ALW1 Luna De Doncker 06/12/2022
SAMENVATTING
INLEIDING
ALGEMENE INLEIDING: LITERATUURWETENSCHAP
LITERATUUR EN/VS WETENSCHAP?
LITERATUUR
De studie van literatuur voorstellen als een wetenschap vraagt een verklaring,
want wetenschap lijkt weinig te maken te hebben met fictie, leesplezier,
originaliteit, kritiek en evaluatie (dingen die nauw verbonden zijn met literatuur)
Naar een definitie van literatuur
Literatuur heeft verschillende definities:
- (= een literaire tekst als product van een hoge cultuur (Literatuur met een L))
het is ook een collectief gebeuren (bv: we moeten het eens zijn over
wat literatuur is, leesgroepen, fanfiction, goodreads)
ook heeft een belang in de maatschappij (bv: subsidies van Literatuur
Vlaanderen)
het is ook een medium (geschreven vs oraal, papier vs digitaal)
het is dus historisch, cultureel en institutioneel bepaald
het evolueert constant en heeft een hevige dynamiek
i. vroeger lazen er meer mensen, nu leest een kleine groep erg
veel
ii. centrum (wat als basic beschouwd wordt) vs periferie ((al de
rest) plek waar nieuwe dingen ontstaan)
- In ruimere opvatting is literatuur een onderdeel van cultuur, dat ontsnapt aan
de opdeling in ‘hoog’ en ‘laag’ of ‘verhevene’ vs ‘populaire’ kunstvormen DUS
literatuur is (= een cultuurfenomeen dat evolueert waarover we geen
waardeoordeel kunnen vellen, ook heeft het verschillende genres (zowel lage
als hoge, verhevene en populaire))
wat als literatuur wordt beschouwd en wat niet, is hier historisch, cultureel
en institutioneel bepaald
- (bv: historische genres zoals ‘vita’ (heiligenleven) of didactische poëzie
behoren niet langer tot onze literaire canon maar andere genres zoals
internetliteratuur krijgen wel meer aandacht)
= zo veranderen teksten van statuut doorheen de tijd en is er een
voortdurende dynamiek tussen het centrum van het systeem (de
canon) en de periferie (teksten,
genres en auteurs in de marge van et
systeem)
Literatuur en fictie
1
,ALW1 Luna De Doncker 06/12/2022
Fictie (= het vertellen of tonen van ingebeelde gebeurtenissen of gevoelens)
- wordt vaak geassocieerd met literatuur
- ↔ feitelijkheid (neologisme < feiten) (= gebeurtenis of omstandigheid waar
de werkelijkheid vast staat)
o science fiction (= soms wordt fictie en feitelijkheid door elkaar
gebruikt)
- Lezer beseft dat fictie onecht is maar, treedt binnen in verbeelde wereld
(immersion (= onderdompelen in mogelijke werelden) (MARIE-LAURE
RYAN), die verbeelde wereld bevat een kern van waarheid/herkenning
waardoor de lezer deze beschouwt alsof het echt is
= the willing suspension of disbelief (SAMUEL COLRIDGE)
o Is vandaag de dag aanwezig in boeken, games, virtual reality →
possible world (= afkomstig uit de logica en maakt het mogelijk om
de grens tussen waarheid en fictie op een genuanceerde manier te
denken)
GRENS FICTIE & WAARHEID: POSSIBLE WORLD THEORIE
waarheid (= overeenkomst tussen een propositie en de werkelijkheid)
fictionele teksten hebben vaak een band met de werkelijkheid →
grens genuanceerd
(JOHN R. SEARLE): fictie = context-gebonden en gradueel
universum met eigen wetten, waarheid binnen die wereld (niet echt,
wel coherent)
Possible World Theorie (modale logica): de werkelijke wereld is maar 1 van
de mogelijke werelden
kan een wereld ooit reëel zijn? = wetten van logica, tijd en ruimte
Niet alle literatuur is fictief: non-fictieroman (= biofiction = historische
roman)
Storytelling
Storytelling (= het orkestreren van een verhaal om mensen te overtuigen op
politiek vlak in marketing)
- wordt verwacht non-fictief te zijn
- GEVAREN:
o mythologie creëren rond een bepaald product onecht
o spin doctors: de waarheid verdraaien naar eigen voordeel
o fake news
storytelling is niet meer non-fictie, grens waarheid en fictie?
Literatuur als kunstvorm
Literatuur = kunst maken met taal
Twee types kunstenaar:
- poeta vates (ziener) (= dichter of kunstenaar die zich geïnspireerd weet
door hogere krachten en die spreekt vanuit zijn genialiteit) (visionair)
talent
2
,ALW1 Luna De Doncker 06/12/2022
- poeta faber (= ambachtsman, kunstenaar die een literair werk maakt
door een goede beheersing van de technieken) (vakman) (kwantiteit,
veel produceren) techniek
Literatuur = kunst / techniek? talent / oefening?
Art of Fiction (James, Besant): wil vakbonden voor schrijvers: schrijven
aanleren als muziek
WETENSCHAP
Wat is wetenschap?
Wetenschap (in het algemeen):
- (= verwijst naar de praktijk van kennisverwerving waarbij verifieerbare
uitspraken worden gedaan over de empirische werkelijkheid op basis
van nauwkeurige observaties en experimenten (inductie))
- (= ook vormt de wetenschap hypotheses en voorspellingen die getest
en eventueel weerlegd kunnen worden door middel van nieuwe
observaties en experimenten (deductie))
Wetenschap ‘exacte of positieve wetenschap’ (= streeft ernaar om rationeel en
objectief te werk te gaan, waarbij de subjectieve inbreng van de wetenschapper
zo goed als mogelijk wordt weggecijferd)
Wetenschappelijk object en wetenschappelijke taal
Om een wetenschappelijk object te kunnen bestuderen, veronderstelt de
wetenschap een nauwkeurige afbakening van het onderzoeksobject en de
consensus over de gehanteerde methode
Wetenschappelijke taal:
- Wetenschap heeft nood aan een wetenschappelijke taal om op een
niet-ambigue manier te kunnen communiceren over
onderzoeksresultaten en methodes
- (= idealiter een taal die eenduidig en transparant is; een taal die niks
anders betekent dan zichzelf)
- (bv: bij formele talen in exacte wetenschappen als wiskunde,
scheikunde of fysica, die gekenmerkt worden door een 1-op-1-relatie
tussen vorm en betekenis)
LITERATUUR ALS WETENSCHAP?
Literatuur als onderzoeksobject
Dus we weten al dat literatuur verschillende definities heeft:
- Wat vroeger literatuur was, is dat misschien nu niet meer en teksten en
genres die eerst niet-literair waren kunnen later aan literariteit winnen
(bv: de detectiveroman of het stripverhaal)
3
, ALW1 Luna De Doncker 06/12/2022
- Literatuur zelf is ook een kwalificatie die niet vrij is van waardeoordelen
(bv: de benaming ‘literaire thriller’ impliceert dat het gaat om een werk
van betere kwaliteit dan een ‘normale thriller’)
- Literatuur = polyinterpretabel (= hetzelfde werk kan leiden tot
verschillende interpretaties)
Metataal en terminologie
- natuurlijke taal (= doordrongen van meerduidigheid en vaardigheid)
- wetenschappelijke taal (= transparant, eenduidig) (nodig om literatuur
te beschrijven)
o ‘&’ (drukt in de formele logica enkel een aaneenschakelend
verband uit)
o ‘en’ (is in de natuurlijke taal zowel een nevenschikking (Jan en
Piet) als een temporele relatie aanduiden (Jan stapt op zijn fiets
en rijdt weg)
- meta-taal: (GR: meta ‘na’, ‘achter’) (= taal van de literatuurwetenschap
(taal over taal))
de natuurlijke taal kan onmogelijk omgezet worden naar metataal want
natuurlijke taal is dynamisch + voor interpretatie vatbaar +
polyinterpretabel
o voor literatuurstudies worden vaak termen gebruikt afkomstig uit
traditionele normatieve poëtica’s (bv: sonnet)
methodes en modellen
in een ideale situatie heerst er een consensus over modellen, begrippen,
procedures en methodes om literatuur te bestuderen MAAR dat is niet het geval
- er is een zekere mate van controverse en discussie rond het ontstaan
van de ontwikkeling van een wetenschap theorieën worden in de
loop van de tijd verfijnd en uitgewerkt, maar ook soms verworpen, dit
geldt ook voor de literatuurwetenschap, die is namelijk nog jong en er
is nog veel dynamiek en er zijn dus allerlei alternatieve en
concurrerende theorieën voorhanden (zelf-reflexief en metatheoretisch
(= wat is theorie? Hoe werkt theorie? = theorie over theorie))
KORTE HISTORIEK VAN DE LITERATUURSTUDIE
POËTICA’S
poëtiek/poëtica (ENG, poetics, FR poétique, DTS poetik) (= wordt soms gebruikt
als equivalent voor literatuurtheorie of een verzameling literatuuropvattingen)
Oudheid tot de 18de eeuw (Aristoteles
Aristoteles schrijver van NORMATIEVE poëtica (= geschriften over literatuur: Hoe
382-322 GOED schrijven?)
v.Ch. - Peri Poietikes/Poetica (= dichtkunst, het maken van literaire
werken)
4
