeft te maken met perplexiteit (verwondering, verbijstering,
verontwaardiging…) à wat is zo waardevol dat we er ons tijd aan gaan
besteden?
- Het heeft te maken met geraakt worden door de dingen, gevoelig zijn voor
bepaalde waardevolle zaken, eerder dan met nuchtere kennis
- Het heeft te maken met zaken die noodzakelijkerwijs buiten onze controle
vallen
- In onze omgang met deze ‘issues’ maken we gebruik van culturele en
traditionele elementen (omgangsvormen, rituelen, gebruiken,
kunstwerken…). Het gebruik daarvan kan men op geen enkele manier
rationeel verantwoorden
5
, Religie
Les 2 – Religie
1. Religie is complex
- Is er wel zoiets als religie?
o Tot in de middeleeuwen was religie een soort van deugd
o Religie wordt nu beschouwd als een soort van klasse
- Wat is religie?
o Waar gaat het over? Wat is de inhoud van religie?
§ E.B. Tylor: believe in spiritual beings
- Wat doet religie?
o P. Tillich: religie heeft te maken met mensen hun ultimate concern: je
moet niet kijken naar spirituele wezens, religie is wat mensen het
diepste aangaat
- Waar komt religie vandaan?
à op deze vragen zijn geen eenduidige antwoorden, experten zijn het hier niet over
eens
2. Religie en zingeving
Waar experten het wel over eens zijn is dat religie op zijn minst een bron is van zin
(= een betekenisgevend iets) à mensen die religie volgen, volgen het omdat het
een zin geeft aan hun leven
- Mythe en rite
- 4C’s: Creed (= mythe, wat je gelooft), Cult (= rite, cultus), Code (= morele
code, ethiek), Community (= gemeenschap) à allemaal dragers van
specifieke religieuze zin
- Religieuze ervaring, materialiteit
- Religie is iets zingevend
NB: vorige les
1. Zingeving heeft te maken met perplexiteit (verwondering, verbijstering,
verontwaardiging…)
2. Het heeft te maken met geraakt worden door de dingen, gevoelig zijn voor
bepaalde waardevolle zaken, eerder dan met nuchtere kennis
3. Het heeft te maken met zaken die noodzakelijkerwijs buiten onze controle
vallen
4. In onze omgang met deze ‘issues’ maken we gebruik van culturele en
traditionele elementen (omgangsvormen, rituelen, gebruiken,
kunstwerken…). Het gebruik daarvan kan men op geen enkele manier
rationeel verantwoorden.
1
