Formeel strafrecht
Inleiding
Strafrecht valt uiteen in:
1. Materieel strafrecht alle straferegels die bepalen wat een misdrijf is en welke
straf erop staat. Het is gericht op burgers, als je een regel overtreedt, dan pleeg je
een misdaad hierop volgt bestraffing. Deze regels worden als vanzelfsprekend
ervaren door mensen.
2. Formeel strafrecht = strafprocesrecht bepaalt hoe daders van misdrijven
worden opgespoord, vervolgd en berecht. Het gaat om spelregels die zijn gericht
tot de overheid, zij moeten ze toepassen. Wanneer een regel wordt overtreden
leidt dit niet tot bestraffing, maar tot andere sanctionering, zoals het nietig
verklaren van een proces bijvoorbeeld. Deze regels worden vaak niet begrepen,
soms gaat iemand verdacht van zware misdrijven vrijuit door procedurekwesties.
Bevoegdheden
- Strafrecht is vooral federale materie
- Gemeenschappen en gewesten hebben ook invloed:
o Zij kunnen ook strafbepalingen opnemen in hun wetgevende teksten
o Er is een tendens om verboden gedrag niet meer op de klassieke
strafrechtelijke manier te sanctioneren maar via administratieve sancties
(denk aan de GAS-sanctie), deze bestuurlijke handhaving mag ook gedaan
worden door gemeenschappen/gewesten
o Door de 6e staatshervorming zijn aspecten van strafrecht overgeheveld
naar de gemeenschappen, zoals regels m.b.t. justitiehuizen, het
elektronisch toezicht en jeugddelinquentierecht.
o Hulp- en dienstverlening aan gedetineerden en geïnterneerden (Iemand die
geïnterneerd wordt, krijgt dus geen straf, maar een
beschermingsmaatregel. Een maatregel die -in tegenstelling tot een straf-
geen einddatum heeft. Iemand wordt geïnterneerd tot de rechter oordeelt
dat de psychische toestand voldoende stabiel is en dat er geen gevaar
meer is voor de maatschappij) is gemeenschapsmaterie.
Hoofdstuk 1
Doelstellingen van het strafprocesrecht
- Achterhalen wat er gebeurd is waarheidsvinding (wie is de dader, is er een
misdrijf gebeurd)
- Bescherming van grondrechten van de partijen bewijs op eerlijke manier
gevoerd, zaak binnen redelijke termijn behandeld
Deze staan elkaar wel eens in de weg, bijvoorbeeld: om te achterhalen wat er gebeurd is,
is er soms veel tijd nodig of moet iemand afgeluisterd worden. De 2 e doelstelling beperkt
dit omdat het binnen een redelijke termijn moet en het recht op privacy.
Hoofdstuk 2
De twee fasen van een strafproces
1
,Vooronderzoek:
- Inquisitoir karakter: een vorm van procesvoering waarbij de rechter een actieve rol
speelt. De rechter bepaalt mee het voorwerp van de rechtszaak en staat mee in
voor de bewijsvoering. Het wil zeggen dat:
o Het vooronderzoek geheim is zonder publiek maar ook verdachte en
slachtoffer worden in principe niet betrokken bij de onderzoek
verrichtingen
o Niet-tegensprekelijk: de verdachte mag nog niet de tegen hem verzamelde
bezwaren weerleggen en verweermiddelen aanvoeren
Fase van terechtzitting:
- Accusatoir karakter: het initiatief ligt bij de procespartijen. Het proces is bijna
volledig in handen van de partijen: zij bepalen het voorwerp van de rechtszaak en
zij zijn verantwoordelijk voor de bewijsvoering.
o Publiek is toegelaten
o De verdachte mag de verdachtmakingen weerleggen
Hoofdstuk 3
De hoofdrolspelers in het strafprocesrecht
Verdachte
Verdachte in de ruime zin van het woord: verzamelterm voor alle personen tegen wie een
strafzaak loopt. Er is echter onderscheid tussen verschillende statuten:
- Tijdens de fase van het vooronderzoek:
o Verdachte in de strikte zin van het woord iemand die zich in de 1e fase
van de strafprocedure bevindt
o In verdenking gestelde een verdachte aan wie officieel is meegedeeld
dat hij wordt verdacht van een misdrijf (is enkel mogelijk binnen een
gerechtelijk vooronderzoek en niet binnen een opsporingsonderzoek). In
verdenking gestelde is geen in beschuldiging gestelde, dat laatste is pas op
het eind als het onderzoek is afgerond en gebeurt door de Kamer van
Inbeschuldigingstelling.
- Tijdens de fase van de terechtzitting:
o Beklaagde: moet verschijnen voor de politierechtbank
o Beschuldigde: verwezen naar het hof van Assisen (dan ben je door de
Kamer van Inbeschuldigingstelling in beschuldiging gesteld)
o Veroordeelde: schuldig bevonden en veroordeeld tot een straf
Let op: beschuldigden = geen veroordeelde/schuldige is een soort verdachte, de
procedure is dus nog lopende. Zolang de procedure nog loopt, rust het vermoeden van
onschuld. Je kan pas schuldig bevonden worden als op het eind van het proces jouw
schuld voldoende bewezen is.
Het belang van het statuut is de rechten waarop een verdachte aanspraak kan maken:
- Een in verdenking gestelde kan makkelijker in zijn dossier komen dan een
verdachte in een opsporingsonderzoek bijvoorbeeld
- Tijdens de fase van terechtzitting heeft een verdachte alle rechten van een
volwaardig procespartij (zoals automatisch inzage in dossier, het proces is nu
immers openbaar..)
2
, Openbaar Ministerie (parket)
Hiërarchisch georganiseerd:
- Per rechtsgebied (5) een Parket-Generaal met aan het hoofd een Procureur-
Generaal bevoegd voor assisenzaken en het beroep tegen correctionele zaken
- Op het niveau van gerechtelijk arrondissement functioneert het parket als
Openbaar Ministerie met aan het hoofd een procureur des konings bevoegd
voor alle misdrijven die niet tot de bevoegdheid van het Parket-Generaal behoren.
- Federaal parket met aan het hoofd de federale procureur bevoegd voor beperkt
aantal misdrijven
De rol van het OM in strafzaken
OM is geen rechter maar een OM stelt (al dan niet) de OM draagt de OM voert de
partij strafvordering in bewijslast straf uit
Het OM vertolkt het standpunt Het OM is de enige instantie die Belangrijk principe Het OM voert de
van de gemeenschap en treedt bevoegd is om een strafzaak is het vermoeden uitgesproken straf
in haar naam op. Het OM kan voor de rechter te brengen van onschuld, eerst uit.
geen straf uitspreken, dit kan de (=aanhangig te maken) dit moet schuld
strafrechter alleen. wordt strafvervolging genoemd. bewezen worden.
Een rechter kan geen strafproces Het OM moet de
Let op: het OM kan sommige starten. Het OM kan een zaak schuld aantonen
zaken buitengerechtelijk ook seponeren of van iemand.
afhandelen, zoals een verdachte buitengerechtelijk afhandelen.
aanbieden een som geld te
betalen om dus straf te Enige uitzondering is dat een
ontlopen (het is dus geen straf, slachtoffer ook een
je betaalt geld om je straf te strafprocedure op gang kan
ontlopen….) trekken.
Het slachtoffer
Het slachtoffer is geen noodzakelijke partij in het strafproces (in tegenstelling tot het OM
en de verdachte). Ook een slachtoffer heeft meerdere statuten:
- Slachtoffer in het algemeen: ieder persoon en zijn nabestaanden aan wie
materiële, morele of lichamelijke schade is toegebracht ten gevolge van een
misdrijf
- Burgerlijke partij: een slachtoffer dat zich inschrijft in een strafproces met de
bedoeling vergoeding te bekomen. Burgerlijke partijstelling is een wijze om een
burgerlijke vordering in te stellen. Je hebt hierdoor een aantal rechten ten opzichte
van het statuut van benadeelde.
- Benadeelde: een slachtoffer dat zich niet burgerlijke partij stelt en dus geen partij
is in het proces maar wel verklaart schade te hebben geleden door het misdrijf. Je
hebt enkele rechten zoals op de hoogte gebracht worden van het verloop, je kan
het dossier inkijken, etc.
De rechten verschillen naar gelang het statuut:
- Slachtoffer dat zich burgerlijke partij stelt wordt partij in het strafproces. Kan hij
aantonen dat hij schade heeft geleden, dan krijgt hij schadevergoeding.
- Een benadeelde is geen partij en heeft geen recht op schadevergoeding, hij mag
documenten toevoegen aan het strafdossier/wordt ingelicht over het verloop van
een zaak/etc.
De rechters in een strafproces
- Onderzoeksrechters: treden op tijdens een gerechtelijk (voor)onderzoek en niet bij
een opsporingsonderzoek. Ze hebben enkel een onderzoeksfunctie en leggen
geen straffen op.
- Onderzoeksgerechten: dit is de Raadkamer en in beroep de kamer van
inbeschuldigingstelling, vervullen een rol aan het einde van het vooronderzoek
(hun zittingen zijn dus geheim).
3
, - Vonnisrechters: de politierechtbank, de correctionele rechtbank, het hof van
Assisen en de strafkamer bij het Hof van Beroep. Zij vellen een eindoordeel in de
fase van terechtzitting (en hun zittingen zijn dus openbaar). Het Hof van Assisen is
bijzonder. Ze bestaat uit drie beroepsrechters en 12 lekenrechters (jury). De jury
wordt door een omslachtige procedure uitgekozen, voor deze jury zijn veel voor en
tegens te noemen. In rechtbanken van eerste aanleg bestaan naast gewone
correctionele rechtbanken ook speciale opvolgingskamers, zoals de
drugbehandelingskamer.
- Strafuitvoeringsrechtbanken: zijn bevoegd beslissingen te nemen die een
wezenlijke wijziging inhouden van de duur of aard van een vrijheidsstraf (zoals
elektronische enkelband bijv.), mits de straf meer dan 3 jaar is.
- Alleenzetelende strafuitvoeringsrechter: is bevoegd om beslissingen te nemen ten
aanzien van veroordeelden met een straftotaal van minder dan 3 jaar.
Justitiehuizen
Laagdrempelige loketfunctie met verschillende taken, zoals:
- Belangrijke rol bij opvang en begeleiding van slachtoffers
- Rol bij buitengerechtelijke afhandeling van misdrijven (bemiddeling in
strafzaken)
- Begeleiden, controleren en rapporteren over personen die door een rechter aan
voorwaarden zijn onderworpen (zoals vrijheid onder voorwaarden)
- Begeleiden, controleren en rapporteren over mensen met een werkstraf en
mensen die onder elektronisch toezicht staan,
Justitiehuizen vallen onder de bevoegdheid van de gemeenschappen en niet van de
federale overheid.
Hoofdstuk 4
Strafproces in een notendop
1. Klacht of aangifte bij de politie politie is verplicht het procesverbaal die zij
hebben opgesteld door te sturen naar ..
4
