1 Eileen Gray (1878-1976)
1.1 Inleiding
Haar leven en haar werk → één en al code en mysterie. We kunnen enkel maar een
poging ondernemen om haar (98jaar) lange levensadem proberen te begrijpen.
Vernietigde op het einde van haar leven, in haar statige Parijse appartement, al haar
persoonlijke documenten en brieven…
- Wou haar persoonlijke leven verbergen
- Wou herinnerd worden door haar werk, niet haar leven → leven is wel even boeiend
Wat wou ze niet met de wereld delen?
Het is plezierig om erover te speculeren → maakt haar hele kunstwerk nog meer
enigmatisch en intrigerend.
- Wat met de interessante literaire connotaties die doorheen al haar werk sluimert, de
relatie tussen het woord en het beeld die heel de tweede helft van de twintigste
eeuw zal bezig houden.
- Wat met het androgyne karakter van Gray zelf en haar werk?
- Is E1027 geen heerlijke samenvoeging van mannelijke & vrouwelijke ruimtelijkheid?
- Waarom geen foto’s van haar in haar huizen? → Meer foto’s van Le Corbusier
Is alsof de figuur van Gray, haar portret later op al het werk is geplakt (als extra beeld).
Twee beelden die zijn samengevoegd, zij en haar werk. Nergens een beeld van ‘Gray aan
het werk” of “Gray met collega’s” of “Gray met…” → zegt veel over de fundamentele
eenzaamheid en ‘solitude’ die ze belangrijk vond en waar ze zich de laatste decennia van
haar leven middenin bevond.
- Gray vond dat in elk huis, men alleen of
eenzaam moest kunnen zijn.
Al het werk van haar in enkele begrippen:
Raadsel (code): onthullen, verbergen, gelaagdheid
Dialoog (dichtbij): verschuiven, verplaatsen, bewegen
Poëzie (intiem): tijdelijke, lichtheid, techniek
Bij Gray ben je er altijd, maar ben je ook altijd ergens anders.
- Haar werk: gelaagd, cryptisch, meerduidig → van prille begin tot het bittere einde
- In haar schilderwerk, kamerschermen, tapijten, lakwerk, architectuur of meubilair →
het is nooit alleen maar een tapijt, alleen maar een krukje of alleen maar een huis.
1
,1.2 Londen en Parijs
Als welgestelde aristocratische Ierse vertoefd ze in haar jonge jaren veel in het creatieve
en vooral literaire gezelschap dat zich tegelijk vormt in Londen en Parijs.
Uit haar eigen bibliotheek halen we haar literaire helden (ook geliefde en vrienden)
- Ezra Pound
- Aleister Crowley
- Virginia Woolf
- Hilda Doolittle
- Gertrude Stein
Het is de Angelsaksische cultuur die in het progressievere Parijs de voeding vindt voor hun
creatieve uitspattingen. Hun voorliefde voor codes en mythologieën (Crowley, Pound,
Doolittle) en het sterke feminisme (Woolf, Stein) verpakt in literaire bedwelmingen
beïnvloeden haar sterk.
Ze neemt je mee op avontuur (je onderneemt reizen bij haar):
• Kano (Progue Sofa): van het appartement rue de Lota voor Madame Lévy → je
wordt weggevoerd met abstracte intergalactische motieven op de wanden.
• Lampen en stoelen (Dragon chair) → verwijzen naar primitieve exotische
beschavingen met hun eigen rituelen en rites
➔ Je bent hier maar ook ergens anders
Ze is in leer gegaan bij Japanse lakspecialist Seizo Sugawara:
Haar eerste lakwerk (1913) → ‘Le Magicien de la nuit’. 20 Jaar
lang vergezelt Sugawara haar in de zeer unieke benadering van
deze eeuwenoude oosterse kunst: de zeer langzame kunst van het
onthullen, verbergen en opnieuw onthullen en verbergen
→ lak is tijd maken om glas tevoorschijn te brengen
→ lakwerk is hout de glans van edelsteen schenken door lakken, drogen en polieren.
1.3 Kamerschermen, tapijten, meubels
In dat gevoelige spel van onthullen en verbergen maakt ze:
• Haar eerste kamerschermen → het verdeelt en brengt samen,
scheidt af en verbindt, maakt dubbel wat eerst één was.
• In het kamerscherm en in de lak → schuilt de essentie van al haar
werk: de gelaagdheid en de meerduidigheid.
Tegelijk ontwikkelt ze schilderijen en schetsen die tot tapijten evolueren en die in drie
dimensies tot meubels groeien. Eenvoudig zien we beeldvorming en composities van
meubels in tapijten terugkeren en vice-versa.
- Platte vlak → interieur → wordt architectuur
2
, Elk meubel van Eileen Gray:
• Heeft een greep om het snel vast te nemen
• Zeer licht → oorspronkelijke nikkel uitvoering (nu gechromeerd staal en glas) was
zeer licht en gemakkelijk transporteerbaar
• De ‘nomade’: haar interesse gaat uit naar de lichtheid, het tijdelijke, beweegbare
- Alles is beweegbaar, draait of kantelt in de meest verassende richting
- Elke handeling is een plezier, toegevoegd aan de dagelijkse banaliteit
- Poëzie maken van de dag
• Tijd die je doorbrengt door het meubel te maken → maakt het meubel
• Niks is logisch of rationeel aan de meubels van Gray → in tegenstelling met
de dogmatische, bijna wetenschappelijke benadering van de meubels van Marcel
Breuer, Mart Stam, Gerrit Rietveld en zelf Mies van der Rohe
Onbegrip dat ze gecategoriseerd werd onder ‘modernisme’ of ‘art deco’. Op geen enkele
manier intereseerde Gray zich aan een rationele benadering van het meubel. Ze zocht niet
naar een meubel om het eindeloos in een fabriek te laten produceren. Integendeel → ze
zocht naar prototypes, pièce unique, en alle aandacht ging naar het ambachtelijke.
➔ Hoe het gemaakt is, de dialoog tussen de materialen, verbindingen en scharnieren
wilde ze detailleren.
‘Désaxer’ → Haar motto:
- Weg van de symmetrie
- Zoeken naar interacties in het materiaal of in de draagstructuur
- Ontdubbelen, verplaatsing, verschuiving zoals bij het Russische constructivisme,
zonder ook maar op 1 moment de harmonie te verliezen.
Bibendum chair, Tube light, Chaise Non-Conformiste, Transat, Adjustable Table, Armoire
ovale e pivotant,.. Ze vertellen meer dan alleen hun ‘design’. Bijna een eeuw later zijn het
dan toch producten geworden die in grote hoeveelheid worden gemaakt.
1.4 E1027
Nergens komt de wereld van Gray mooier samen dan hier.
Ontworpen voor haar toenmalige geliefde Jean Badovici en
zichzelf → een cryptische omschrijving voor hun liefde
brengt op meerdere lagen een ruimtelijk gevoel op gang.
Woorden vormen een gedicht ‘entrez lentement’ of
verwijzen naar een gedicht ‘invitation au voy-age’
- E → Eileen
- 10 → 10de letter van het alfabet ‘J’ (Jean, haar geliefde)
- 2 → 2de letter van het alfabet ‘B’ (Jean Badovici, haar geliefde)
- 7 → 7de letter van het alfabet ‘G’ (Gray)
3
, De villa fluistert ook via het meubilair → is overal dichtbij en intiem.
Van de ingenieuze lichtknop tot het wapperende doek rond de pergola: alleen en eenzaam
in confrontatie met de dagelijkse lichtheid van het bestaan.
Is klein maar lijkt groter: Door de vele opdelingen en de meubels rondom rond
De intieme vertaling van het modernisme, een ‘vrouwelijk’, ‘behaagelijk’ modernisme. →
Was daar Le Corbusier jaloers op? (was 1938 voortdurend aanwezig in en rond de villa)
Gray was er al vroeg weg (1932) en zal opnieuw en nog verfijnder bouwen in Menton
(Tempe a Pailla) en verbouwen in Sint Troper (Lou Pérou). Maar Le Corbusier was niet weg
te slaan uit Rocquebrune: vanaf Jean Badovici hem uitnodigde (1938): Le Corbusier’s
‘sabanon’, zijn wandschilderingen die volgens Gray het interieur verminkten, de
verdrinkingsdood van Le Corbusier in 1965… het werd zo erg dat iedereen dacht dat Le
Corbusier de villa had ontworpen, of Jean Badovici, of Jean Prouvé.. maar niet Eileen Gray.
2 Alvar Aalto (1898-1976)
‘Nemo Propheta in Patria’
Zijn boot die hij doopte in 1950 → waarmee hij naar zijn zomerhuis voer. ‘Nemo Prophetia
in Patria’ = niemand is profeet in zijn eigen land.
➔ Hij voelde zicht miskend in zijn eigen land, moest via wedstrijden aan opdrachten
geraken in zijn eigen land (Finland) → terwijl de internationale erkenning al volop
aan de gang was.
Kenmerkend voor een man die zijn eigen weg ging
- Weg van de heersende ‘internationale stijl’
- Weg van het modernisme
Hij was die ‘andere modernist’, een architect van de ‘heterotopia’ (staat tegenover
‘homotopia’ wat éénduidigheid betekend). → Heterotopia biedt veelheid, verscheidenheid,
diversiteit → er is niet 1 weg, er zijn meerdere wegen, er is een voortdurende dialoog, er
is rationaliteit (zoals het modernisme) maar tegelijk ook het emotionele en het natuurlijke.
Onderscheid wordt duidelijk als we het plan van Mies van der Rohe (Lake Shore
apartments Chicago) tegenover dat van Aalto (Hochhaus Bremen) plaatsen.
- Een ideale wereld komt tegenover een
realistische wereld te staan
- Een volkomen wereld tegenover een
gegroeide wereld = heterotopia
4
