SOCIOLOGIE
Les 1: Hoe ons hedendaags tijdsbegrip tot stand kwam
Wat is tijd voor jou?
à tijd is voor mij, afhankelijk van de situatie, snel of traag
à tijd is voor mij een hulpmiddel om mezelf georganiseerd te houden
à tijd geeft de optie tot nieuwe mogelijkheden en kansen
à tijd kan mooie momenten voorbij laten vliegen en de slechte momenten uitrekken tot het oneindige
à tijd is iets dat er altijd zal zijn
De geschiedenis van ons tijdsbesef & tijdsmeting:
à Laeyendecker en Veerman: het mechanisch uurwerk en het modern tijdsbesef
à paradox: eigenlijk kunnen we niet nauwkeurig bepalen wanneer mensen tijd beter konden meten
- MAAR: we kunnen de impact wel onderzoeken
Middeleeuwen: behoefte aan nauwkeuriger tijdsmeting:
à meting via zonnewijzers en klepsydra’s (systeem met water en dobber)
à drie bevolkingsgroepen hadden nood aan nauwkeurigere meting:
- monniken: bv. cisterciënzers
- wetenschappers: bv. astronomie én ‘medische astronomie’
- handelaars/ondernemers: lengte arbeidstijd + grenzen van de werkdag (werkklokken)
Tijdsignalen in de middeleeuwse stad:
à stad = complex à tijdsignalen nodig
- religieus (missen, gebedstijd)
- openen/sluiten stadspoorten
- begin/einde markt
à geluidssignalen: klokken om aan iedereen de tijd te laten weten
à wie bepaalt het uur?
à nood aan zichtbaar uurwerk
De mechanische klok: een geniale vondst:
à 13e-14e eeuw
à hoe een klok aandrijven?
- klepsydra’s: water
- beter: gewichten (niet gelijkmatig)
à uitvinding escapement, haakrad of onrust
à tijd in stukjes: gelijkmatige beweging
Klokken: deel van architecturaal ontwerp op centrale plaatsen in de stad:
à kerken
à burgerlijke gebouwen: symbool van openheid, vooruitgang & stedelijke autonomie
à tijd zichtbaar in de stad (bv. klok van Praag)
à uur verschilde van stad tot stad (en van klok tot klok)
à voor thuis: zandloper
Tijd verandert van karakter:
à uurwerk verandert van tijd
à juister: hoe mensen met tijd omgaan
- tijdsbewustzijn groeit
- tijd deelbaar, telbaar, hoorbaar
- tijd kwam los van de natuur
- tijd kwam op zichzelf te staan
- tijd als een abstract begrip
- tijd los van kerk, klooster en god (begin secularisering)
à secularisering = ontkerkelijking
à tijd door mensen gemaakt én onder beheer van mensen
à tijd geeft structuur aan het leven
1
,Tijdsmeters als disciplineringsmiddel:
à mechanische uurwerken
- gedisciplineerde omgang met tijd brengen
- studietijd
- religieuze tijd
- zeker tijd in de economie: tijdsmeting voorwaarde voor kapitalisme en van disciplinering van arbeiders
en bedienden
De waardestijging van tijd:
à tijd waardeloos in agrarische samenleving: tijd had geen invloed, wel weersomstandigheden…
à niet in economie
à tijdverspilling werd zonde (niet ingevulde tijd = gevaarlijk)(vanuit religie)
à time = money à tijd en snelheid krijgen economische betekenis
à verhoging levenstempo
Latere ontwikkelingen:
à tijd kunnen meten maakte ons minder afhankelijk van de natuur
à macht over de tijd
à verbreiding mechanisch uurwerk
- democratisering met zak- en polshorloges
- vandaag via smartphones, tablets, laptops, …
à steeds preciezere tijdsmeting
- nano- en picoseconden
à gestage verhoging tempo samenleving
à standaardisering tijd
- GMT (Greenwich Mean Time): midden 19e eeuw
- Internationale standaardisering (pas einde 19e eeuw)(Nederland als laatste in 1940)
Besluit:
à Goudsblom: leven onder het regime van de tijd
à tijd = dwingende factor in ons leven (deadlines, …)
à leven in een ruimte die door tijdsgrenzen is bepaald
à af en toe botsen we op de grenzen van versnelling
à momenten en levensgebeurtenissen waarop de tijd vertraagt, stopt, verandert, niet meer zo dwingend is
- zelfgekozen: wandelingen, meditatie, confrontatie met schoonheid, kunst, …
- noodgedwongen: overlijden, ziekte
Gastcollege Walter Weyns:
Kan tijd kapot?
Wat heb je geleerd in het gastcollege?
à Tijd kan niet kapot als je gaat kijken naar alle manieren waarop we tijd kunnen interpreteren
Wat heeft je het meeste verbaasd?
à Je kan zelf tijd kapot maken
2
, Les 2: Tijdsrisico’s in een versnellende samenleving
(hoofdstuk 6: boek Onzekerheid)
à westerse maatschappijen versnellen voortdurend (teksten Hartmut Rosa)
- groeiende tijdsrisico’s en tijdsdruk
à tijdsorde verandert langzaam:
- afbrokkeling collectieve ritmes voor sommige groepenà collectieve ritmes: bv. vrijdag visdag, zondag
rustdag à we doen niet meer met heel veel mensen alles op hetzelfde moment (andere jobs,…)
- voortdurende versnelling à we kunnen meer dingen de klok rond doen (door technologische
ontwikkeling)
- alles flexibeler, de klok rond
- met velen hetzelfde tegelijk doen
Tijdsdruk groeit:
à tijd wordt schaarser en steeds economischer (time is money)
à waar hebben we nog tijd voor? à “druk, druk, druk” à heel dubbelzinnige omgang, druk zijn = ‘cool’
Persoonlijke en maatschappelijke tijdsproblemen:
à individueel groeit tijdsdruk
- economisering van tijd
- individualisering versterkt tijdsdruk: iedereen doet andere dingen (hobby’s…)
à maatschappelijk: files, congestie, versnelling
à dreigende individualisering van tijdsrisico’s:
- mensen worden het planbureau van hun eigen leven
- nood aan een tijdspolitiek
Tijdsparadoxen ontstaan:
à paradoxen zijn schijnbare tegenstellingen
à ze helpen ons onze worsteling met tijd vandaag beter te doen begrijpen
à 3 tijdsparadoxen
Eerste tijdsparadox:
à individuele arbeidstijd was nog nooit zo kort, maar tijdsdruk stond nog nooit zo hoog op de agenda
à arbeidstijd op gezinsniveau gestegen:
- van één naar tweeverdieners: beide partners zitten op de arbeidsmarkt
- tweede wereldoorlog: 48u in de werkweek à maar één kostwinner
- nu: 38u per persoon in een werkweek à wel twee kostwinners à meer geld op gezinsniveau
- Elchardus: tijdsbuffer in gezin verdwenen à tijdsbuffer = huisvrouw, was altijd thuis
à grens tussen arbeid- en niet-arbeidstijd vervaagt: arbeiders van vroeger namen hun bandwerk niet mee
naar huis
à vrije tijd wordt consumptie- en prestatietijd
- ook in onze vrije tijd ‘moeten’ we steeds meer à “we moeten nog dit doen en we moeten nog
dat doen”
- verdichting van de tijd
- consumptie tijd = vrije tijd, want we geven tijdens onze vrije tijd veel meer geld uit
Nog tijdsparadoxen:
à tweede tijdsparadox: hoe meer we tijd we winnen, hoe minder we lijken over te houden
- harde, objectieve kloktijd: waarin we efficiënter leren handelen en plannen (school, treinen, alles wat
gepland is,…)
- subjectieve tijd: hoe beleven en ervaren we tijd? Het ‘gevoel’ van tijd (een uur voelt minder lang aan, bv.
een heel leuke les vliegt voorbij)(we zijn de tijd uit het oog verloren)
à derde tijdsparadox
- we hebben het materieel nog nooit zo goed gehad, maar de tijd om ervan te genieten lijkt velen te
ontbreken (gemiddeld genomen, zijn we nog nooit zo rijk geweest als anno 2022) à te veel bezig met
wat we niet hebben, dan van te genieten van wat we wél hebben
Crisis van ons modern tijdsbegrip:
à wat ooit bevrijdend was, nu opnieuw verknechtend?
- vergroot of verkleint onze tijdsautonomie en onze vrijheid?
à verdere versnelling vs. levenskwaliteit?
à groeiende tegenreacties:
- pleidooien voor onthaasting
- meer mensen met ouderschapsverlof & tijdskrediet
3
