Criminologie van de strafrechtsbedeling
Sowieso een geschiedenisvraag op het examen (6-7 punten), casussen waarin je een fout moet verbeteren of de
casus kan juist zijn, concepten definiëren → 8 tot 10 vragen
↳ Je kan op elk niveau uitstromen
↳ Vooral focus op strafrechtelijk beleid sensu stricto in dit vak
Algemeen overzicht strafrechtsbedeling
Misdrijf- straf
Men denkt doorheen de geschiedenis steeds anders over straffen, daders, ..
↪ Focus op de daad of de dader?
↪ Er is altijd een slinger naar ofwel de focus op de daad of op de
dader
Ancien Régime (tot aan de 18de E)
- Willekeurig
- Centrale figuur was de vorst (alleenrecht) > hij bepaalde wat een overtreding was & die
overtreding was een aanslag op de vorst als figuur dus starf = voorbeeldstraf (lijfstraffen)
- Wrede middeleeuwen > er is meer nuance: men kon de straf afkopen of een lichtere straf
- Doel vd straf: vergelding & afschrikking naar het brede publiek toe (algemene preventie)
Verlichting en Klassiek Strafrecht (18-19e E)
- Men ging ervan uit dat de mens is een rationeel wezen is & een afweging maakt tussen
kosten & baten voor een delict te plegen
- Werkten met een sociaal contract: jij geeft je vrijheid + overheid beschermt je
- Magna Charta: mens kan enkel een afweging maken wanneer hij weet wat er straffen zijn
etc. ⇒ Legaliteit, proportionaliteit & subsidiariteit
・Legaliteit: het moet in de wet staan (zowel de overtreding als de straf)
・Proportionaliteit: de straf moet in proportie zijn met de daad
・Subsidiariteit: je zet je strafrecht pas in als er geen andere opties meer zijn
- De rechter is ‘la bouche de la loi’
- De schuld staat centraal
- Het doel is vergelding omdat je een sociaal contract bent aangegaan > je hebt het
contract overtreden dus moet je een vergelding krijgen + bijzondere preventie (gericht
naar 1 persoon door gevangenisstraffen) + algemene preventie (afschrikking)
1
,Positivisme (2de helft 19e E)
- Bv. Lombroso
- Je hebt de geboren misdadegers (op basis van bonestructure, gelaatstructuur,..) & kan
vooraleer de straf is gesteld optreden > dit maakt vergelding zinloos, de persoon kan er
niet aan doen, hij was gedetermineerd om misdaad te plegen
- Magna Charta komt dus op de helling te staan door deze bewering
- Slinger gaat van daad naar dader
- Focus op bijzondere preventie
Sociaal Verweer (2de helft 19e E)
- Klassieke strafrecht niet volledig verwerpen: maar jongeren, seksueel perverten,.. geld
het strafrecht niet & daar werkt men nog met het positivisme + een andere groep volgt het
beleid met het klassieke strafrecht & heeft een ‘zekere vrijheid’ = het eclecticisme van Prins
- ‘Normale’ delinquenten versus andere delinquenten, straffen versus maatregelen
(“geestesgestoorden en jeugdigen”)
Na WO II: overgangsfase, bloei, welvaartstaat en verzorgingsstaat
⇒ Uitbouw sociale vangnetten
Nieuw Sociaal Verweer (na WO II)
- Nouwen verder op het sociaal verschil MET HET VERSCHIL dat de legaliteit/de
rechtspositie een speciale rol krijgt
- Aandacht voor oud sociaal verweer maar probeert de excessen te vermijden
- Reintegratie / resocialisatie centraal
- Individualisering, mét aandacht voor de rechtspositie van de dader (legaliteit)
Vandaag = diverse stromingen
- Straf = diverse straffen. Streven naar evenwicht tussen vergelding, afschrikking,
resocialisatie en herstel.
- Resocialisatie als functie van een (gevangenis)straf: wat vinden jullie daar van?
- Rechter als koorddanser - publieke opinie
↪ Koorddanser tegen gelijkheid tov individualisering (rekening houden met context dader)
↪ Rechter kan kiezen tussen verschillende straffen (vork: maxima & minima)
- Voorgaand Minister van Justitie Koen Geens: 3 fases hervormingen strafrecht,
strafprocesrecht, strafuitvoeringsrecht
↪ Strafrechtelijkbeleid wordt bepaald door minister van justitie + groep van
procureurs-generaal
- Huidig Minister van Justitie Vincent Van Quickenborne bouwt hierop verder: wanneer
mogen we de veranderingen verwachten?
2
,De strafrechtsketen
De logica van de strafrechtsketen: de echelons
↪ Trechter: er komt veel binnen maar er vallen veel af (meeste bij opsporing, klein deel bij
strafuitvoering)
↪ Logica strafrechtsbedeling wordt niet vaak gevolgd
Een trechter
- Misdrijf: door de wet omschreven gedrag waarop een straf is gesteld die in de wet is
bepaald
- Dark number versus misdrijven die in de trechter terecht komen
↪ Dark number = alle misdrijven die niet gekend zijn
- 700 000 - 750 000 misdrijven/jaar bezorgd aan OM
↪ Slechts een klein deel ervan (35.000-55.000/jaar, 5%-7%) worden door de strafrechter
behandeld
↪ Een klein deel daarvan (18.000/jaar) leidt tot hechtenis/gevangenisstraf
- Overreglementering, uitbreiding strafrecht maar investeringen voor justitie volgden niet
・“We hebben het strafrecht verwaarloosd”
↪ We hebben geen extra middelen gegeven om alle zakken aan te nemen, ‘de
trechter’ zit bomvol
・Gevangenissen zitten overvol, coördinatie tussen diverse actoren loopt soms mank
↪ Overlopen/opstroppen trechter: onbeheersbare hoeveelheid straffen en het
onvermogen om die uitgesproken straffen adequaat uit te voeren
↪ Tast efficiëntie van het strafrecht aan en zorgt voor uitholling
- Beleid voeren”
・Klassieke strafrecht: geen ruimte voor beleid (magna charta)
・Oud sociaal verweer: creatie beleidsruimte op echelon strafuitvoering (SU) en deels
straftoemeting (ST)
Bvb voorwaardelijke invrijheidsstelling, verzachtende omstandigheden
・Nieuw sociaal verweer: creatie beleidsruimte op elk echelon
Bvb praetoriaanse probatie, Bemiddeling en Maatregelen, probatie, penitentiair verlof
3
, Keuzes maken in de keten
Opsporing
- (Lokale en federale) politie, bijzondere inspectiediensten, douane,..
- Politie legt schriftelijk vast in processen-verbaal
- Wettelijk geen autonomie (geen politiespot)
↪ Eigenlijk zou politie alles moeten verbaliseren & doorgeven aan OM
- Opsporingsonderzoek onder leiding van het Openbaar Ministerie (OM) (90%)
- Dwangmaatregelen: vordering tot onderzoek, onder leiding van de onderzoeksrechter
(gerechtelijk onderzoek, 10%)
↪ Dwangmaatregelen zijn invasie van de privacy & moeten door een specifieke
onderzoeksrechter aangevraagd worden
↪ Quid: staat dit op de helling?
Vervolging
- Logica van de strafrechtelijke reactie op misdrijven:
“Eens een misdrijf is opgespoord en vastgesteld wordt het aan de strafrechter voorgelegd
met het oog op beoordeling en eventuele bestraffing”
⇒ Realiteit: eerder uitzondering dan regel!
- Opsporings- en vervolgingsbeleid: richtlijnen minister van Justitie en omzendbrieven
College PG’s (COLs)= bindend voor alle leden OM
… maar binnen de grenzen bepaald door de minister van Justitie/College PG’s kan het
OM eigen accenten leggen:
= Opportuniteitsbeginsel: het OM kan beslissen om wel/niet tot vervolging over te gaan
→ OM als spilfiguur!
- Sepot (65-70%) waarvan technisch sepot (+- 65%) en opportuniteitssepot (+- 35%)
↪ Technisch sepot = men KAN niet vervolgen (bv. geen dader)
↪ Opportuniteitssepot = het is niet voordelig voor de maatschappij of de persoon om deze
te vervolgen
- Buitengerechtelijke afhandeling op parketniveau
↪ Bv. Minnelijke schikking, bemiddeling & maatregelen, BiS
- Beslissen tot vervolgen
Straftoemeting
- Een strafrechtelijke reactie op een misdrijf is de uitzondering
- Instellen strafvordering via: OM (OM/PdK heeft vervolgingsmonopolie)
- Uitzonderingen, zoals:
・Via Raadkamer (na vordering OM) na afsluiting gerechtelijk onderzoek door
onderzoeksrechter
・Door het slachtoffer
4
