Hoofdstuk 9: Tijd van Wereldoorlogen en Holocaust
1900-1950
De Geallieerde De Centrale mogendheden
Frankrijk Duitsland
Rusland Oostenrijk-Hongarije
Groot-Brittannië Turkije, Bulgarije
Servië
Engeland
Italië, Griekenland, Portugal, Amerika
Op 11 november 1918 wordt een wapenstilstand gesloten. Tot een vrede komt het in 1919
in Versailles. Duitsland wordt aangewezen tot de hoofdschuldige en heeft de
vredesbepalingen maar te accepteren: afstand van grondgebied aan Frankrijk, België,
Tsjechië en Litouwen, verlies van de Duitse koloniën en van de Oostzeehaven Danzig,
herstelbetalingen aan de geallieerde en demilitarisering: het Duitse leger mag nog maar over
100.000 soldaten tellen en niet beschikken over tanks, vliegtuigen en zware wapens.
Na de eerste wereldoorlog ontstaan er nieuwe landen: Oostenrijk, Tsjecho-Slowakije, Polen,
Hongarije en Joegoslavië.
De Duitse legers laten Nederland in deze oorlog rechts liggen en marcheren door België
richting Frankrijk. De Nederlandse neutraliteit wordt gerespecteerd, maar de Belgische niet.
Het gevolg hiervan is dat er 100.000 Belgische vluchtelingen naar Nederland komen, zij
worden opgevangen in kampen en gastgezinnen.
Door de Oorlog zijn allerlei producten schaars geworden. De regering zorgt voor distributie:
de verdeling van goederen. Winkels en pakhuizen worden geplunderd. Er vallen negen
doden en vele gewonden. Nederland is erin geslaagd om de Eerste Wereldoorlog neutraal te
blijven. Toch wordt in 1920 besloten lid te worden van de valkenbond, maar duidelijk op
voorwaarde dat Nederland ook in de toekomst een neutraal land zal blijven.
Het Interbellum (1918-1939)
Het interbellum is de periode tussen de eerste en de tweede wereldoorlog. In deze tijd
worden plannen gemaakt om de Zuiderzee aan te pakken en in 1886 wordt de Zuiderzee en
Waddenzee drooggelegd. In 1932 valt de Wieringermeer droog en in 1932 wordt de
Afsluitdijk afgesloten.
Ook wordt er in deze tijd al goed gebruik gemaakt van de auto, fiets en autobus. Ook komen
de eerste ontwikkelingen van de luchtvaart door de KLM in 1919. Het RKSP vormt in deze tijd
de meerderheid van de Staten-Generaal.
In de zomer van 1929 begint de wereldeconomie achteruitgegaan. De wereldwijde crisis, de
grote Depressie, die daarop volgt, treft ook Nederland: de crisisjaren. Het werklozen aantal
,stijgt snel en grote aantallen Nederlanders worden afhankelijk van financiële steun vanuit de
overheid.
In deze tijd wordt ook een nieuwe partij opgericht onder leiding van Mussert: de NSB. Even
lijkt het erop dat deze partij flinke aanhang krijgt, maar doordat Mussert veel aansluiting bij
Hitler zoekt en de Joden de schuld geeft van de crisis, blijven de aanhangers beperkt.
De Tweede Wereldoorlog (1939-1945)
Na de eerste wereldoorlog wordt Duitsland een democratische republiek. Er heerst een
sterke onvrede over de armoede, werkloosheid en de bepalingen van de Vrede van
Versailles. Duitsland moet weer een land worden met een sterk leger en met meer
grondgebied. In dat klimaat ontstaat de Nationaalsocialistische Duitse Arbeiderspartij
(NSDAP) Kenmerken van het nationaalsocialisme zijn nationalisme, afkeer van de
democratie, voorstander van geweld en één leider: Hitler. Hitler beland in 1923 in de
gevangenis en schrijft daar het boek: mijn kampf, waarin hij uitleg geeft dat er een nieuwe
oorlog nodig is, een rassenoorlog, waardoor er levensruimte moet komen voor het
superieure Germaanse ras. De NSDAP groeit in ledenaantal snel tijdens de grote
economische crisis. De schuld daarvoor krijgen de democraten en de Joden. Het Germaanse
ras is superieur en moet ruimte krijgen om zich verder te ontwikkelen door minderwaardige
rassen als Joden uit te bannen en slaven te verdrijven.
In 1933 weet Hitler na de brand in het Rijksdaggebouw alle macht in Duitsland aan zich te
trekken. Hij wordt de Führer, de leider. Hij zet de industrie in om te gaan herbewapenen
waardoor de werkloosheid afneemt. De hele samenleving wordt doorgedrongen van de
nationaal-socialistische ideologie. De jeugd wordt opgevoed via de Hitlerjeugd (jongens) en
de Bund Deutsche Mädel (meisjes). Er worden rassenwetten ingevoerd, waar met name
joden worden uitgesloten (antisemitisme). Joden en tegenstanders worden opgesloten in
concentratiekampen als Dachau en Sachsenhausen.
De Tweede Wereldoorlog begint in 1939 als een conflict in Europa. Duitsland verklaard de
oorlog aan Polen en valt dat land binnen op 1 september 1939. Het is een verassingsaanval,
een Blitzkrieg. Als Duitsland niet antwoord op een ultimatum van Engeland en Frankrijk om
de troepen terug te trekken en de strijd te staken, verklaren Engeland en Frankrijk op 3
september de oorlog aan Duitsland. Duitsland valt op 9 april 1940 Denemarken binnen en
voert tegelijkertijd landingen uit in Noorwegen. Italië onder leiding van Mussolini, staat aan
de Duitse zijde. De Sovjet-Unie houdt zich afzijdig.
Op 10 mei 1940 volgt een Duitse aanval op Nederland en vervolgens rukken de Duitse legers
op richting Frankrijk. Op 17 juni 1940 geven de Fransen zijn gewonnen en kan Duitsland zich
concentreren op de ‘Battle of Britain’: een luchtoorlog met Engeland. Het lukt de Duitse
luchtmacht niet om Engeland klein te krijgen. Op 22 juni 1941 vallen de Duitse legers de
Sovjet-Unie binnen. De oorlog wordt een tweefrontenoorlog. Zo krijgt Groot-Brittannië
(Engeland) een onverwachte bondgenoot (de Sovjet-Unie, Rusland).
,Als Japan op 7 december 1941 de Amerikaanse vloot in Pearl Harbor bombardeert en
Duitsland en Italië de Verenigde Staten de oorlog verklaren, wordt ook dit land in de oorlog
betrokken. Japan verovert in snel tempo een aantal gebieden in Azië, waaronder
Nederlands-Indië.
De oorlog wordt uitgevochten in Noord-Afrika, waar de geallieerden vanaf eind 1942 winst
boeken op de Duitse en Italiaanse troepen, aan het Oostfront waar in 1943 een Duits
legerkorps zich moet overgeven bij Stalingrad, en in de Stille Oceaan, waar de Verenigde
Staten eiland voor eiland op de Japanners heroveren. Italië sluit een wapenstilstand in
september 1943.
De eindstrijd begint met de landing van de geallieerden in Normandië op 6 juni 1944: D-Day,
waarna na hevige strijd Duitsland zich (nadat Hitler zelfmoord heeft gepleegd) op 8 mei 1945
gewonnen geeft. De strijd tegen Japan gaat nog door. De amerikanen gebruiken op 6
augustus 1945 voor het eerst een atoombom, die Hirosjima totaal verwoest, gevolgd door
een tweede bom op Nagasaki. Op 15 Augustus 1945 capituleert Japan.
De Tweede Wereldoorlog in Nederland
De neutraliteit van Nederland wordt geschonden en Nederland wordt op 10 mei 1940
aangevallen door de Duitsers. Duitse vliegtuigen vliegen boven Nederland en laten
parachutisten neer rondom Den Haag, Rotterdam en Dordrecht en schakelen via
bombardementen de Nederlandse luchtmacht uit. Duitse troepen trekken de grens over op
de Afsluitdijk en bij de Grebbelinie. Op 13 mei verlaat koningin Wilhelmina met de regering
Nederland richting Londen (het nieuwe regeringshoofdkwartier). Op 14 mei 1940
bombarderen de Duitsers het centrum van Rotterdam. De Duitsers dreigen ook Utrecht te
bombarderen en deze dreiging geeft de doorslag de strijd op te geven.
De Oostenrijkse nationaalsocialist Seyss-Inquart wordt rijkscommissaris van Nederland en
maakt Nederland warm voor de Nieuwe Orde in Europa. Alle politieke partijen worden
verboden en alleen de NSB blijft bestaan. Het ledenaantal groeit op deze manier van 30.000
naar 80.000. Mussert legt een eed van trouw aan Hitler af.
De Duitse politiek ten opzichte van Nederland is te verdelen in drie fasen:
1. Toenadering: de poging om Nederland te winnen voor de nazi-ideeën.
2. Nazificering: Nederlandse bevolking overhalen tot de ideeën van de
nationaalsocialisten.
3. Duitse terreur en plundering
Eerst worden de werklozen geworven voor werk in Duitsland. Daarna zijn alle mannen die,
kunnen werken, welkom. Tot slot moeten alle Nederlandse soldaten (die krijgsgevangen
vrijgelaten zijn in 1940) zich melden om in Duitse fabrieken te gaan werken. Iedere man
loopt vanaf nu het risico opgepakt te worden door de Arbeitseinsatz.
, Een grote groep Nederlanders probeert te leven alsof er niets aan de hand is met om hen
heen mensen die de Duitsers steunen, de collaborateurs, en mensen die het Duitse gezag
niet willen accepteren, de verzetsstrijders.
De verzetsstrijders komen vooral uit de gereformeerde kring. Omdat de kranten alleen maar
mogen produceren wat de bezetters willen, ontstaat er een illegale pers. Er wordt illegaal
naar Radio Oranje vanuit Londen geluisterd en naar de BBC. Onder grote inspanningen
verschijnen de eerste verzetskranten, het parool, vrij Nederland, trouw en de waarheid.
Reeds 15 mei 1940 wordt de eerste verzetsbeweging opgezet door IJzendraat en later
worden vijftien leden hiervan terechtgesteld.
Ariërmaatregelen
Stap voor stap worden de Joden geïsoleerd. Eerst wordt bepaald dat zij niet meer betrokken
mogen worden bij de luchtbescherming. Vervolgens wordt het overheidspersoneel
gescheiden doordat iedereen een verklaring moet invullen over zijn familie en de Joden
worden ontslagen. De Joden krijgen een J op hun paspoort en mogen in winkels, parken,
cafés en zwembaden niet meer komen.
In februari 1941 zijn er in Amsterdam ongeregeldheden waarbij een lid van de NSB om het
leven komt. De Duitsers drijven de Joodse mannen en jongens bijeen en voeren ze af richting
het concentratiekamp Mauthausen. Uit protest hiertegen leggen arbeiders en
trampersoneel het werk neer: de Februaristaking van 1941.
De Joden worden in mei 1942 verplicht een gele ster op kleding te dragen, mogen niet meer
met de auto, fiets of openbaar vervoer en gebruik van de telefoon wordt verboden.
Uiteindelijk moeten Joden bij elkaar in afgescheiden wijken gaan wonen. Daar worden ze via
razzia’s opgepakt en afgevoerd naar kampen. De meeste Joden kwamen eerst in kamp
Westerbork en vanaf daar gingen ze richting concentratiekampen in Duitsland, Polen,
Oostenrijk en Tsjechië. Onder meer: Bergen-Belsen, Dachau, Auschwitz, Mauthausen,
Sobibor en Theresienstadt: de Holocaust. Ruim zes miljoen Joden worden omgebracht.
De regering in Londen en de oorlog
Koningin Wilhelmina en de regering wijken in mei 1940 richting Londen om samen met de
Britse geallieerden op te trekken. Wilhelmina wordt het nationale symbool van verzet en
ontvangt alle Nederlanders die weten te ontsnappen richting Engeland. Zij is te horen op
Radio Oranje en weet zo in moeilijke tijden een bindend element voor het Nederlandse volk
te zijn.
Het Koninkrijk bestaat nog uit stukken onbezet grondgebied: gebieden in Zuid-Amerika en
Azië. Nederlands-Indië wordt echter ook betrokken bij de oorlog. Japan rukt in 1942 op in
zuidelijke richting. Een geallieerde vloot (Amerikaanse, Australische, Engelse en Nederlandse
schepen) vaart in de Javazee zonder enige luchtsteun de Japanse vloot tegemoet en gaat ten
onder. De weg voor de Japanners naar Java licht open en de Nederlandse strijdkrachten
moeten in maart 1942 capituleren. Vrijwel heel Nederlands-Indië wordt door de Japanners
bezet.
