Pagina | 1
, DEEL 1: PERSONEN EN FAMILIERECHT
H1: DE MENS
AFDELING 1: BESTAAN NATUURLIJKE PERSOON: HORIZONT VERHOUDING
= Enkel personen die bestaan, hebben rechtspersoonlijkheid en zijn dragen van rechten en plichten
(vb.: erven, ontvangen van schenkingen, de erkenning), beginnend met de geboorte en eindigend
met de dood
BEGIN
1. HET BESTAAN
= Bestaan van de mens als persoon en rechtssubject start bij geboorte als levensvatbaar wezen art
725 BW
• Doodgeboren kind vererft geen persoonlijkheid: moet je wel aangifte doen van geboorte
• Wanneer het kind bij extreme vroeggeboorte levend geboren werd maar in absolute
mogelijkheid is om te overleven, heeft de persoonlijkheid nooit bestaan
SOMS: verwekt zijn is een uitzondering: w de ongeboren vrucht bepaalde rechten toegekend en
werkt de persoonlijkheid terug tot op het moment van verwekking en naderhand levend en
levensvatbaar geboren, vb.: art 725 BW en art 906 BW
2. EMBRYOBESCHERMING
Bij ivf kunnen meerdere eicellen bevrucht worden en zo ontstaan overtallige bevruchtte eicellen
= statuut van de overtollige eicellen volgens wet van medisch begeleide bevruchting
• Begin van leven: moeten een regeling voor vinden en niet zomaar weggooien, we mogen er
onder bepaalde omstandigheden onderzoek mee doen
• Regeling ivm klonen: bij wet verboden (wet 2003)
• Gebruik voor commerciële doeleinden of met eugenetisch oogmerk verboden.
2.1 STATUUT VAN OVERTALLIGE EMBRYO’S: KUNNEN WE BEWAREN
• Gedurende 5j invriezen, bij hoop op nog latere kinderwens (verlengbaar in bepaalde
omstandigheden)
• Nadien: vernietigen, opnemen in wetenschappelijk onderzoek, of voor donatie
3. ABORTUS
Abortus: strafwetboek: is strafwettelijk berechtbaar, want het ongeboren leven is beschermd
• Uitzonderingen waarbij het wel mag
• = De zwangerschap doelmatig onderbreken en de vrucht te doden, geregeld in ART 348-352
strafwetboek
Pagina | 2
,Abortus kan vanuit verschillende invalshoeken bekeken worden: (SOORTEN)
a) Spontaan (of miskraam) VS uitgelokt
b) Doel waarvoor het gepleegd wordt
• Therapeutische redenen: (gezondheid moeder te waarborgen)
• Eugenetische redenen: (ongeboren kind zwaar misvormd)
• Sociale redenen: (verkrachting…)
c) Wie de abortus uitvoert
• Medisch geschoold VS medisch ongeschoold (moet medisch personeel zijn)
d) Vrouw stemde ermee in VS Niet.
! Voor de wetswijziging van 1990 was elke opzettelijke zwangerschapsonderbreking strafbaar. Maar
abortuswet nam strafbaarheid weg onder bepaalde voorwaarden.
3.1 ABORTUSWET 2018
De zwangere vrouw mag een arts verzoeken de zwangerschap af te breken onder volgende
voorwaarden:
1 De zwangerschapsafbreking moet plaatsvinden voor het einde van de 12de week (de eerste 84
dagen) na de bevruchting. (Altijd)
• Onder medisch verantwoorde omstandigheden
• Door een arts
• In een instelling voor gezondheidszorg waaraan een voorlichtingsdienst gekoppeld is
die de vrouw opvangt en uitleg over het proces en alternatieve mogelijkheden
aanbiedt.
2 De arts tot wie de vrouw zich wendt om de zwangerschap te laten afbreken moet:
• De vrouw inlichten over de onmiddellijke en toekomstige risico’s van de behandeling
• De opvangmogelijkheden voor kind dat moest het toch geboren worden in
herinnering brengen.
• Zeker zijn over de vaste wil van de vrouw om haar zwangerschap te beëindigen
3 De arts mag de zwangerschap niet onderbreken binnen 6 dagen na de eerste raadpleging.
Indien eerstvolgende dag hierop in het weekend valt, komt deze op de volgende werkdag te
liggen.
4 Op de dag van uitvoering mag deze pas plaatsvinden als vrouw schriftelijk te kennen geeft deze
te willen ondergaan.
5 Na 12 weken kan de zwangerschap slechts vrijwillig worden afgebroken indien voltooien ervan
gevaar brengt voor de vrouw, of het kind geboren zal worden met een uiterst zware kwaal of
ongeneselijk ziek is. In dit geval moet een 2de arts medewerking verlenen en zijn advies aan het
dossier toevoegen.
6 Geen art, verpleger of verpleegster, of lid van het paramedisch personeel kan gedwongen
worden om medewerking te verlenen aan de onderbreking van de zwangerschap. In dir geval
wordt dit in het eerste gesprek meegedeeld en de persoon doorverwezen naar een andere arts
waar ook het dossier naar wordt doorgestuurd.
Pagina | 3
,4. AANGIFTEVERPLICHTINGEN NA DE GEBOORTE
• Art 55 ev. BW: de geboorte van een kind leidt tot een aangifteverplichting
• Binnen de 15 dagen na bevalling, door vader of moeder (laatste dag in weekend: verlenging)
• Akte bevat: uur, plaats, geslacht (niet duidelijk: binnen 3m aangeven) en voornaam, met van
de ouders hun naam voornaam, beroep en woonplaats
EINDE
De problemen gaan enerzijds over de dood en anderzijds over de onzekerheid over het bestaan
van een persoon
1. DOOD
= Einde van de fysieke persoon en einde rechtspersoonlijkheid, maar wanneer ben je nu dood?
Problemen:
• De juiste vaststelling van het overlijden, is belangrijk voor vb. Een eventuele
orgaantransplantatie
• Recht om rustig en menswaardig te sterven vs. Respect voor het menselijk leven: ondanks
we ze nog in leven kunnen houden
• Juridisch statuut van het lijk: geen verhandelbaar goed. Vb.: als kind < 18m overlijdt, is er
automatisch autopsie behalve bij verzet van de ouders
1.1 VASTSTELLING VAN HET OVERLIJDEN
Tot nu toe is er nog geen enkel wettelijk criterium mbt deze topic
Vaststelling van overlijden: proces dat zich id tijd kan uitstrekken
• Donatie organen: transplantatie: moet bij dood vaststelling door 3 geneesheren die niets met
orgaantransplantatie te maken hebben
• Mens is dood bij de definitieve afwezigheid van hersenwerking met inbegrip van de
hersenschors
1.2 RECHT OM RUSTIG TE STERVEN
Tegenstrijdige inzichten:
• De onaantastbaarheid van het menselijk leven als 1 van de pijlers van onze maatschappij
• Een beperkte mate van zelfbeschikking voor het rechtssubject bij de beoordeling van de
levenskwaliteit (vroeger: leven heilig, nu kan dit een reden zijn voor de beëindiging ervan)
1.2.1 INTERVENTIE IN HET STERVINGSPROCES
= Men aanvaardt het recht om niet gestoord te worden in zijn stervenproces eenmaal dit intreedt =
de onaantastbaarheid van het sterfbed
!Strijdig met persoonlijkheidsrechten: wanneer het stervensproces kunstmatig verlengd wordt.
Pagina | 4
,= therapeutische hardnekkigheid (de kaars is zo goed als uit maar je wil hem toch nog een beetje
laten branden, het doel is niet doden, ookal is de dood onvermijdelijk)
1.2.2 EUTHANASIE
a) Euthanasie: opzettelijk levensbeëindigend handelen, iemand gaat jouw leven nemen op vraag
van u (omgekeerde van therapeutische hardnekkigheid)
Wanneer kan je euthanasie plegen?
1) Bij terminale situatie
2) Uitzichtloze toestand van constant lijden, zowel fysiek of psychisch, en ongeneselijk zijn
b) PRINCIPIËLE STRAFBAARHEID: ART 392-393 SW: strafrechtelijk straf voor doding en doodslag
c) MAAR: er zijn gevallen waarbij euthanasie geen misdrijf is (ART 3 euth. wet)
• Euthanasie toegepast door arts, door andere personen blijft strafbaar
• Er gaat een vrijwillig overwogen en herhaald onderzoek vooraf in schriftelijke vorm door
een meerderjarige handelingsbekwame persoon of door een ontvoogde minderjarige
• Dit verzoek kan vervangen worden door een wilsverklaring door een handelingsbekwame
persoon, toen hij nog bekwaam was
• Er is sprake van een medisch uitzichtloze toestand van aanhoudend fysiek of psychisch
leiden waar geen einde aan komt = ongeneselijk
• Naleving van alle voorwaarden (informatie, controle, consultatie en aangifte)
• Indien de patiënt niet binnen afzienbare tijd zal sterven, is er extra onderzoek nodig en
wordt een wachtperiode ingelast
! GEEN MENSENRECHT: Europees hof rechten van de mens: maakte in arrest bekend dat euthanasie
geen erkend mensenrecht is, het EVRM wordt niet geschonden als het land zelfdoding weigert
! GEEN VERPLICHTING TOT MEDEWERKING: een arts kan niet verplicht worden om mee te werken
1.2.3 MEDISCHE HANDELINGEN ZONDER OOGMERK OM TE DODEN
= Als de dood intreedt bij een medische ingreep waarbij dood niet de bedoeling was, waaronder:
• Het toedienen van pijnbestrijdingsmiddelen met gevolg tot doding is geen euthanasie, want
niet doden is het doel van deze handelingen = palliatieve sedatie
• Zinloze of onverantwoorde medische ingrepen: de beslissing ligt bij de geneesheer: moet
bewijzen dat de ingreep geen uitkomst biedt
• ! Kunstmatig in leven houden: bij klinische dood horen alle activiteiten gestaakt te worden,
behalve degene die nodig zijn om het lichaam in tact te houden voor transplantatie
• Vragen ivm comapatiënten: in leven houden of niet? Er is geen wet rond, men stopt als de
behandeling nutteloos lijkt, soms is er tussenkomst van een rechter
• Personen die over vrije wil beschikken, hebben recht om medische hulp te weigeren
vanwege religie of omwille van levenskwaliteit (! Ouders maken beslissing voor minderjarige:
toetsen bij familierechter)
Pagina | 5
,1.3 RECHTSSTATUUT VAN HET LIJK
! Men moet de wil van de overledene respecteren
Lijkschouwing = autopsie, onderzoek door een gespecialiseerde geneesheer bep vaststellingen w
gedaan mbt het overlijden
• Lijkopening kan gevraagd w door familie onmiddellijk na overlijden (vb. Bij wiegendood),
• In moordonderzoek of op verzoek van procureur des konings (bij verdacht overlijden)
• Civielrechtelijk als bewijs: krachtens bevelschrift van de voorzitter
AFSTAND VAN LIJK:
• De wilsbeschikking van de overledene waarin hij verklaart zijn lichaam af te staan voor
wetenschappelijk onderzoek
• Orgaantransplantatie art 10-14 transplantatiewet
− Positief stelsel: na overlijden is iedereen automatisch orgaandonor, tenzij bij verzet in het
bevolkingsregister (val je buiten wet: enkel mits wilsbeschikking)
− Overlijden met onbekende oorzaak: transplantatie verboden, donorschap: anoniem
1.4 FORMALITEITEN BIJ HET OVERLIJDEN: ART 77 EV BW
Aangifteverplichting: aan ambtenaar v burgerlijke stand op plaats v overlijden en opmaken van een
overlijdensakte
1.5 BEGRAFENIS OF CREMATIE
• Decreet op begraafplaatsen en lijkbezorging: regelt begrafenis en crematie
• Ofwel begraven ofwel gecremeerd: urne nr nabestaanden onder vw van art 24 lid 2 en 3
• Lijkbezorging: keuze, maar uitgangspunt is de begrafenis
Decreet 16 jan 2004: machtiging wordt slechts verleend in 2 gevallen
• Akte van wilsbeschikking dat de overledene wil gecremeerd worden
• Indien de bevoegde om lijkbezorging te voorzien, tenzij de overledene zelf een
belanghebbende heeft aangesteld of men zijn voorkeur geeft voor begrafenis
= enkel als dode het wou of aangestelde het wil, maar niet als dode expliciet niet wou
gecremeerd worden
1.5.1 ONZEKERHEDEN NOPENS HET BESTAAN
a) AFWEZIGE: degene die opgehouden heeft te verschijnen waar hij woonde en van wie men geen
nieuws heeft ontvangen, zodat men niet weet of hij leeft of dood is
• Geen nieuws in 3m: vrederechter kan vermoeden van afwezigheid vaststellen art 112 BW
• 5j verlopen sinds vonnis: familierechtbank kan verklaring van afwezigheid uitspreken, en dit
vonnis staat gelijk aan overlijden
b) VERMISTE: degene van wie men redelijkerwijze weet dat hij dood is, maar van wie, maar van wie
we het lijk niet kunnen terugvinden (vb.: bedolven in een mijn tgv ontploffing)
Pagina | 6
, • Hierbij kan men een gerechtelijke procedure opstellen om het overlijden vast te stellen
• = de procedure tot verbetering van de burgerlijke stand (familierechtbank) w hier toegepast
• Art 25 niet-gesignaleerd gedurende 3m of meer: iemand krijgt taak om uw goederen te
beheren in uw naam, ben je 5j niet gezien: overlijden
c) EENVOUDIG NIET-AANWEZIGE: persoon die men niet aantreft in zijn woonplaats, maar waarvan
men zeker weet dat hij nog in leven is
• Geen bijzondere rechtsgevolgen
• Wordt door het dagelijks rechtsverkeer toch aanwezig geacht
• Zo kan vb. Een gerechtsdeurwaarder een dagvaarding doen
AFDELING 2: BIOTECHNOLOGIE
LICHAAM EN RECHT
• Lever mag je niet zomaar verkopen, want je bent een rechtssubject en uw lichaam is geen
rechtsobject! Je kan dus niet zomaar over je lichaam beschikken = de leer van de
rechtspersoonlijkheid
• Het menselijk lichaam is geen voorwerp, publiekrechtelijk statuut: een persoon kan niet
beschikken over zijn eigen lichaam zoals hij over zijn goederen beschikt
1. ONTWIKKELINGEN
a) Ontwikkeling in de medische wetenschappen: sterke evolutie:
• Problemen rond hergebruik organen (wetgeving orgaantransplantatie)
• Noodzaak om nieuwe dingen uit te testen op mensen, gebruik stamcellen (wet op menselijke
proeven)
• Ingrijpen bij zwangerschap (wet op embryobescherming)
b) Toename van de zeggenschap over eigen lichaam: is een tendens: ontstaan door KB op tatoeages
en piercings groeide uit tot wet abortus en euthanasie
c) Verhoogde bezorgdheid over lot van de patiënt: vb. Patiëntenrecht: wet op patiëntenrechten
→ GEVOLG: raadgevend comité voor bio-ethiek: taak: afwegen van snelheid van de ontwikkeling op
medisch vlak en in hoeverre bep evoluties de etische toets kunnen doorstaan of niet, beslist over
problemen tgv onderzoek en de toepassingen ervan op gebied van biologie, geneeskunde,
gezondheidszorg,.. W onderzocht met respect voor rechten van de mens
KB reglementering op piercings en tatoeage: in hoeverre speelt het zelfbeschikkingsrecht
AFDELING 3: PERSOONLIJKHEIDSRECHTEN
= Rechten die verbonden zijn aan de persoon en de persoon rechterlijk te beschermen, zowel fysiek,
moreel als psychisch, deze rechten kan je niet verkopen en in beperkte mate over beschikken (dus
geen zakelijke rechten, hoewel schending van de rechten soms wel tot schadevergoeding leidt)
• ! Onveranderlijk en niet vatbaar voor verjaring
Pagina | 7
, • Maar: zonder iemands weten foto’s publiceren: is strafbaar en kan niet in geld uitgedrukt
worden, maar de schade kan je wel in geld uitdrukken via schadevergoeding
• Belangrijkste persoonlijkheidsrechten: dichtst bij onze persoon: naam, geslacht en privacy
PRIVACY: ART 8 EVRM
• ALGEMEEN: privacy = het afschermen van een aan een persoon eigen private levenssfeer
(maar: privacy is meer dan dat!)
• ACTUEEL: GDPR: nieuwe verordening die betrekking heeft op de bescherming van de
persoonsgegevens
• !Privacy is een grondrecht met grondwettelijke basis ART 8 EVRM: verdrag met directe
werking met Europees hof belangrijke rol voor invulling privacybegrip (randnr 31 p16 goed
kennen!)
• Rekening houden met 3 invalshoeken: grondrecht, verwerking persoonsgegevens en
bescherming van de communicatie
1. ONTWIKKELING GRONDRECHT (INVALSHOEK I)
• W gerealiseerd door rechtspraak van het Europees hof voor rechten van de mens en
Belgische rechter
• 5 niveaus in bescherming
1.1 RECHT OM MET RUST GELATEN TE WORDEN: AFGESCHERMD LEVEN
• = The right to be left alone: bescherming afgeschermd leven en ook deels van het openbare
handelen
• Ook openbare handelingen verdienen privacy, vb.: buiten lopen betekent niet dat men jou
mag filmen: recht op bescherming van de persoonsafbeelding, bewaken, verbod op stalking
1.2 OMGANG MET ANDEREN
Moeten anderen “zich moeien”? Transmissie en communicatiebescherming met mensen wordt
beschermd, vb.: bescherming briefgeheim
1.3 ZELFBESCHIKKING
Erkenning van het geslacht en fysieke integriteit, kan beschermd worden (vb.: problematiek piercings
en tattoos)
1.4 INFORMATIONELE PRIVACY
Mogen bedrijven jouw info zomaar verwerken? Regeling verwerking van de persoonsgegevens
1.5 GEAUTOMATISEERDE BESLUITVORMING
Wet van ’92 w vervangen door GDPR: burger: recht op verzet tegen besluit uit gegevensverwerking
Pagina | 8
,2. VERWERKING PERSOONSGEGEVENS
2.1 KADER
Wijzigingen in boek: wet van ‘92 niet kennen, weten: basistekst verordening 21 april 2016!!! In het
toepassingsgebied veranderd er niet veel, enkel vb.: elektronische gegevens die voeren tot een
persoon (vb.: studentennummer) art 4 GDPR
• Belangrijkste sleutel verwerking gegevens: toestemming vragen voor uw email,
geboortedatum,.. (art 6 GDPR)
• 2e beginsel: proportionaliteit: men mag uw gegevens niet gebruiken als je verder gaat dan
wat je nodig hebt om doel te bereiken, redelijke verhouding
− Je mag weten over welke gegevens men beschikt
− U kan ten allen tijde via mail sturen dat u uit alle bestanden wil verwijderd worden
2.2 GRONDBEGINSELEN
a) Erkenning van de informationele zelfbeschikking: enkel de titularis mag over zijn
persoonsgegevens beschikken: anderen mogen jouw gegevens n verwerken, enkel bij:
toestemming, overeenkomst, naleving wettelijke bepaling, naleving wettelijke bepaling,
vrijwaren vitale belangen, bij taak van openbaar belang, bij gerechtvaardigd belang van de
betrokkene
b) Proportionaliteit van de verwerking: men mag uw gegevens niet gebruiken als je verder gaat
dan wat je nodig hebt om doel te bereiken, redelijke verhouding
c) Bijzonder beschermde gegevens: zeer gevoelige gegevens, medische gegevens, gerechtelijke
gegevens mogen niet w verwerkt!
d) Rechten datasubject: recht op informatie als men opgenomen w in een verwerking, recht op
toegang, recht op correctie, recht om geen deel uit te maken van de verwerking
e) Aanmeldingsplicht: elektronische verwerkingen: meldt je als bedrijf aan bij de gba: gegevens
beschermingsautoriteit (niet commissie!!!)
3. COMMUNICATIEBESCHERMING ART 314 BIS SW
• Geen telefoons aftappen, verboden onderscheppen inhoud telefoongesprekken
• Bescherming van de telecommunicatiegegevens zelf: communicatiegegevens bijhouden
zonder inhoud is ook verboden, je mag dus geen IP-adressen bijhouden, ook geen uren van
telefoontjes enz.!!!
ZELFDETERMINERING
1. BEGRIP
= Het rechtssubject bepaalt zelf zijn geestelijke en regelt lichamelijke ontwikkeling zelf
• Vb.: recht op woning, recht op arbeid (niveau creëren waarin het individu zich kan
ontwikkelen)
• Erkenning bepaalde grondrechten zijn minimumkader
Pagina | 9
, 2. GEESTENONTPLOOIING
• Grondwet voorziet u in basisvrijheden: zelf mening vormen en ze tot uitdrukking brengen,
godsdienstvrijheid, vrije meningsuiting, persvrijheid,..
• ! Vrijheid is niet onbeperkt, strafwetboek: begrenzing naar aanleiding van het gebruik
• Geestontplooiing alleen bepaald door rechtssubject !
• ! Beperkingen: minderjarigen (ouders geven waardekader mee in opvoeding), personen
opgesloten (gevangenisreglement regelt tussenkomsten) en geestesdeficiënten (w in
instellingen verzorgt)
• Vb.: onverdoofd slachten mag niet, maar: in strijd met godsdienst
3. LICHAMELIJKHEID EN LICHAAMSMATERIAAL
3.1 PROBLEEM
a) Statuut menselijk lichaam, het in gevaar brengen van het lichaam en lichaamsverminkingen
• Juridisch ben je geen eigenaar van je eigen lichaam
• Hoe gaat recht om met verminking, zelfmoord is geen misdrijf maar juridisch niet geoorloofd,
omdat je maar in beperkte mate over je eigen lichaam kan beschikken
• Vb.: euthanasie: zelf als jij het vraagt mag je niet helpen, anders is dit doodslag
• LICHAAMSMATERIAAL: een rechtssubject mag enkel over zijn lichamelijkheid beschikken in
overeenstemming met gangbare maatschappelijke opvattingen van verantwoord gedrag (n
zomaar een orgaan verkopen!!)
b) Medische contracten:
• In beginsel mag arts niet ingrijpen (randnr 39) want is een aantasting van je fysieke integriteit
Medische contracten zijn geldig gelet op het doel: de geneesheer mag de fysieke integriteit
aantasten met oog op een medische behandeling (vb.: blijven leven)
− Toestemming moet beter omkaderd worden naarmate de integriteit meer zal aangetast
worden, dus hoe ernstiger, hoe duidelijker om toestemming zal moeten gevraagd w
− Inform consent: je stemt toe nadat men jouw de ingreep heeft uitgelegd, het is geen
wilstoestemming maar een machtiging
Je kan niet gedwongen worden een medische behandeling ondergaan (bij kinderen: ouders
beslissen of rechter), kan wel gerechtelijk opgetreden w bij weigering (vb.: bloedstaal nemen vr
drugstest)
− Ouders beslissen hun kind medische ingreep te weigeren: toetsing bij jeugd of
familierechter
− Afhankelijk als het gaat over uitoefening gezag of beschermen van de minderjarige
c) Medische experimenten: hier is een wettelijk kader voor: wet medische experimenten
d) Sportcontracten
• Vb.: boksen: bij zeker gevolg op letsel als je iem verwondt id sport ben binnen normale
uitoefening van de sport niet aansprakelijk voor een misdrijf ( want “sporten is gezond”
• Vb.: rugby: bij accidentieel gevolg op letsels, soms w je wel berecht, neemt strafbaarh n weg
Pagina | 10
