,Les 1: 28/9/2022
Wat is cultuur? - Er zijn doorgaans drie betekenissen verbonden, waarvan we de laatste hanteren in
de lessenreeksen. Er hangt beschaving aan vast, cultuur staat tegenover natuur, het wilde.
Beschaving en cultuur geeft het idee dat de mens boven de natuur uitstijgt. Er is het idee dat er in de
beschaving iets fout gelopen is, dat we het contact met de natuur verloren zijn. Cultuur is ook vaak
met oorlog en bloed, uitsluiting, geweld verbonden. Vanuit een hedendaags perspectief is het een
probleem (bv link met kolonisering). Het blijft vasthangen dat cultuur iets te maken heeft met
beschaving, veredelijking,.. Cultuur kan ook tot artistiek niveau gebracht worden, de verfijnde, beste
muziek poëzie, natuur, schilderkunsten,.. De derde betekenis, degene die wij hanteren, is de
collectieve manier op waar betekenis verleend wordt aan het menselijk bestaan. Culturen kunnen
verschillen van elkaar naar gelang de tijd, zijn dynamische gegevens. Ook heeft het te maken met
collectief gegeven: het wordt gedeeld met anderen en heeft te maken met betekenis (bv huisvesting,
kledij,..). Daar bovenop hebben de activiteiten en ons bestaan een betekenis, die geef je daar niet
alleen zelf aan maar wordt collectief gegeven. Dat is de manier waarop cultuur al dan niet bewust
ervaren wordt door ons. Het gaat over de gewoontes, gebruiken die er zijn in een bepaalde
samenleving. Vaak zie je cultuur optreden op allerlei vlakken: eten, hoe je eet, hoe je ze klaarmaakt,
serveert,.. Maar ook op gebied van seksualiteit, door film en literatuur, omgeving wordt dat idee mee
gevormd. Ook de dood heeft hier mee te maken, het is een mysterie, hoe ga je er mee om.
De manier waarop men zich collectief begrijpt – Depressie is een bekend probleem, is een epidemie,
veel mensen hebben er mee te maken, kan tot 50% van de wereld treffen. 1 op 10 mensen nemen in
België antidepressiva. Ook op jouw werk zal je mensen zien met burn-out, psychosociale
problemen,..
Socio-culturele context - We gaan er op in maar gaan het situeren binnen een socio culturele context.
Dat is een sterke focus op het individu, dat verantwoordelijk is voor zijn eigen leven (zelfsturing), ook
is het uw doel/plicht om gelukkig te zijn, wat een bekend kenmerk is van onze cultuur. Dat centraal
staan van het individu gaan we sterk op ingaan = individualisering van de Westerse cultuur. Het
tweede is dat het te maken heeft met het banden verliezen in je omgeving, je wordt op jezelf
teruggeworpen op het moment dat je jezelf niet goed voelt. De manier waarop er over depressie
wordt gesproken, wordt gesproken alsof het een individueel probleem is. ‘Jij hebt een probleem en
alleen jij hebt dat’. Door middel van therapie/medicatie probeert men dat te verhelpen, maar er
wordt zelden of nooit gekeken naar de context waar de depressie optreedt. Je hebt een versterking,
tendens tot individualisering, is versnelt na WO2. Je hebt het verhaal dat mensen meer als individu
worden gezien en je nog eens bij lasten extra als individu wordt benaderd, met een stoornis die op
individueel niveau behandeld moet worden. Opmerkelijk is dat men over psychisch functioneren in
economische termen nadenkt.
Lectuur – De vermoeide samenleving: mag je kopen maar moet niet. Het is soms moeilijk om te
volgen, maar gaan toch de eerste 17 pagina’s gebruiken in de leerstof. Lees dit dus voor het examen,
je vindt het online via een pdf document van het boek. Zeker doen, wordt ook nog verder besproken
in de les. Andere dingen die je moet lezen is artikel van Bert van De Bergh (tot pagina 24). Artikel
moet je wel kennen, ook nog een aflevering bekijken uit black mirror. Is een serie op netflix
(Nosedive, seizoen 3 ep 1). Het gaat over een systeem van sociaal krediet (zoals in China) waar je
punten kan winnen/verliezen door gedragingen die je stelt.
Depressie vroeger – Tot 50% van de wereldbevolking zal ooit in zijn leven een kortere/langere
periode van depressie doormaken. Het is de eerste oorzaak van psychologische aard van
arbeidsongeschiktheid. Is dat al altijd zo geweest? Er is geen antwoord op. Omgekeerd is ook zo dat
Pagina 1 van 28
, de term bekend is en snel gehanteerd is, er is ook psychofarmaca (=de behandeling/antidepressiva).
Het zit ingebakken in de cultuur dat wanneer je niet goed bent, je naar de dokter gaat, die de rol
heeft om problemen op te lossen. Voor hem is de makkelijkste manier om iets voor te schrijven. We
krijgen geen psychologie van depressie, maar er wordt meer gekeken aan de hand van een socio
culturele context.
Aristoteles- Het oudere woord van depressie is melancholie, komt van het Grieks. Melas (zwart) en
cholè (gal). Vroeger had je 4 types gal. Men ging er vanuit dat men die 4 lichaamsvochten had, maar
er een bepaald onevenwicht kan zijn. Melancholie heeft te maken met zwarte gal, men denkt dat
Aristoteles dit gezegd zou hebben. Melancholie is kenmerk van bevlogen mensen, men sprak in die
cultuur wel alleen maar over mannen. De Grieken waren “ideale types”, het was een cultuur van
heren. Binnen die context werd de vraag gesteld hoe het komt dat mannen melancholisch waren. Je
hebt een beweging die de melancholie probeert te onderdrukken, het is een stoornis die weg moet.
Maar je hebt ook een tendens waar men melancholie probeert te verheerlijken: het is wat mens
mens maakt, het is een bron van creativiteit, je moet het niet onderdrukken. Het is een soort strijd,
wat ook tot op vandaag voorkomt. Bijvoorbeeld een boek waar men zegt dat men alles doet om
gelukkig te zijn, gelukkig voor te komen wat geforceerd is en ons onmenselijk maakt. En je hebt ook
een ander tendens die zegt dat het leven beter is met weinig verdriet. Neem een pilletje om de pijn
te vermijden. Het is een illusie om te denken dat het verdriet jou zou toelaten om dingen helderder
te zien of aangenamer als mens te zijn. Dit zijn dus twee verschillende opvattingen, die botsen. Ze
bestaan gelijktijdig binnen onze hedendaagse cultuur.
Afbeelding – Je ziet een soort hemellichaam/komeet en een overspoeling. In die tijd vreesde men dat
het einde der tijden werd ingeluid, gepaard met een totale overspoeling van het land. Een oude,
bekende vrees van mensen. De isolatie van de persoon is typisch, de melancholie. Het is een
engelachtige figuur, tussen man en vrouw, er is verwijzing naar wiskunde en de wetenschap.
Depressie is een vorm van trauma, je blijft verder leven maar er is iets onherstelbaar gebeurd. Heel
wat series/films gaan over zombies, vampiers: ze leven nog wel maar we noemen ze ondode. Ze
leven maar zijn ook dood. Het zijn figuren die getuigen van een bepaald leven, maar voorbij het
leven. Ze hebben het gevoel al gestorven te zijn, dit is een belangrijk kenmerk van depressie. Men is
ergens gestorven maar bestaat nog. In de prent heb je ook het idee dat in een melancholie het
catastrofale al plaats heeft gevonden. Het leert ons ook iets over onze moderne tijd, we leven nog
altijd in de moderniteit, het gaat over de basisconditie waar wij leven, de mens beheerst de natuur
door middel van de wetenschap, objectivering van zaken, controle over omringende natuur door
wetenschap en technologie, maar om dit te doen moet je jou ook buiten de werkelijkheid zetten. Je
hebt er controle over maar maakt er niet langer deel van uit, je verliest de band met dingen. Je ziet
dit ook in bewegingen over de natuur, we zijn het contact ermee verloren. Ook kunnen de gevolgen
sterk zijn, zoals de klimaatverandering. Wij menen controle te hebben over de natuur, maar ergens
zijn we ook de band verloren ermee. (boekje Karin Johanisson is een aanrader, niet verplicht)
Sigmond Freud – Hij is de vader van de psychoanalyse, verantwoordelijk voor het beeld dat men
heeft over psychotherapie tot op vandaag. Freud wordt ook vaak verbonden met seksualiteit (ergens
toen taboe en ergens ook weer niet). Een andere associatie bij Freud is dat het weinig
wetenschappelijk zou zijn, dat het beter in de vuilnisbak terecht zou komen. Wij gaan ons focussen
op de tekst van rouw en melancholie (zie canvas bij modules -> lezen tegen volgende les). Vriend en
vijand zijn er over eens dat dit een zeer belangrijke tekst is omdat Freud de eerste is die het verband
legt tussen melancholie enerzijds en rouwen anderzijds. In die tijd was dat niet voor de hand liggend.
Freud zegt dat we melancholie niet moeten zien als paranoia, hoe men dat eerst wel deed, hij zei dat
Pagina 2 van 28
