Strafrecht en strafprocesrecht – semester 1
BOEK 1
Titel 1
Algemene inleiding
Hoofdstuk 1
Definitie
o Materieel strafrecht
Het geheel der rechtsregels waardoor bepaalde gedragingen strafbaar
worden gesteld en gesanctioneerd (verbodsbepalingen)
Regels over straffen en misdrijven
o Formeel strafrecht (strafprocesrecht)
Het geheel vd procedurele spelregels volgens welke het materieel strafrecht
wordt toegepast.
Niets te maken met inhoud, wel met vorm.
bevoegde rechtbank?
Hoe zaken oplossen?
Door wie en welke wijze de strafvordering uitgeoefend?
Welke wijze bewijs misdrijf leveren?
welke rechtsmiddelen staan open tegen beslissing strafrechter? (beroep)
Deel van publieke recht = recht te maken met overheid
GEEN privaatrecht: = regelbetrekkingen tussen burgers
Hoofdstuk 2.
Historisch overzicht
1. Archaïsche stelsels
o Strafrecht in de huidige zin bestaat niet:
o Primitieve (oorspronkelijke) maatschappij
o Talio-recht
‘oog om oog, tand om tand’
o Privé-aangelegenheid/privékarakter:
wraakneming door (de familie van) het slachtoffer tegen (de familie
van) de dader
Nu nog: duel, Kanun, Vendetta
Vendetta regel (Albanië): eerste dag na moord wraak (doding) mag
tegen hele familie vd moordenaar, tweede dag enkel moordenaar zelf.
,Strafrecht en strafprocesrecht – semester 1
2. De middeleeuwen
A. Het oudgermaanse strafproces ( = accusatoir)
o accusatoir systeem: ligt bij de partijen zelf
bv. beiden partijen zijn zelf iets overeengekomen
bv. beiden partijen zeggen dat het niet meer hoeft en rechter legt zich
daar bij neer.
passieve rechter
o ‘Overheid’ (feodale vorsten) begint bemiddelend op te treden (13 de eeuw)
verbod privéwraakneming
Enkel dader misdrijf = aansprakelijk
doel: vrede slachtoffer – dader herstellen
misdrijf is volgens hun voor een stuk private aangelegenheid, nu:
aangelegenheid vd staat
bemiddeling: schadevergoeding/bloedgeld
(is eigenlijk burgerlijk recht, geen strafrecht)
vredesgeld: er moest betaald worden aan de staat
o Rondtrekkende rechters (enquête du pays)
enquête dy pays: bevolking personen aanwijzen die van misdrijf
werden verdacht. (voorloper jury)
Doel:
a) onderzoeken van de reputatie van de beklaagde
(~ infamia-procedure)
b) oplossing (juistheid niet belangrijk)
c) gemeenschap nam zelf de beslissing
Bewijs: bewijslast bij beklaagde (onschuld bewijzen), irrationeel
bewijsstelsel (reinigingseed, godsoordelen),
Straffen: gekenmerkt door ongelijkheid en wreedheid + openbaar
B. Het inquisitoire strafproces
o Inquisitoire systeem:
gekenmerkt door veel sterkere overheid
rol rechter: waarheid achterhalen, beslist met wet, niet beïnvloedbaar
door partijen
partijen kunnen niet kiezen wat er gebeurd
Bv. ‘ik heb het gedaan, ik wil niet meer ingaan op de feiten geef mij
maar een straf’: onmogelijk
Bv. als je klacht indient kan je die niet intrekken
Bv. iemand vraagt om hem te doden betekent niet dat je dat mag
doen
,Strafrecht en strafprocesrecht – semester 1
o Gekenmerkt door de actieve rol van de rechter die de functie van
openbare aanklager en rechter cumuleert
Doel: vinden van de waarheid
Bewijs: bewijslast bij vervolgende partij + strikte bewijsreglementering
Bewijsmiddel: nadruk bekentenis, foltering tot bekentenis
(iemand die niet bekende zei men ‘idd foltering toonde aan dat hij het
niet heeft gedaan’)
Straffen: bleven wreed, ongelijk en willekeurig, er waren ook
geldboetes en beginnende gevangenisstraf
(wetteksten: leek alles zeer gruwel ↔ praktijk: rechters spaarzaam met
doodstraffen, liever geldboete)
o Inquisitoir proces:
voorbehouden ernstige misdrijven
kleine misdrijven: vertoonde accusatoire kenmerken
o Functie straffen: (het wreeds illustreren hoe alles moest verlopen)
illustreerde hoe sterk de vorst was.
hoe sterker overheid hoe wreder je dat ziet in de straffen
daarom openbare straffen
3. De verlichting, het ‘revolutionair’ strafrecht en de codificaties van Napoleon
A. De verlichting
o Reactie op de excessen van het Ancien Régime
reactie op willekeur rechters, wrede onderzoeksmethode, wrede en
ongelijke straffen
koning die alles voor zeggen had en strafrecht konden maken en wreed
uitvoeren veranderde.
burgerij grijpt macht en gaat zich anders organiseren: sluiten sociaal
contract.
uiting:
a) Esprit des Lois – Montesquieu (1748)
b) Lettres Persanes – Montesquieu (1721)
c) J. Locke
d) J.J. Rousseau
o Misdrijf / ius punendi: schending van het “contrat social”
contract social: we gaan samen afspreken wat wel en niet kan en in een
wetboek zetten. Alleen wat in de wet staat als misdrijf bestraffen.
o Bescherming van de burger op basis van ‘Magna Carta’ strafecht:
3 pijlers Magna Carta:
a) Legaliteitsbeginsel: misdrijven op voorhand in wet vastgelegd
b) Subsidiariteitsbeginsel: Staat slechts daar optreden waar werkelijk
nodig. Bestraffing echt noodzakelijk is.
c) Proportionaliteitsbeginsel: straf in verhouding tot ernst, proportioneel.
,Strafrecht en strafprocesrecht – semester 1
concrete vertaling: door Cesare Beccari -Trattato dei delitti e delle pene
‘rechten van verediging’, anoniem gepubliceerd
B. Het ‘revolutionair’ strafrecht (1789-1800)
o Déclaration des droits de l’homme et du citoyen (1789)
de verklaring vd rechten vd mens en de burger: tekst over
grondrechten en democratie.
Berust op denkbeelden uit de verlichting
o Eerste codificatie van nieuwe staatsrechtelijke- en verlichtingsideeën in
strafwetboeken → logisch uitvloeisel van het legaliteitsbeginsel
bv.: invoering van de jury, milde en vaste straffen
(gevangenisstraf ontdekt als ideale straf)
(vaste straf: geen min en max: bv. je pleegt diefstal dan krijg je 2j celstraf)
C. De codificatie van Napoleon (achteruitgang bescherming burger)
o De Code d’instruction criminelle van 1808 (strafvordering)
herinvoering inquisitoir systeem
rechten verdediging minder goed beschermd
1 vd minst geslaagde wetboeken van Napoleon
o De Code pénal van 1810
herinvoering van wrede en vernederende straffen
(naast gevangenisstraf en geldboet: belangrijkste straf)
afschaffen vaste straffen: rechter krijgt beoordelingsmarge: straf
bepalen binnen perken wettelijk min. max.
4. Het huidige strafrecht in België
A. De grondwet van 1830
o Voornemen alle wetboeken te herzien
o Nieuw land nieuwe strafwetboeken
Nieuw Strafwetboek (1867): invoering verzachtende omsstandigheden,
straf minder dan min.
Wetboek van Strafvordering: nog steeds het oude wetboek van
Napoleon (1808)
B. Het strafwetboek
o Oprichting Commissie herziening Code pénal o.l.v. Gentse hoogleraar J.J.
Haus
o Oprichting Commissie voor de herziening van het Strafwetboek (1976)
leidt tot Voorontwerp van Strafwetboek (in 1985)
o Oprichting Commissie tot hervorming van het strafrecht o.l.v. Joëlle Rozie
en Damien Vandermeersch (2017): afwijkende versie van voorstel voor
nieuw Strafwetboek ingediend in de Kamer van Volksvertegenwordiging
,Strafrecht en strafprocesrecht – semester 1
C. Het wetboek van strafvordering
o Commissie strafprocesrecht (1991) leidt tot de Wet Franchimont
(verandere deeltje wetboek)
o Commissie tot hervorming van het strafprocesrecht (2015): is er nog
steeds niet
o Een toekomstig wetboek van strafuitvoering?
minster van justitie Koen Geens wou nieuw Wetboek van
Strafvordering
is er nog niet
Hoofdstuk 3
Theorieën over strafrecht
1. Inleiding
o Lus punendi: de vraag waaruit de maatschappij het recht put misdrijven te
bestraffen
De klassieke leer: sterk gericht op misdrijf bestraffen, proportionaliteit
=daadgericht strafrecht
De positivistische leer /sociaal verweer: kijken naar reden waarom
dader misdrijf heeft gepleegd. Wat iemand doet minder belangrijk dan
waarom, intentie.
=dadergericht strafrecht
Nieuw sociaal verweer (verzoening klassieke en positivistische leer):
vernieuwing daadgericht SR
Nieuw realisme/neoclassicisme (terugkeer naar bep. elementen van
klassieke leer): vernieuwing dadergericht SR
o Mogelijke functies van de straf
Vergelding:
‘oog om oog, tand om tand’, reageren door te straffen.: de reactie
Verzoening:
Oplossing vinden voor een geschil, bemiddelen.
Herstel van de schade:
Via straffen herstel van schade richting het slachtoffer.
Algemene preventie:
Door bestaan van straffen op zich gaan we geen misdrijven plegen,
preventieve functie.
Bijzondere preventie/individuele preventie
Als iemand gestraft is zal hij het niet meer opnieuw doen.
Resocialiserende werking:
Mensen verbeteren/veranderen om opnieuw in de maatschappij te
passen.
,Strafrecht en strafprocesrecht – semester 1
2. De klassieke leer
A. Achtergrond
o Aan de oorsprong van meeste strafwetboeken opgesteld in de 19de eeuw
o Neerslag ideeëngoed uit de Verlichting (het sociaal contract)
sociaal contract: persoon die door gewilde gedraging de strafwet, deel
vh algemeen sociaal contract, heeft geschonden, mag hiervoor gestraft
worden.
o Grondslag bestraffing: de morele schuld van de vrije mens
gaat er van uit dat mens kiest tsn ‘goed’ en ‘kwaad, als je ‘kwaad’ kiest
is bestraffing gewettigd. Dadder kiest doelbewust voor plegen misdrijf
idealistisch mensbeeld: gaat uit van mens zoals hij zou moeten zijn, niet
zoals hij is. iedereen is gelijk en vrij.
o straf gericht op de daad
alle mensen zijn gelijk
B. Schuld en straf
o Nullum crimen sine culpa (gedachte in het verlengde van de magna carta)
zonder schuld geen straf (nullum crimen sine culpa)
mensen die niet kiezen criminaliteit te plegen w niet gestraft want
geen zin.
bescherming tegen willekeurige overheidsoptreden
beoordeling schuld in licht van vrij oordeels- of wilsvermogen
ontbreken vrije wil/oordeel: geen straf
Bv. krankzinnigen/ jongeren beneden de ‘leeftijd des onderscheids’
o Straf bepaald door de ernst van het misdrijf (proportionaliteit)
hangt samen met de berokkende schade (gepoogd misdrijf = minder zwaar
bestraft dan voltooid misdrijf)
& de schuld van de dader (verschil bestraffing naargelang opzettelijk/uit
onachtzaamheid)
in abstracto bepaald door de wetgever (mechanisch - weinig
beoordelingsvrijheid of beleidsruimte): rol rechter beperkt zo mogelijk,
periode vaste straffen
strafuitvoering: straffen, eens opgelegd, volledig uitgevoerd
,Strafrecht en strafprocesrecht – semester 1
C. Doel en functie van de straf
o Vergelding (id context vh sociaal contract)
De straf mag pijn doen maar gerelateerd aan de zwaarte vh misdrijf.
o Algemene preventie (kennis vd straf)
Mens ziet straf en die straf moet net hoog genoeg zijn zodat mens beslist
het niet te doen
o Bijzondere preventie(ervaring straf)
Mens die toch fout ingaat krijgt straf die hen tot inkeer zal brengen het
niet meer te doen.
door opsluiting (gevangenen kappen laten dragen)
o Resocialisering (verondersteld)
Door uitzitten straf wordt je vanzelf een beter mens en klaar bent voor
naar de maatschappij trg te komen.
Gevangenen
kappen laten
dragen
Mensen allemaal
dezelfde laten de
mensen helemaal
ALLEEN zijn
bij verplaatsing
cellen mogen ze elkaar
niet zien want dat zou
hun proces moeilijker
maken.
opsluiting en de tijd zou mens verbeteren, contact zou proces bemoeilijken
Panopticom systeem:
Mensen zitten in hun cel alleen,
bewaking gebeurd vanuit centraal
punt met verschillende vleugels
waaruit je iedereen kan zien
weinig bewaking nodig
sportterrein was er toen niet
,Strafrecht en strafprocesrecht – semester 1
Contacten met moreel hoogstaande personen
mocht (priester/directeur gevangenis)
Iedereen zijn eigen hokje volledig afgeschermd
religieuze aspect aanwezig
3. De positivistische school en het sociaal verweer (tweede helft 19e E)
A. Achtergrond
o Positivisme:
a) nadruk op empirie
(= op ervaring berust/ op controleerbare feiten berust)
b) inductie (ipv deductie v klassieke leer)
(= bewijstechniek die geen logisch onontkoombare conclusie oplevert,
maar een conclusie die aannemelijk is)
c) causaliteitsleer
(bv. ‘geboren misdadiger’ – Lombroso 1835/1909)
hij meende uit schedel/vorm gezicht kon afleiden of iemand een
crimineel is.
biologische en genetische oorzaken
klimaat
leeftijd
geslacht
burgerlijke stand
(bv. Enrico Ferii en R. Garofalo)
oorzaak criminaliteit in sociologische factoren
omgeving
Misdrijf verorzaakt door reeks causale factoren
Mens niet langer abstract figuur maar van vlees en bloed,
verschillend, beïnvloedbaar, gedetermineerd en NIET VRIJ
o Ius punendi:
o.b.v. gevaar voor de maatschappij i.p.v. schuld – dader
geen bepaalde tijd op misdrijf maar zolang het nodig is
doel: beschermen maatschappij daarom term sociaal verweer
,Strafrecht en strafprocesrecht – semester 1
o Visie strafrecht:
Instrumentalisering: strafrecht als instrument waarmee criminele
politiek kan worden gevoerd
rechter bewust aangewend om bepaalde doelstellingen te
verwezenlijken, geschikte straf zoeken.
Bv. preventie, socialisering en rehabilitatie
geestesgestoorden ook opsluiten
verwetenschappelijking v/h strafrecht
bv. IKV - Von Listz – Van Hamel - Adolphe Prins
o Prins
bijzonder invloedrijke denker in het sociaal verweer
heeft heel wat wetten (belgische en buitenlandse) geïnspireerd
Bv. voorwaardelijke invrijheidsstelling: ontstaan idee dat persoon
vroeger vrij kan komen.
Bv. voorwaardelijke veroordeling: ontstaan idee dat deel straf
voorwaardelijk is (Je krijgt 5j en 3j voorwaardelijk: moet je 2j zitten en
tijdens periode goed gedragen moet andere 3j niet zitten)
B. Schuld en straf
o Kern = determinisme: misdrijf is deels resultaat v externe factoren
mens gedetermineerd en kan niet op vrije wijze gedraging bepalen
o Gevaarsnotie i.p.v. schuldnotie → preventie / ‘maatregel’ i.p.v. straf
(bv. Ferri: ‘straf’ vervangen door ‘penale vervangingsmaatregelen’)
straffen ookal nog geen misdrijf gepleegd
toelaten internering zwervers, daklozen
(= gevangen zetten van personen)
Wet op de Landloperij en de Bedelarij van 1891
o Strafdoel:
preventie en hieraan gekoppeld de resocialisering
bescherming vd maatschappij
o omvang van de straf
i.f.v. gevaarlijkheid en kans op sociale re-integratie v/d dader i.p.v.
ernst v/h misdrijf
veel beoordelingsvrijheid en beleidsruimte
niet op voorhand door de wet bepaald: tot zoalng het nodig is
o wet 31 mei 1988
de wet les jeunes: de wet op de voorwaardelijke invrijheidstelling en de
voorwaardelijke veroordeling
le jeunes: minster van justitie die zich liet omringen door Prins
, Strafrecht en strafprocesrecht – semester 1
a) voorwaardelijke veroordeling: gestrafte mensen konden hun straf
volledig/gedeeltelijk voorwaardelijk krijgen.
bv. 5j gevangenisstraf waarvan 2j voorwaardelijk: 3j zitten en 2j niet
op voorwaarde dat je je gedraagd
b) voorwaardelijke invrijheidsstelling: van difinitieve uitgesproken straf
kan iemand vervroegd in vrijheid gesteld worden onder bepaalde
voorwaarden.
C. Doel en functie van de straf
o Vergelding
onetisch
o Algemene preventie
bedreiging zal niet weerhouden (toch niet vrij te kiezen)
maatregel die rechtstreeks op oorzaak criminaliteit inwerkt
Bv. armoedebestrijding, huisvesting, urbanisme
o Bijzondere preventie
enige zinvolle strafdoel
zorgen misdrijf niet opnieuw wordt gepleegd na strafuitzitting
o Resocialisering
Straf geen doel op zichzelf
straf vervangen door sanctie die zorgt voor heropneming maatschappij
echte doel: bescherming vd maatschappij!
de gevangeniskap wordt afgeschaft
men wil achterhalen waarom mensen op zo zijn.
buitenwereld naar binnen brengen, gezamelijke
activiteiten
