Actualiteit in perspectief
INLEIDING
Merkel (Angela): verdediger van de Europese waarden
Zondag 26/09/2021: Bondsdagverkiezingen in Duitsland, na zestien jaar Merkel een nieuwe
Bondskanselier.
“Angela Merkel is de ongekroonde leider van Europa. ‘Kanselier van de vrije wereld’ noemde TIME haar
zelfs. Voor haar betekent vrijheid verantwoordelijkheid nemen... “Wir schaffen das” Waarden van
Europa en Europese samenwerking versterken.
Frans Timmermans, vice voorzitter EU-commissie
• Pleit voor onafhankelijkheid van Russisch gas
=prijs voor democratie en vrijheid
1.1 Wat is het Westers filosofisch denken?
Vragen over kosmologie, politiek, kennisleer, moraal, logica,.. worden rationeel benaderd.
Het verhaal van het westers denken gaat ongeveer 2500 jaar terug tot het klassieke Griekenland en de
handelssteden in Klein-Azië in de 6e eeuw voor Chr. De eerste filosofen waren niet te onderscheiden van
dichters, schrijvers, natuurwetenschappers e.d. Zij allen stelden zich vragen die van oudsher verbonden
zijn met het mens-zijn zelf.
Economisch gezien waren er handelscontacten waardoor er welvaart was en er zo vrije tijd was. Het
Westers filosofisch denken ontstaat. Politiek gezien was er een beperkte vorm van medezeggingsschap.
Kosmologie: vragen over het heelal
Politiek: vragen over de organisatie van de samenleving
Kennisleer: vragen over waarheid en kennis
Moraal: vragen over goed en kwaad
Logica: vragen over het juiste denken
Het belangrijkste kenmerk van het filosofisch antwoord op deze vragen is het rationeel karakter. Daarin
verschilt de filosofie van haar voorganger de mythologie.
De filosoof, wijsgeer is een vriend van de wijsheid, een begerig zoeker van de waarheid. Hij zoekt die
waarheid op een rationele manier. Hij betracht die waarheid belangeloos, om de waarheid zelf.
,De filosoof blijft in zijn taak steeds beperkt. Hij is als mens gesitueerd in tijd en ruimte. Hij is gekleurd en
bevooroordeeld door omgeving en cultuur. De waarheid blijft een deelwaarheid. De filosofie groeit
historisch, maar niet rechtlijnig.
De metafysica als pronkstuk.
De geschiedenis van het westers denken bestaat uit een nooit aflatende, rusteloze zoektocht naar de
“absolute waarheid” . Het virtueel uittekenen van deze waarheid kreeg de naam “metafysica”. Dit
intellectueel bouwwerk was in vele gevallen een meesterwerk in het oplossen van alle vragen over mens
en wereld.
Het najagen van de waarheid was in onze westerse wereld steeds verbonden met het zoeken naar geluk.
Het heersende wereldbeeld werd de leidraad voor het handelen en maakte het onderscheid tussen goed
en kwaad duidelijk ; m.a.w. de metafysica bepaalde de ethiek. Dit ideaal werd gedurende 2500 jaar
telkens opnieuw betracht, maar werd nooit bereikt. De Vlaamse cultuurfilosoof van de 20 ste eeuw Max
Wildiers formuleerde het als volgt : “De Europese mens verdreef zich steeds uit het paradijs dat hij voor
zichzelf heeft opgebouwd.” (Vanheeswijck, 1993)
Wij zullen in deze cursus de gedreven zoektocht naar de waarheid ter sprake brengen. De metafysica is
het pronkstuk van het westers denken. Wij zullen ook bekijken hoe dit moeizaam opgebouwde
“paradijs” generatie na generatie in vraag wordt gesteld. Kritisch denken bleef steeds verweven met de
filosofie.
1. Soms neemt de leerling genoegen met het aanvullen en het nuanceren van zijn leermeester. In de
cursus zullen we bekijken hoe de metafysica van Plato vertrekt van het denken van Socrates.
2. Veel vaker wordt het paradijs aan scherven gegooid, om met de brokstukken ervan een nieuwe
waarheid, of een nieuw paradijs op te bouwen. Aristoteles deed dat met de erfenis van Plato.
3. Ook vertoont de geschiedenis van het westers denken talrijke dissidenten. Het zijn andersdenkenden
die radicaal afzien van de zoektocht naar de waarheid. Zij leveren scherpe kritiek. Maar hun filosofische
aanpak zal steeds opnieuw het onderspit moeten delven. De eerste dissidenten op ons pad zijn de
sofisten. Na hen zal Socrates orde op zaken stellen en de zoektocht naar de waarheid hervatten.
Door de eeuwen heen zal, ondanks talrijke kritiek, de zoektocht naar de waarheid steeds weer in een
aangepaste versie triomferen. De metafysica blijft het pronkstuk van het westers denken.
,Conclusie
In Klein-Azië en klassiek Griekenland, zo’n 2500 jaar vC ontstond het rationeel, westers filosofisch denken.
Door handelscontacten was er welvaart waardoor men veel vrije tijd had. Tijd om na te denken. Zij
allen stelden zich vragen die van oudsher verbonden zijn met het mens-zijn zelf.
Filo-sofie= wijs-begeerte: het rationeel, belangeloos zoeken naar de waarheid. Goed en kwaad?
Staatsleer: taak van politici.
Rusteloze zoektocht naar de absolute waarheid, virtueel schetsen van deze waarheid metafysica. Het
najagen van de waarheid zoeken naar geluk. De metafysica bepaalde de ethiek, maakte onderscheid
tussen goed en kwaad. “De Europese mens verdreef zich steeds uit het paradijs dat hij voor zichzelf heeft
opgebouwd.” (Vanheeswijck, 1993)
1.2 Levensbeschouwelijke diversiteit en historische achtergrond
In deze cursus wordt ook aandacht besteed aan de verschillende levensbeschouwingen waarmee de
Europese samenleving geconfronteerd werd. Het gaat om de drie monotheïstische
openbaringsgodsdiensten die gedeeltelijk teruggaan naar eenzelfde traditie. Alle drie hebben zij een
plaats in de Westerse seculiere maatschappij en kunnen zij het debat met het Westers rationeel denken
niet ontwijken. (Loobuyck, Samenleven met overtuiging(en). Levensbeschouwing, democratie en
wetenschap., 2015)
1.3 De Westerse liberale, politieke democratie
Een derde luik dat aan bod komt in de cursus is een bespreking van de verworvenheden van de
Verlichting: de liberale vrijheden en de politieke democratie. Wij zullen wijzen op de troeven en de
kwetsbaarheid van deze vrije open democratie. (Stichelen, 2016) (Loobuyck, Samenleven met gezond
verstand, 2017)
_____________________________________________________________________________________
2. Oorsprong van de Westerse rationaliteit – het kritisch denken
2.1. Aanloop: De Griekse mythologie
Het ontstaan van de filosofie betekende een revolutionaire ontdekking: de filosofie moest immers
worden uitgevonden. Dit gebeurde in Griekenland rond de 6e eeuw v. Chr. Als tijdgenoten vermelden we
, Confucius en Lao-Tse in China, de Semieten in Israel, en Boeddha in India. Voor het eerste probeert men
om via rationeel denken een verklaring te vinden voor de hele werkelijkheid.
