[Jaar]
Mensenrechten
2022-2023
,BEGRIP, KENMERKEN, SOORTEN,
HISTORIEK VAN EN KRITIEK OP DE
MENSENRECHTEN
Er rijzen belangrijke vragen in deze curus:
- Wat zijn mensenrechten en hun kenmerken?
- Wat zijn de grondslagen voor de mensenrechten?
- Wat zijn de factoren die de opgang van de mensenrechten hebben gestimuleerd?
- Wanneer en hoe zijn mensenrechten de nationale en internationale arena binnengetreden
en hoe zijn ze geëvolueerd?
- Welke soorten mensenrechten zijn er en wat is het belang van het onderscheid?
- Wat is de kritiek op de mensenrechten?
DEFINITIE: WAT ZIJN MENSENRECHTEN EN HUN KENMERKEN?
Er wordt in elk handbook een andere definitie opgenomen: er bestaan honderden definities over het
begrip ‘mensenrechten’. We kiezen hier voor de definitie die naar voor wordt geschoven door het
coördinerend orgaan van de Verenigde Naties (Office of the UN High Commisioner of Human Rights).
“Human rights are rights inherent to all human beings, whatever our nationality, place of residence,
sex, national or ethnic origin, colour, religion, language, or any other status. We are all equally
entitled to our human rights without discrimination.” (OHCHR)
Hierin vind je ook al een paar kenmerken van mensenrechten terug.
1. Inherent aan alle mensen
- Je hebt ze, je moet ze niet verkrijgen of worden toegekend (cf. natuurrecht)
o Rechten die worden opgenomen in een Grondwet of een Verdrag, zijn alleen maar
een bevestiging van wat je al hebt!
- Je kan er geen afstand van doen
- Ze kunnen ook niet van u worden afgenomen
- Discussiepunten:
o Link aan ‘mens’-zijn: alleen natuurlijke personen?
§ Wat met rechtspersonen? Bv. politieke partij, religieuze gemeenschap, NGO
à ze hebben ook mensenrechten, maar beperkt tot hun doelen
à bv. recht op vereniging, recht op godsdienstvrijheid niet miskennen
à bv. recht op privacy voor bedrijven (toestemming nodig voor huiszoeking)
§ Ook dieren?
• Rechtbanken erkennen soms een (relatief) recht op persoonlijke
vrijheid toegekend aan dieren, recht op leven/waardigheid soms ook
• Zeker niet door alle rechtbanken en alle landen aanvaard!
1
, § Ook de natuur? à meestal beschermd door vertegenwoordigers. Kan op
drie manieren worden toegekend:
1. Ecuador en Oeganda hebben de rechten van de natuur in haar
grondwet opgenomen: rechten van de Pacha Mama
2. Nieuw Zeeland heeft een wet aangenomen die bescherming verleent
aan een bos vanuit de inheemse Maori-cultuur, nadien ook aan alle
rivieren
3. Colombia: Grondwettelijk Hof (rechter) heeft een beschermingsrecht
toegekend aan een bepaalde ribier
Ook in Murcia is een wet gestemd die aan een zoutwaterlagune
rechtspersoonlijkheid toekent en bescherming verleend door de Senaat.
o Proliferatie van mensenrechten: het ene recht is soms in strijd met een ander recht,
waardoor ze afbreuk doen aan elkaars waarde
2. Ongeacht de status
- Principe van gelijkheid!
- Wel mogelijk om bijkomende bescherming te verlenen aan kwetsbare groepen
o Kinderen
o Ouderen
o Mensen met een beperking
o Inheemse volkeren
o …
3. Universeel karakter
- Kritiek is vaak = niet universeel, maar eerder West-Europees
- MAAR universele verklaring voor de rechten van de mens is vandaag door alle landen
onderschreven
4. Onvervreemdbaar karakter
- Mensenrechten kunnen u niet worden ontnomen (=/= beperking)
- Je kan zelf ook geen afstand doen van mensenrechten bv. dakloze een contract laten
tekenen waarbij die eigenlijk een slaaf wordt van iemand
- Nuance: soms wel afstand van bepaalde rechten op een eerlijk proces
5. Absoluut karakter
- Niet inperkbaar
- In de praktijk zeker wel mogelijk
o Absolute rechten: kunnen niet worden beperkt
§ bv. verbod op foltering/onmenselijk/vernederend behandelen: je kan niet
‘een beetje’ folteren
§ bv. recht op leven MAAR doodstraf is nog steeds toegestaan +
zelfverdediging of leven van andere persoon te beschermen
2
, o Relatieve rechten: bv. recht op privacy, recht op vrije meningsuiting enz.
§ Uitzonderingen worden toegestaan, staat meestal in de tweede paragraaf
§ Wanneer bij wet voorzien, proptioneel enz (zie verder)
WELKE BASIS? WAT ZIJN DE GRONDSLAGEN?
Mensenrechten vind je overal (actiegroepen, lock down die schending van bepaalde rechten tot
gevolgd had, enz. ) Het mensenrechtendiscours is het dominante morele discours in onze
maatschappij.
Waarom is dit discours nu zo succesvol? à Het sluit nauw aan bij ideeën rond rechtvaardigheid en
waardigheid. Deze concepten kunnen geformuleerd worden als een recht, maar dat hoeft niet zo te
zijn.
De idee van mensenrechten is echter een vrij modern concept (zie historiek: 17e-18e eeuw). Het werd
gebruikt om in te roepen tegen de bestaande orde, waardoor het een aantrekkelijk concept was dat
wel onderworpen werd aan kritiek (bv. alleen ingeroepen door westerse elite, misbruikt wordt om
militaire interventies te rechtvaardigen enz.). De kritiek komt vaak uit elites uit het globale zuiden, is
vaak wel terecht maar zij willen hun macht niet verloren zien gaan. Verder zullen we kritieken nog
behandelen.
RELIGIEUS
Verschillende aanwijzigingen naar de Golden Rule: ‘doe niet bij een ander wat je zelf niet zou willen
overkomen’
- Do naught to others which, if done to thee, would cause thee pain: this is the sum of duty
(Hinduïsme)
- What is hateful to you, do not to your fellow man. That is the entire law; all the rest is
commentary. (Jodendom)
- Do unto others as you would have them do unto you (Christendom)
- As you would have people do to you, do to them; and what you dislike to be done to you,
don’t do to them (Islam)
- Hurt not others in ways that you yourself would find hurtful (Boeddhisme)
à Nadruk op waardigheid, heilig karakter van het leven, gelijkheid, vrijheid
Het is niet omdat een religie u oplegt dat je niet mag doden, dat het gaat om een recht of
mensenrecht. Het gaat over een verhouding tussen een mens en een hogere macht.
FILOSOFISCH
NIET-WESTERS
Hsün Tzu (ca. 310-220 v.C.):
- Om angst en strijd weg te nemen is een geordende samenleving noodzakelijk
- Mensen moeten afdwingbare, individuele rechten hebben
3
