Samenvatting
Jeugdbescherming met inleiding
jeugdrecht
2de bachelor orthopedagogie
,Hoofdstuk 1: Inleiding rond het ontstaan van de jeugdbescherming in België.................3
1. Inleiding.........................................................................................................3
2. Ontstaan van een categoriaal beleid...................................................................4
3. Historisch overzicht van de jeugdbescherming in het Belgische recht....................10
Hoofdstuk 2: Wetgevend kader..............................................................................19
1. Algemeen......................................................................................................19
2. Bijzondere wetgeving.....................................................................................20
Hoofdstuk 3: Rechtbanken die oordelen over aspecten van de minderjarigen...............21
1. De familierechtbank.......................................................................................21
2. De jeugdrechtbank.........................................................................................22
Hoofdstuk 4: Jeugddelinquentierecht.......................................................................23
1. Inleiding.......................................................................................................23
2. Inleidende begippen.......................................................................................23
3. Basisprincipes................................................................................................24
4. Toepassingsgebeid.........................................................................................25
5. Actoren.........................................................................................................25
6. Verloop van de procedure...............................................................................27
7. Gemeenschapsinstellingen..............................................................................39
8. Kenmerken van reacties..................................................................................40
9. Uitzonderingen op de bevoegdheid van de jeugdecht-bank..................................41
Hoofdstuk 5: Jeugdhulpverlening in Vlaanderen........................................................45
1. Doelstellingen Decreet integrale jeugdhulpverlening (IJH) - 2013.........................45
2. Inleidende begrippen......................................................................................45
3. Algemene principes........................................................................................46
4. Niet-rechtstreeks toegankelijke jeugdhulp.........................................................47
5. Vrijwillige en gerechtelijke jeugdhulpverlening...................................................48
6. De gerechtelijke maatregelen..........................................................................51
Hoofdstuk 6: De rechtspositie van de minderjarige in de jeugdhulp.............................54
1. Basiswetgeving..............................................................................................54
2. Toepassingsgebied.........................................................................................55
3. Bekwaamheid minderjarige in de jeugdhulp.......................................................55
4. De verschillende rechten van de minderjarige....................................................55
5. De uitoefening van rechten van de minderjarige in de integrale jeugdhulp............64
6. De eerbiediging van de rechten uit het DRM......................................................65
Hoofdstuk 7: Burgerlijke aansprakelijkheid voor daden van minderjarigen...................67
1. Algemeen......................................................................................................67
2. Aansprakelijkheid van de minderjarige voor zijn daden.......................................68
2
, 3. Aansprakelijkheid van de ouders voor daden van de minderjarige........................69
4. Aansprakelijkheid van onderwijzers en de onderwijs-instelling.............................70
5. Aansprakelijkheid van opvoeders en de jeugdinstelling.......................................72
Hoofdstuk 1: Inleiding rond het ontstaan van de
jeugdbescherming in België
1. Inleiding
De rechten van kinderen en jongeren zijn vandaag wettelijk geregeld in specifieke
nationale en internationale wetgeving, dat biedt hen een welbepaalde bescherming op
verschillende vlakken.
- NU: rechten van kinderen/jongeren zijn gewaarborgd
- Geen evidente zaak want eerste beschermingswet pas in 1912
o Eerst kinderbescherming (1912)
o Achteraf jeugdbescherming
- Categoriaal beleid is recent
o = scheiding tussen kind en volwassenen met betrekking tot bescherming
en recht
Vroeger geen onderscheid gemaakt tussen kind en volwassene
- Proces van socialisatie: opvoeding door verinnerlijken van waarden en normen
o Het zich eigen maken van waarden en normen die in een maatschappij
aanwezig zijn en gelden als de norm van die maatschappij
3
, - Proces van sociale controle zowel formeel als informeel
o Straffen en bestraffen als de norm van een maatschappij niet wordt
nageleefd
= controleren of de waarden en normen wel worden gerespecteerd
Formeel: strafrecht
Informeel: ouders, druk
- Processen zorgen voor evolutie dus ook wat betreft ons onderwerp
- Belang van Verlichting met opkomst van wetenschappen zoals criminologie,
penologie (leer van de straffen), psychologie
Chronocentrisme: vertrekt vanuit het nu en gaat steeds verder terug naar het verleden
Wat bestaat er nu?; m’n gaat op zoek naar wat het nu inhoudt
Geschiedschrijving: vertrekt vanuit het verleden en komt naar het nu
Gaan we binnen deze cursus gebruiken
2. Ontstaan van een categoriaal beleid
2.1 Evolutie van de socialisatie
- Kinderen worden eeuwen beschouwd als een ‘volwassene’ met hier en daar
uitzonderingen
- Recente sociale constructie: de manier waarop men nu naar kinderen kijkt is
gegroeid en geëvolueerd op basis van inzichten in de loop van de geschiedenis
- Verlichting is bepalend voor het categoriaal beleid
o Nog-niet positie: nog-niet verantwoordelijk, nog-niet zelfstandig,…
o Weten nog niet het verschil tussen goed en kwaad
o Toekomst, vooruitgang, ratio staan centraal
- 2 mensbeelden in Verlichting:
o Volwassene: kent zijn lot
o Kind: kneedbaar, maakbaar, evolueerbaar
2.1.1 Geen kindbeeld
- Tot 7 jaar beschouwd als een last, ding
- Ervoor praktijken die aantonen dat er geen belang gehecht wordt aan kinderen
- Afwezig kindbeeld in Oudheid: kleine volwassenen
o Achterlaten van kinderen (meisjes en kinderen met beperkingen eerst)
o Offeren aan Godheid
o Als afval weggooien op de mesthoop
- Ook recentelijk (17de-18de eeuw) geen kindbeeld
o Hogere klasse schakelde voedsters in dus weinig aandacht en hoge
kindersterfte of was dit omgekeerd?
o Praktijken die nu heden ten dag in onze ogen barbaars overkomen
- Onhygiënische omstandigheden, geen voorbehoedsmiddelen, ziektes leidden tot
hoge kindersterfte en dus geen aandacht
- Meisjes waren minder waard en dit zal zich verder manifesteren doorheen de
geschiedenis
- Vanaf 7 jaar als volwassene beschouwd in alle aspecten van het sociale leven
(arbeid, relaties maatschappelijk leven,…)
o Jongens vertoefden in leerscholen
4
, o Meisjes bleven thuis om het huishouden te leren
2.1.2 Aanzet tot een kindbeeld
- 16de eeuw licht onderscheid die zich vooral manifesteerde bij de jongens uit de
hogere klasse naar scholen waar men aan intellectuele vorming deed
o Later volgden jongens uit de lagere klassen
o Pas veel later meisjes
- Mensbeelden ontstonden cfr. romantici en moralisten
o Romantici: kind wordt inherent goed geboren
Kind is ‘inherent goed’ en de invloed van buitenaf beïnvloedt het
kind negatief
o Moralisten: kind wordt geboren als blanco blad
Kind wordt als ‘slecht’ geboren en de opvoeding hoort het kind
‘goed’ te maken
- Verlichtingsperiode is cruciaal verlichting staat voor toekomst, gelijkheid,
almacht van de rede en vooruitgang
o Aanzet tot categoriaal beleid met 2 mensbeelden (zie supra)
o Kinderen werden meer en meer een aparte groep met eigen
kenmerken en eigen gedragingen
o Sociogenese en psychogenese
Sociogenese: op grond van maatschappelijke veranderingen gaat
men een onderscheid maken tussen kind en volwassene
Psychogenese: bepaalde kenmerken die worden toegeschreven aan
kinderen en worden als typisch gezien voor kinderen
psychologische gevolgen voor kinderen (vb. koppigheidsfase)
o Ontstaan van verschillende fases binnen het kind-zijn (baby, peuter,
kleuter, adolescentie)
o Ontstaan van eigen afdelingen binnen de wetenschappen zoals pediatrie
o Ontstaan van kinderwetten
Verbod op kinderarbeid (1889)
Ouders niet zo blij want inkomen daalt
Kinderen konden werkjes doen die volwassenen niet konden
(dus fabriekseigenaars ook niet zo blij)
Wet op leerplicht (1914)
Er ontstond een tweedeling in de visie op de ontwikkeling van de mens:
- Eén over het kind dat men nog moet opvoeden en dus moet afschermen van de
maatschappij; een kind dat onschuldig is, onzeker, zonder zorgen en de
mogelijkheid moet krijgen om te groeien door fouten te maken en door trial-and-
error verder gevormd te worden tot een volwassen persoon
- Dat van een volwassene die zijn lot en rol in de maatschappij kent
2.1.3 Huidig kindbeeld
- Krachtig persoon met eigen mogelijkheden
- Kijken naar het ‘kunnen’ en ‘weten’ en niet naar het niet-kunnen
- Verschillende ontwikkelingsfases met eigen mogelijkheden en beperkingen
- Fases van kinderen/jongeren verschillen kwalitatief van volwassenen
o Nog niet zelfstandig, nog niet op de arbeidsmarkt
5
,- Afsluiten van volwassenwereld (kinderen mogen nog fouten maken, volwassenen
niet echt)
2.2 Evolutie van de sociale controle
- Gaat over bestraffing
- Geen onderscheid volwassene/kind (tot niet zo heel lang geleden)
- Uitzonderlijk door pater familias en Godheid (willekeurig!)
- Verlichting brengt terug soelaas (troost)
2.2.1 Vroege tijden
- Oud-Romeins recht: wet der XII tafelen
o Uitzondering met betrekking tot onmondigen (niet-volwassenen)/niet
huwbare kinderen
o Onderscheid opzettelijke en onopzettelijke daden (bijv. moord vs
doodslag)
Verschil bij toerekeningsvatbaar of ontoerekeningsvatbaar
- Klassieke tijdvak
o Huwbare leeftijd en geslachtsrijpheid (12 jaar vrouwen en 14 jaar mannen)
o Sluwheid vult de leeftijd aan
Heeft iemand het met opzet gedaan, maar was nog niet
geslachtsrijp
o Oordeel des onderscheid cfr. huidig strafrecht
Het aanvoelen van het goede en het kwade
- Val Romeinse Rijk
o Elk volk/stam had eigen gewoontes
- 11de eeuw
o Heropflakkering Romeins Recht: aandacht onderscheid kind keerde terug
de
- 13 eeuw
o Centralisatie (opkomst van de steden)
o Openbare orde
o Openbare rust
Dus staatsfunctie die regels oplegde (rechtbanken, rechters)
Staatsfuncties die meer en meer accusatoir (meer rechten voor
beklaagde) berechten in de plaats van het voorheen gebruikte
inquisitoire systeem (rechter bepaalt vanuit een alleen zetelende
opinie)
Aanstellen van rechters (rechter sprak straf uit en je kon niets
inbrengen wat in je voordeel kon spelen)
- 1532 ‘Constitutio Criminalis Carlinae’
o L’usage de raison (verstand) dus andere bestraffing voor kinderen en
volwassenen
2.2.2 De verlichting
- Tegen wrede en barbaarse straffen Ancien Regime
- Ging verder in het categoriale beleid tegenover kinderen
- Rede, toekomst, recht, ethiek,… staan centraal
- Ontstaan van positivistische kijk op de mens die actief zijn leven in handen kan
nemen en zijn ‘lot’ kan wijzigen
6
, - Maakbaarheid van de maatschappij, cfr. Darwin
- Vergaren en uitbreiden van kennis
- Techniek veroveren door wetenschappelijke inzichten met als gevolg
mechanisering en opstart van fabrieken (industriële revolutie)
- Exacte en positieve feiten halen het van het gevoelsmatige denken
- Industriële revolutie: menselijke en sociale ontreddering door uitbuiting van de
arbeiders
- Kinderverwaarlozing en kinderarbeid
o Overheid grijpt in
Verbod op kinderarbeid werd gestemd
o Tegenkantingen door verschillende actoren
Werkgevers: alleen kinderen konden bepaald werk in de fabrieken
uitvoeren
Ouders: zagen dit als inbreuk op hun ouderlijke gezag en betekende
een vermindering van hun gezinsinkomen
- Opkomst socialisme
o Arbeiders meer rechten geven en zekerheid
o Tegenacties van de burgerij cfr. morele controle
- Verlichte denkers: Rousseau, Montesquieu, Voltaire
o Eigen theorieën en kritische ideeën over straffen, bestraffing en de
rechtvaardigheid van straffen
2.2.3 Tendensen vanaf Verlichting
2.2.3.1 KLASSIEKE CRIMINOLOGISCHE SCHOOL
- Tegen de repressieve, wrede, onmenselijke en onrechtvaardige straffen vanuit het
Ancien Regime
- Belang van efficiënte, rechtvaardige, menselijke, rationele en onwillekeurige
straffen
- Begrip ‘rechten van de mens’ door de verlichte denkers
EXAMEN!!!
Kenmerken van klassieke criminologische school
- Wilsautonomie
o De mens als rationeel wezen kiest bewust voor het goede of het kwade; ze
wegen altijd de lusten tegenover de lasten af
- Morele aansprakelijkheid
o Als je dan kiest tussen goed en kwaad ben je daar persoonlijk en
individueel verantwoordelijk voor
- Legaliteitsbeginsel
o Geen straf of misdrijf zonder wet, de straffen en de misdrijven moeten in
de wet geformuleerd zijn
- Proportionaliteitsbeginsel
o De straf moet in verhouding zijn met het feit klein feit = kleine straf;
groot feit = grote straf; je kan een brood stelen en een auto stelen niet
evenwaardig straffen
7
