2021-2022
Inhoudstafel
Inhoudstafel ............................................................................................................................................ 1
Module 1: Speltheorie en productie (H2: 1-3, H1: 4.3) ........................................................................... 5
Intermezzo ........................................................................................................................................... 5
1. Individuele gedragsmodel: rationele keuze .................................................................................... 5
2. Individuele beslissingen en sociale interacties: speltheorie ........................................................... 5
2.1 Spelers, strategieën en resultatenmatrix .................................................................................. 5
2.2 Het gevangenendilemma .......................................................................................................... 6
2.3 Het Nash-evenwicht .................................................................................................................. 6
2.4 Het belang van coördinatie: the battle of the sexes ................................................................. 6
3. Bindende afspraken, sociale normen en overheidstussenkomsten ............................................... 7
4. Ricardo en de voordelen van internationale handel ....................................................................... 7
Module 2: Vraag en aanbod (H3: 1-4) ..................................................................................................... 8
1. De vraag als uitdrukking van bereidheid tot betalen ...................................................................... 8
1.1 Algemene en partiële vraagfuncties.......................................................................................... 8
1.2 De vraag naar broodjes ............................................................................................................. 8
1.3 De marktvraagcurve .................................................................................................................. 9
2. Het aanbod als uitdrukking van marginale kosten .......................................................................... 9
2.1 Algemene en partiële aanbodfuncties ...................................................................................... 9
2.2 Het aanbod van de broodjes ..................................................................................................... 9
2.3 De marktaanbodcurve ............................................................................................................. 10
3. Prijsvorming ................................................................................................................................... 10
3.1 Marktevenwicht ...................................................................................................................... 10
3.2 De algebra van lineaire vraag- en aanbodcurven .................................................................... 11
4. Verschuivingen van vraag en aanbod............................................................................................ 12
4.1 Verschuivingen van de vraagcurve .................................................................................... 12
4.2 Verschuivingen van de aanbodcurve ................................................................................ 12
4.3 Comparatieve statica ......................................................................................................... 12
Module 3: Elasticiteiten (H4: 1-3) ......................................................................................................... 13
1. Eigen prijselasticiteit van vraag en aanbod ................................................................................... 13
1.1 De eigen prijselasticiteit van de vraag ..................................................................................... 13
1.2 Perfect elastische en perfect inelastische vraagcurven .......................................................... 13
1.3 Relatie tussen prijselasticiteit en de vraag en verandering in opbrengsten ........................... 14
1.4 Normale goederen en Giffen-goederen .................................................................................. 14
1.5 De prijselasticiteit van het aanbod .......................................................................................... 15
1
, 2021-2022
2. De inkomstenelasticiteit van de vraag .......................................................................................... 15
2.1 Engel-curven ............................................................................................................................ 15
2.2 Relatie tussen de inkomenselasticiteit en de budgetaandelen............................................... 15
3. De kruiselingse prijselasticiteit ...................................................................................................... 16
Module 4: Overheidsingrijpen (H5: 1-4)................................................................................................ 16
Intermezzo ......................................................................................................................................... 16
1. Prijsreguleringen ........................................................................................................................... 16
1.1 Maximumprijs.......................................................................................................................... 16
1.2 Minimumprijs .......................................................................................................................... 17
2. Quota ............................................................................................................................................. 17
3. Indirecte belastingen en subsidies ................................................................................................ 18
3.1 BTW en accijnzen..................................................................................................................... 18
3.2 Verandering in het marktevenwicht als gevolg van belasting ................................................ 18
3.3 Verdeling van de belasting over consument en producent .................................................... 19
3.4 Een belasting is niet wat ze lijkt .............................................................................................. 20
3.5 Belasting op de consument of op de producent? ................................................................... 20
4. De woonbonus: een subsidie voor de koper? ............................................................................... 20
Module 5: De consument (H6: 1-4) ....................................................................................................... 21
1. De budgetbeperking ...................................................................................................................... 21
1.1 Een verandering van het budget ............................................................................................. 22
1.2 Een verandering van de relatieve prijs .................................................................................... 22
1.3 Een proportionele verandering van alle prijzen ...................................................................... 22
2. De voorkeuren van de consument ................................................................................................ 22
2.1 Veronderstelling 1: volledigheid van de voorkeurordening .................................................... 22
2.2 Veronderstelling 2: de voorkeurordening is transitief ............................................................ 23
2.3 Veronderstelling 3: niet-verzadiging van de voorkeurordening ............................................. 23
2.4 Veronderstelling 4: convexiteit van de voorkeurordening...................................................... 23
2.5 De marginale substitutievoet .................................................................................................. 24
3. De keuze van de consument ......................................................................................................... 25
3.1 Welke goederenbundel kiest de consument?......................................................................... 25
3.2 Verschuivingen van het evenwicht: budgetwijzigingen .......................................................... 25
3.3 Verschuivingen van het evenwicht: prijswijzigingen ............................................................... 26
3.4 Grafische afleiding van de partiële vraagcurve ....................................................................... 27
3.5 Individuele vraagfuncties ........................................................................................................ 28
4. Van de individuele vraag naar de marktvraag............................................................................... 28
Module 6: De producent (H8: 1-4, H9: 1) .............................................................................................. 28
2
, 2021-2022
1. Productie ....................................................................................................................................... 28
1.1 Definitie ................................................................................................................................... 28
1.2 Het gemiddelde en marginale product ................................................................................... 29
1.3 De marginale technische substitutievoet ................................................................................ 29
1.4 Schaalopbrengsten .................................................................................................................. 30
2. Kosten op korte termijn ................................................................................................................ 30
2.1 De korte termijn ...................................................................................................................... 31
2.2 De productiefunctie en de voorwaardelijke vraag .................................................................. 31
2.3 Totale kosten op korte termijn: variabele en vaste kosten..................................................... 31
2.4 Gemiddelde en marginale kosten op lange termijn ................................................................ 32
3. Kosten op lange termijn ................................................................................................................ 34
3.1 Kostenminimalisering .............................................................................................................. 34
3.2 De voorwaardelijke vraag naar productiefactoren op lange termijn ...................................... 34
3.3 Totale kosten op lange termijn ............................................................................................... 35
4. De output en prijs van winstmaximaliserende onderneming ....................................................... 35
4.1 De vraagfunctie van de onderneming: de keuze van output versus prijs ............................... 35
4.2 Opbrengsten, kosten en winsten ............................................................................................ 36
4.3 Twee regels voor winstmaximalisatie ..................................................................................... 36
Module 7: Volmaakte mededinging en monopolie (H9: 2-3, H10: 1-2) ................................................ 37
1. Kenmerken volmaakte mededinging ............................................................................................ 37
2. Individueel aanbod van de competitieve onderneming ............................................................... 37
2.1 Gemiddelde en marginale opbrengsten voor de competitieve onderneming ....................... 37
2.2 Volmaakte mededinging op korte termijn .............................................................................. 38
2.3 Volmaakte mededinging op lange termijn .............................................................................. 39
3. Marktevenwicht ............................................................................................................................ 39
3.1 Volmaakte mededinging: korte termijn .................................................................................. 39
3.2 Volmaakte mededinging: lange termijn .................................................................................. 40
4. Monopolie: definitie en oorzaken ................................................................................................. 41
4.1 Technologische belemmeringen ............................................................................................. 41
4.2 Wettelijke belemmering .......................................................................................................... 42
4.3 Strategische belemmering....................................................................................................... 42
5. Evenwicht bij een monopolie ........................................................................................................ 43
Module 8: Marktmacht (H10: 3, 4.2, H11: 1, 2.1, 3.1, 4.1) ................................................................... 43
1. Prijsdiscriminatie ........................................................................................................................... 43
1.1 Perfecte prijsdiscriminatie ....................................................................................................... 43
1.2 Prijsdiscriminatie door marktsegmentatie .............................................................................. 44
3
, 2021-2022
2. Tweedelig tarief ............................................................................................................................. 45
3. Oligopolie en speltheorie .............................................................................................................. 46
4. Het Cournot-duopolie ................................................................................................................... 46
5. De Bertrand-paradox ..................................................................................................................... 47
6. Kartel ............................................................................................................................................. 47
Module 9: Publieke goederen en externe effecten (H12: 2, H13: 1-2) ................................................. 48
1. Pareto-efficiëntie en verdeling ...................................................................................................... 48
1.1 Pareto-efficiëntie ..................................................................................................................... 48
1.2 Het marktevenwicht ................................................................................................................ 48
2. Publieke goederen ......................................................................................................................... 49
2.1 Niet-uitsluitbaarheid en niet-rivaliteit in consumptie ............................................................. 49
2.2 Quasipublieke goederen.......................................................................................................... 50
2.3 Maatschappelijk wenselijk aanbod van zuiver publieke goederen ......................................... 50
3. Externaliteiten ............................................................................................................................... 51
3.1 Positieve en negatieve effecten in productie en consumptie ................................................. 51
3.2 Pareto-efficiëntie bij externaliteiten en het ‘optimale’ vervuilingsniveau ............................. 51
3.3 Het Pareto-efficiënte vervuilingsniveau .................................................................................. 51
3.4 Uitstootnormen ....................................................................................................................... 52
3.5 Outputbelasting bij externaliteiten ......................................................................................... 53
3.6 Verhandelbare emissierechten ............................................................................................... 53
3.7 Verhandelbare emissierechten ............................................................................................... 54
Module 10: Verdeling en herverdeling (H14: 3.3-3.4, H15: 1.2) ........................................................... 56
1. Verdeling ....................................................................................................................................... 56
1.1 Lorenz-curve ............................................................................................................................ 56
1.2 Gini-coëfficiënt ........................................................................................................................ 56
2. Herverdeling .................................................................................................................................. 57
4
, 2021-2022
MARKTEN EN PRIJZEN SAMENVATTING
Module 1: Speltheorie en productie (H2: 1-3, H1: 4.3)
Intermezzo
Materiële voorwerp = de fenomenen die economen bestuderen
Formele voorwerp = de specifieke invalshoek die economen gebruiken om feiten te
verklaren
1. Individuele gedragsmodel: rationele keuze
Economen: iedereen probeert binnen de eigen mogelijkheden voor zichzelf het best
mogelijke resultaat te bereiken (= rationele-keuzemodel)
Homo economicus
Economische agenten
Nevenvoorwaarden
Op eigen wijze invullen wat ‘het beste’ is
Zoeken naar oorsprong afspraken en sociale normen
Bereiken globaal evenwicht (voorbeeld: wachtrijen in supermarkten even lang)
Rekening houden gedragsreacties van economische agenten + mensen moeten
gemotiveerd worden om dit maatschappelijk wenselijk gedrag te kiezen
2. Individuele beslissingen en sociale interacties: speltheorie
Kern economisch coördinatieprobleem: hoe worden in de maatschappij de beslissingen van
verschillende mensen gecoördineerd?
2.1 Spelers, strategieën en resultatenmatrix
Resultaat van spel hangt af van
Het aantal spelers
De mogelijke strategieën (= mogelijke acties voor elke speler)
Het resultaat voor elke speler
Gemengde strategie: speler kiest de kansen waarmee de strategieën gekozen worden
Zuivere strategie: speciaal geval van gemengde strategie waarbij de gekozen kans op de
zuivere strategie gelijk is aan één
Telkens veronderstelling dat iedere speler zich rationeel gedraagt + iedere speler
veronderstelt dat de andere spelers zich ook rationeel gedragen
Rationeel gedragen = eigenbelang nastreven
5
, 2021-2022
2.2 Het gevangenendilemma
Twee criminelen plegen een gewapende overval. Enkel bewijs dat wapens van hen zijn.
Als ze beide ontkennen, kunnen ze enkel terechtgesteld worden voor verboden
wapenbezit, waarop twee jaar gevangenisstraf staat.
Als ze beide bekennen worden ze veroordeeld tot tien jaar gevangenisstraf voor
gewapende overal met gewonden. (acht jaar effectief door medewerking)
Als slechts één gevangene meewerkt, wordt de klikspaan beloond met één jaar straf
en de andere veroordeeld tot tien jaar straf.
Bekken is de dominante strategie
Ontkennen is de gedomineerde strategie
Combinatie van dominante strategieën = evenwicht in strategieën
Beide gevangenen bekennen dus. => geen ideale uitkomst = niet-coöperatieve uitkomst (vs.
coöperatieve uitkomst)
=> conflict tussen individuele rationaliteit en bereiken van sociale wenselijke uitkomst
2.3 Het Nash-evenwicht
= een combinatie van strategieën – één strategie voor elke speler – waarbij geen enkele
speler zijn strategie wenst te wijzigen, gegeven de strategie van de andere spelers.
Alle spelers kiezen die strategieën waarvan de andere spelers verwachten dat ze die zullen
kiezen en die strategiekeuze moet voor elke speler ook de optimale keuze zijn.
Combinatie van dominante strategieën vormt altijd een Nash-evenwicht, maar het bestaan
van een Nash-evenwicht wilt niet zeggen dat er dominante strategieën zijn.
2.4 Het belang van coördinatie: the battle of the sexes
Koppel kiest over een avond uitgaan: man wilt voetbal, vrouw wilt cinema. Beide gaan ze
liever samen uit dan alleen.
=> geen dominante strategieën
=> twee Nash-evenwichten
Battle of the sexes is een coördinatiespel => strategiekeuzes moeten gecoördineerd worden
naargelang keuze andere speler.
Antwoord hangt af van de gelende sociale normen (afhankelijk van ‘de sekses’)
Samenleving met gendergelijkheid als sociale norm: beide Nash-evenwichten gelijk
Samenleving waar een sterker geslacht als sociale norm: Nash-evenwicht sterk
geslacht beter
Simultaan kiezen vs. bepaalde volgorde aan zet komen (= sequentieel spel)
=> machtsfactoren en sociale normen hebben grote invloed op resultaat
6
, 2021-2022
3. Bindende afspraken, sociale normen en overheidstussenkomsten
Vaak is verwachte uitkomst van het spel niet de meest gewenste uitkomst voor sommige
(battle of the sexes) of alle spelers (gevangenendilemma)
Goede afspraken kunnen coördinatieproblemen oplossen (battle of the sexes)
Afwijken van gemaakte afspraken is verleidelijk (gevangenendilemma)
Soms makkelijker om keuzes te maken als situatie zich vaker voordoet (battle of the sexes)
4. Ricardo en de voordelen van internationale handel
Portugal heeft een absoluut voordeel => lijnstuk CD hoger dan AB
Opportuniteitskost van een goed
= hoeveelheid eenheden wijn dat moet Engeland opgeven om één eenheid textiel
extra te produceren
drukt de kostprijs van een goed op een fundamentelere en meer algemene manier
uit dan een monetaire kostprijs
heeft alles te maken met de schaarste van beschikbare middelen
productiemogelijkhedencurve PMC: alle combinaties van goed 1 en goed 2 die, gegeven de
het beschikbare aantal manjaren, maximaal haalbaar zijn
7
, 2021-2022
alles onder de curve: behoort tot productiemogelijkhedenverzameling
Engeland comparatief voordeel in productie textiel, Portugal comparatief voordeel in
productie wijn: verschil in opportuniteitskosten leidt tot comparatieve voordelen en zorgt
dat specialisatie en internationale handel de consumptiemogelijkheden kunnen verruimen in
beide landen
win-winsituatie: specialisatie en ruil verruimen de consumptiemogelijkheden van alle
partijen en leiden potentieel tot welvaartswinsten voor beide partijen (= een Pareto-
verbetering)
Module 2: Vraag en aanbod (H3: 1-4)
1. De vraag als uitdrukking van bereidheid tot betalen
1.1 Algemene en partiële vraagfuncties
Algemene vraagfunctie: het verband dat we leggen tussen de gekochte hoeveelheid van een
goed en alle factoren die het koopgedrag beïnvloeden
𝑞 = 𝑉 𝑝, 𝑝 ,𝑝 ,𝑝 , … , 𝑦, 𝑠𝑒𝑖𝑧𝑜𝑒𝑛, 𝑟𝑒𝑐𝑙𝑎𝑚𝑒, …
q = gevraagde hoeveelheid
p = prijs
y = inkomen consumenten
seizoen, reclame, … = verklarende factoren, vaak veranderen meerdere
factoren simultaan
Ceteris paribus: theoretisch concentreren op één veranderlijke, terwijl de andere factoren
verondersteld worden onveranderd te blijven => partiële vraagfunctie
𝑞=𝑉 𝑝𝑝 ,𝑝 ,𝑝 , … , 𝑦, 𝑠𝑒𝑖𝑧𝑜𝑒𝑛, 𝑟𝑒𝑐𝑙𝑎𝑚𝑒, …
𝑞 = 𝑉(𝑝)
1.2 De vraag naar broodjes
Reservatieprijs = hoeveel wilt een consument maximaal betalen voor een broodje
= maximale bereidheid tot betalen
prijs broodje exact zelfde als
reservatieprijs: individu is
indifferent in het al dan niet
aankopen van een broodje
Foto: voorbeeld vraagcurve
8
