Samenvatting profiel Policing and Surveillance
Legitimiteit van de politie
Weber = grondlegger van dit concept (simplistisch) -> staat in de wet dus is ‘ok’
Beetham = niet zo vanzelfsprekend. Gedeeld waardenkader tussen burgers en
machtshebbers is nodig, belang van acties van consent! -> 3 kernelementen van macht:
wettelijke basis, gedeelde waarden en machtspositie erkend door onderworpenen
Onderscheid normatieve en empirische legitimiteit:
- Normatief: staat in de wet dus is ‘ok’, overheid voldoet aan aantal objectieve
criteria -> bv. democratisch fungeren, mensenrechten respecteren,…(Weber,
eigenlijk al empirisch)
- Empirisch: gecompliceerder: legitimiteit wordt mee geconstrueerd door de
samenleving en is gebaseerd op de perceptie van de burger (Beetham en
Habermas)
Tyler = invloed uit de rechtspsychologie en de sociaal-psychologie: ‘Why do people obey the
law’ -> Linken van empirische en normatieve legitimiteit -> burgers schrijven legitimiteit toe
aan overheid als ze fair worden behandeld (procedureel rechtvaardige behandeling)
Fairness zit hem in de regels zelf (niet gewoon regel maar er moet geloof erin zijn)
Regels moeten efficiënt zijn en afgedwongen worden door competente personen ->
cruciaal belang van contact met de burger in een 1 op 1-relatie (vertrouwen!)
Procedureel rechtvaardig handelen is grondvoorwaarde opdat publiek macht als
legitiem acht -> interactie (stem hebben), beslissingen gebaseerd op feiten, respect
en uitleg over uitkomst (kwaliteit van behandeling en besluitvorming)
Tankebe et al. = eindtheorie -> 2 dimensies van legitimiteit
1) Audiency legitimacy (exogene legitimering)
- Legaliteit (wettelijke basis voor gestelde praktijken)
- Effectiviteit (praktijken dienen tot iets bij te dragen)
- Distributieve rechtvaardigheid (niet overmatig viseren van een bepaalde buurt of
groep; bv. overpolicing vermijden)
- Procedurele rechtvaardigheid (positief contact hebben met de burger, de gestelde
praktijken moeten correct verlopen, participatie, respect, onpartijdigheid, stem geven
aan de burger,…) -> kritiek: momenteel volop hierop ingezet terwijl geheel in acht
dient te worden genomen!!!
! Knelpunten: Te weinig minderheidsgroepen aanwezig in ‘audience’, Waarden en
normen verschillen tussen burgers, spanningen tussen waarden democratie en regel van
de wet, spanningen tussen bovenstaande kernpunten onderling,…
! Maesschalk = Belgische context over goede politiezorg -> moedig leiderschap (durven
sanctioneren), organisationele rechtvaardigheid, evidence-based en training!
2) Power-holder self-legitimacy (endogene zelflegitimering)
= Mate van zelfvertrouwen die machthebbers hebben in de morele rechtvaardigheid
van hun macht. Dit impliceert dat machthebbers geen bevestiging van de bevolking
nodig hebben om te geloven in de rechtmatigheid van hun macht -> positie is
verdiend en bevestiging van praktijken wordt enkel gezocht bij gelijkwaardigen.
Sterk onderschat belang van deze vorm van legitimiteit
- Etnografisch onderzoek toont dat Barker een punt heeft: onderling vertrouwen (wij vs.
zij)
- Mensen hebben neiging om zich als groep te verbinden en vervolgens zich hoger in
te schatten dan andere groepen.
,! Politiecultuur speelt cruciale rol hierin: machismo, crimefighters, … -> verbonden met
endogene zelf-legitimering: onderscheid goede en slechte burgers, eigen moraliteit als hoger
ingeschat + uniform en attributen
! Organisationele rechtvaardigheid zal bijdragen tot hogere mate van PR handelen tav burger
dysfunctionele kenmerken blijven hardnekkig bestaan + cultuur zorgt voor verlies van voeling
tussen politie en publiek
Politiecontroles en etnisch profileren
Belgische context: tot voor ’90 geen onderzoek naar dit thema -> ’90 – ’00: rellen na
intensieve ID-controles in bepaalde buurten -> ’00: 9/11 o.a. leidt tot war on terror (gelinkt
aan religie) -> toename ID-controles bepaalde groepen
! ID-controles enorme invloed op gevoel procedurele rechtvaardigheid -> ook legitimiteit !
= een van de meest fundamentele bevoegdheden -> vaak start van de strafrechtsketen -> ID
reeds gecontroleerd, -> volgende voorval in jouw buurt sneller verdacht
Overpolicing van bepaalde buurten (door etnisch profileren = onderscheiden van
individuen op basis van etniciteit en niet op basis van gedrag)
Onderzoek naar dit thema leidt tot heterogene resultaten -> moeilijk te
onderzoeken aan de hand van kwantitatieve gegevens want ID-controles worden
in praktijk niet altijd geregistreerd
Belgische wetgeving (Art.34 WPA) te breed -> ‘redelijke gronden’ volstaan voor
ID-controle -> grote discretionaire ruimte +indien er al PV wordt opgesteld pas
achteraf via deze weg reden ingeven van de controle (Wet wordt dus pas achteraf
toegepast)
Cruciaal belang van politioneel buikgevoel -> soort radar die steeds tussen
collega’s wordt doorgegeven (veronderstellingen waarop profileren gebaseerd is)
->wie of wat verdacht is wordt bepaald a.d.h.v. subjectief gevoel
Profileren kan ook op basis van andere aspecten, bv. leeftijd en gender
! Enorme impact op audience-legitamacy: legaliteit (wet is er maar te breed), effectiviteit
(geen verband controles en reductie criminaliteit), distributieve rechtvaardigheid (Nee want
bepaalde groepen geviseerd) en geen procedural justice (reden controle niet verteld)
Handelingskader om professioneel te profileren (gastcollege Ludovic De Vocht)
! Veel organisaties vandaag bezig met deze thematiek (Amnesty International, Human Rights
Watch, CERD,…) -> nood aan meer accountability en druk op politiek verhoogt
! Art. 34 WPA, paragraaf 3: dagdagelijkse toepassing van doelgerichte acties om preventief
criminaliteit op te sporen -> zet deur open voor disproportionele controles
Wetsvoorstel Groen om motiverings- en registratieplicht in te voeren maar nog
niet doorgevoerd!
Handelingskader vooraf: proactief (vanuit vermoedens) + reactief (na melding)
Handelingskader professioneel profileren: aan de hand van objectieve indicatoren en
analyse van een aantal strafbare feiten inzicht krijgen in bepaalde vormen van criminaliteit en
dadergroepen -> uiterlijke kenmerken OK indien objectief rechtvaardigbaar
4 stappen: (1) Selecteren -> buikgevoel en sociale stereotypes tegengaan, rekening houden
met omstandigheden, tijd en plaats. (2) Uitleggen: gevoel procedurele rechtvaardigheid
verhogen door reden controle uit te leggen. (3) Omgang: neutrale en respectvolle houding
aangepast aan burger. (4) reflectie: reflecteer over eigen handelen en dat van collega
, Politionele vooroordelen in België
Sociaal-psychologische invalshoek: (1): cognitief (linken leggen in je hoofd, stereotypes), (2):
affectief (vooroordeel, gevoel) en (3): gedragsmatig (hoe reageren, bv. discrimineren)
Onderscheid impliciete (niet bewust -> vaak bij politie) en expliciete (bewust)
vooroordelen (beiden kunnen problematisch zijn)
! Verklaringen: a) in group bias (eigen groep als positief percipiëren), b) out-group
homogeniteitsbias (andere groep zijn allemaal dezelfde, allemaal slecht), c) illusionaire
correlatie (zien wat je verwacht) en d) disproportionele attributies (dingen vasthangen aan
kenmerken eerder dan aan situatie) + ook masculinity threat (deel van beroepscultuur)
- Raciale vooroordelen: ongelijke behandeling, bv. frequentere controles
- Gender vooroordelen: discriminatie t.a.v. politievrouwen bv.
- Intersectionaliteit: multipele identiteiten -> waarneembare andersheid
! In interventies vaak grote rol van het buikgevoel (+ snel handelen) -> leidt vaak tot ingaan
op vooroordelen (bv. dierennamen, beeldspraak, onderscheid Belg-niet Belg,…)
Onderzoek Vanlerberghe en De Kimpe over policies tegen racisme door politie
! Geen specifieke wetgeving die racisme binnen politie dient tegen te gaan, enkel ethische
code (minder sterk) -> kan enkel leiden tot disciplinaire sancties (open weg voor RP)
Overziende instellingen: Unia (adviserende rol), comité P, dienst intern toezicht en algemene
inspectie (klachten behandelen)
Geen uniformiteit in dataregistratie en gebrek aan gecentraliseerde data
Grote discretionaire ruimte zorgt ervoor dat er geen uniformiteit is in de aanpak
Structureel probleem (te weinig investeringen in ondersteunende tak)
De politiële surveillance van ras en etniciteit
Huidig beleid: veel inzetten op proactief aan policing doen
Vaak idee van problematische ‘out of place individuen’
In het huidige maatschappelijke klimaat staat veiligheid centraal -> focus op het
indammen van risico’s + verhogen van de effectiviteit van de politie
Gaat gepaard met focus op proactief werken eerder dan reactief werken -> !!!
Grote discretionaire ruimte hierbij
Politie heeft definitiemacht: vermogen om te benoemen en te categoriseren ->
gebruiken hiervoor veel typologieën, bv. patsers, junkies, oostblokkers, …
Wanneer een persoon als ‘verdacht’ wordt omschreven wilt dit vaak zeggen dat
zijn/haar uiterlijk op negatieve wijze wordt gewaardeerd
! Geen focus op specifieke daders maar eerder op risicovolle subpopulaties
Inspireren zich hiervoor op bestaande criminaliteitsstatistieken (indicatoren:
jongeren, donkere huidskleur, petje, …)
! Politiecontrole = geracialiseerd ruimtelijk ordeningsprincipe waarbij diegenen gecontroleerd
worden die ‘niet thuis horen in een bepaalde ruimte’
De multiculturele politieambtenaar: bruggenbouwer of polarisator
Etnische diversiteit binnen politie was social issue, nu business issue (instrumentele en
zakelijke meerwaarde om divers korps te hebben) -> versterken legitimiteit en effectiviteit
