Psychoanalytische therapie Les 3
College 3
Praktisch: lessen en examen
Het logo van de UGent is weggehaald van de slides, omdat het nodeloos inkt verspilt bij het printen.
De video-opnames vind je op www.slidecast.ugent.be
Het examens is gesloten boek. Vorig jaar was het open boek. De inhoud van de cursus is serieus veranderd en het
examen is dus ook aangepast. Je krijgt drie open vragen voor het theoretisch gedeelte, waarvan er zeker twee uit
de voorbeeldvragen komen, die telkens op de laatste slides vermeld staan.
Recapitulatie + vragen
Vragen
Verder was er nog een inhoudelijke vraag van een student die wel interessant is om plenair te bespreken. Het gaat over de
les van vorige week omtrent het klinisch vignet. Tot nu toe zijn er nog maar weinig inhoudelijke vragen gekomen, houd jullie
niet in om deze te stellen! Bij voorkeur via e-mail, maar na de les kan ook, of eventueel tijdens de les, maar het kan zijn dat
ik ze dan pas de volgende les beantwoord.
De inhoudelijke vraag in kwestie had betrekking op het klinisch vignet dat vorige week gepresenteerd was, het klinisch
vignet over het meisje dat haar moeder verloor aan zelfmoord toen ze zeven jaar oud was. Ze komt dus in therapie en aan
de therapeut stelt ze verschillende keren de vraag of ze niet aan een of andere persoonlijkheidsstoornis zou lijden en of ze
niet beter medicatie zou gebruiken. De therapeut houdt dat een stuk af, probeert ervoor te zorgen dat hij niet hetzelfde
doet als de vader en de vriend van het meisje. Hij suggereert dat dat niet nodig is, hij vraagt haar gewoon om verder te
vertellen. De therapie mislukt, of lukt maar heel gedeeltelijk. De therapeut realiseert zich op een bepaald moment dat hij de
vraag naar diagnose en pillen verkeerd begrepen heeft.
De vraag van de student: Had de therapeut in dat geval wel een diagnose moeten gesteld hebben, eventueel wel moeten
meegaan zijn in de piste van de farmacologische behandeling? En of dat, als hij dat zou doen, in dat geval niet zou
betekenen dat het ene symptoom door het andere vervangen wordt? En dat de patiënte mogelijks levenslang zou
vasthouden aan het statuut van iemand met een psychische stoornis?
Dit is een heel goede vraag. Dat risico zit er inderdaad in, het risico als je op dat moment een diagnose geeft dat het iemand
wordt die zich vanaf dan fundamenteel zo gaat profileren en zo een bepaald statuut gaat geven in de verhouding tot de
ander, een statuut dat ze misschien nooit meer zal loslaten. Dit is zeker een reële, terechte bekommerdheid. Zonder twijfel
is de beste oplossing om te proberen op een andere manier aanvankelijk te tonen dat je hoort wat de vraag naar een
diagnose, naar pillen inhoudt. Dat je toont, dat je beseft: wat jij mij eigenlijk vraagt, is een stuk herkenning voor het enorme
leed dat het verlies van je moeder aan zelfmoord meebrengt. Je kan dat in principe, er zijn verschillende mogelijkheden om
te tonen als therapeut dat je die vraag hoort. Misschien zal je voelen dat de patiënt het daarna niet meer nodig heeft om
een diagnose te krijgen en het niet meer nodig heeft om via pillen herkenning te krijgen voor haar lijden. Als je dat op een
andere manier kan laten blijken, verdient dat zeker de voorkeur. Neemt niet weg dat in zo’n geval het vaak goed zal zijn om
je ook niet te verzetten als therapeut tegen die vraag en te zeggen: er zijn daar een aantal zaken die eventueel tot een
diagnose zouden kunnen aanleiding geven en als je dat wil, kan je eventueel pillen nemen, mààr (dat moet er natuurlijk
altijd bijkomen) vertel mij eens meer, hoe was het voor jou om je moeder te verliezen, hoe erg was dat, kan je mij daar iets
over vertellen? Je kan dus gerust ook een weg enigszins tussen de twee bewandelen. Tot daar de bespreking van die vraag.
1
, Psychoanalytische therapie Les 3
Recapitulatie
Ik ga eerst kort heel beknopt herhalen wat we vorige week behandeld hebben. Ten eerste zijn we begonnen met twee
preliminaire weerstanden te bespreken tegen elke psychotherapeutische benadering. Aan de ene kant kan de term
therapie op zich een bepaalde weerstand opwekken, aan de andere kant een weerstand die voorkomt uit een
mechanistisch materialistisch denken dat heel wijd verspreid is in onze samenleving, mensen denken vaak op die manier
zonder dat ze dat beseffen of zonder dat ze daar een filosofische term op kunnen kleven.
Op basis van die bespreking van het mechanistisch materialisme, hebben we besloten dat er eigenlijk enorme
mogelijkheden zijn om via een psychische weg, via een psychische behandeling, therapeutische effecten te sorteren en we
hebben pogingen gedaan om de psychische ervaring concreter voor te stellen en ook psychische behandeling op zich iets
concreter voor te stellen. Psychische ervaring hebben we gekoppeld aan, we hebben gewezen op het feit dat onze
psychische ervaring eigenlijk een constante stroom is van een verscheidenheid aan elementen: woordelijke gedachten,
visuele voorstellingen, emoties, affecten, lichamelijke ervaringen. Die stroom, we hebben verwezen naar het concept van
William James die dat de stream of consciousness noemde, we hebben gezegd dat eigenlijk symptomen en klachten
onderdeel uitmaken van die stream of consciousness. Dat is logisch, je voelt je depressief, je lijdt aan een dwangmatige
gedachte, je lijdt aan een bepaald psychosomatisch symptoom, eigenlijk maken deze zaken allemaal deel uit van die stream
of consciousness. En bij gevolg, als je erin slaagt om iets te veranderen aan die stream of consciousness als therapeut, door
te spreken bv., door de patiënt te laten spreken, zal dat symptoom, je mag daar op vertrouwen, langzaam mee veranderen.
Je moet natuurlijk weten hoe je kan ingrijpen in die stroom en daarom is het belangrijk dat je de basisstructuur van die
stroom, de basispatronen die een dergelijke psychische subjectieve stroom van ervaringen volgt, dat je enige notie hebt van
hoe die basisstructuur van die stroom eruit ziet. Daar hebben we verwezen naar de Graphe du Désir, het schema van Lacan,
dat die stroom, dat basispatroon in kaart brengt. Deze les gaan we beginnen aan de bespreking van de Graphe du Désir.
Theorie college 3: Subject tussen Reële en Symbolische
Graphe du Désir
Dus we gaan in dit en het volgende college het deel bespreken waar we al naar verwezen hebben met de term ‘pre-
oedipale symbolische’. Hier aangeduid in het rood op de Graphe, maar eigenlijk, je ziet dat de titel van het college ‘subject
tussen reële en symbolische’ is, eigenlijk gaat het niet louter om de bespreking van het symbolische, het gaat eigenlijk om
het bespreken van hoe het reëel lichamelijke opgenomen wordt, ingeschreven wordt, in dat symbolische. Die reëel
2
