D1: Basisbeginselen uit het recht
Zijn regels noodzakelijk?
- Nood aan rechtsbescherming
- Nood aan orde
- Nood aan rechtszekerheid
Samenleven is mogelijk door afspraken/regels: (on) uitgesproken, (niet) geschreven
en gewoonterecht
regels → dynamisch: de samenleving verandert, mensen interpreteren regels
anders
Ideale situatie = iedereen vind de regels billijk en rechtvaardig, dit is niet zo
20 eeuw → consensus over fundamentele mensenrechten zoals afschaffing
slavernij, genocide,..
Het ontstaan en de ontwikkeling van recht:
3500 v.Chr. werd in het Nabije Oosten het schrift uitgevonden
→ zo werden regels vlugger en over een grote afstand bekend gemaakt
bv: het ‘wetboek’ van koning Hammoerabi
thema's zoals misdaad, huwelijk en slavernij: ‘oog om oog, tand om tand’
Het recht van de goddelijke oorsprong “Codex Hammoerabi”
= “god wil, is wet” , maar eig beslisten de farao's en koningen hoe de onderdanen
met elkaar moeten omgaan
gewoonterecht: belangrijkste bron van recht, ongeschreven regels die van generatie
op generatie doorgegeven werden.
samenleving zocht naar orde → politieke, administratieve en gerechtelijke
instellingen die dan de taak kregen rechtsregels te formuleren, uit te
voeren toe te passen, te handhaven en eventueel af te dwingen.
WoII: ontdekten dat een catastrofe kunnen leiden zowel op humanitair, economisch
als op politiek vlak.
→ samengekomen op internationaal niveau, zo ontstonden er
mensenrechten
regels zijn complex = ‘juridisering van de samenleving’
= belang van recht en regels alsmaar toeneemt.
(bv: hulpverlening: een toenemende regulering van maatschappelijke verhoudingen.)
1
,Nadeel: abstractie wordt gemaakt van concrete omstandigheden
Voordeel: rechtsbescherming en mogelijkheid tot emancipatie voor de cliënt in de
zorg.
→cliënt zich bevindt in een onevenwichtige ongelijke machtsverhouding en situatie.
Door zijn nood aan zorg is hij afhankelijk van de zorgaanbieder en staat hij in zijn positie
als zorgvrager kwetsbaar die dient te worden beschermd.
Verschil tussen recht en godsdienst?
Godsdienst: goddelijke oorsprong, betreft gods aan de mensen geopenbaarde wil
(tien geboden)
Omvat voorschriften m.b.t. de verhouding tussen mensen onderling en tussen de mens
en God. Bij niet-naleving→ sanctie vanwege het religieus gezag en van een ultieme
goddelijke rechtvaardigheid.
Niet-geseculariseerde samenlevingen bestaat geen strikte scheiding tussen
rechtsregels en godsdienstige regels. Er is geen (gehele of gedeeltelijke) scheiding
van Kerk en Staat.
Geseculariseerde samenleving(belgië): scheiding tussen Kerk en Staat →
niet absoluut, zo is voorzien in belangrijke financiering van de erkende
erediensten (6) Daarnaast werd ook de niet-confessionele
levensbeschouwing/vrijzinnig humanisme erkend.
In de Grondwet staan ook enkele principes inzake de verhouding tussen Kerk en
Staat gehuldigd: Zo bestaat er de vrijheid van eredienst en vrijheid van
levensbeschouwing en kan niemand worden verplicht een bepaalde godsdienst te
belijden of een overtuiging aan te hangen.
Verhouding recht en moraal?
recht: geldt voor alle burgers in gelijkaardige situatie
- sanctie moet duidelijk omschreven zijn in wetteksten
Moraal: verstoken van algemeenheid als noodzakelijk kenmerk, kan algemeen of
persoonlijk-individueel zijn (persoon aan zichzelf)
- geen sanctie, buiten individueel schuldgevoel
→ De bron van de moraal is de mens zelf, terwijl de bron van recht de overheid is en
bron van godsdienst of religie het goddelijk gezag is.
Samenleving: Ethisch pluralisme, verschillende opvattingen over bv abortus,
euthanasie,...
- recht kan overeenstemmen met het moraal of niet en recht kan ook
verplichten tot wat een burger immoreel vindt ( belasting voor
wetenschappelijk onderzoek)
2
,Een definitie van het recht:
→ geen universele definitie
omschrijving als functie van recht verschilt overal: continentaal West Europa (zoals
België) geldt een recht dat sterk beïnvloed is geweest door het Duits en Frans recht
en er anders uitziet dan het recht in Groot- Brittannië of de VS.
Definitie van recht:
Het recht is een geheel van bindende regels, opgesteld door de samenleving, waardoor
de belangen van de enkelingen die in de gemeenschap leven, geordend worden,door
middel van sociale dwang.
Een geheel van bindende regels:
Dat pakket aan regels bestaat niet alleen uit geschreven regels maar ook uit
ongeschreven regels en niet alleen uit nationale maar ook uit internationale regels.
→ formuleren een verbod, een gebod of laten een handeling.
Het verschil met religie en morele regels is dat rechtsregels kunnen worden
afgedwongen. Bijkomend zullen rechtsregels nooit een moreel verwerpelijke
gedachte kunnen sanctioneren zolang dat deze gedachte niet veruitwendigd wordt in
een handeling of gedrag.
Opgesteld door de samenleving:
we zijn met veel → kunnen niet samenkomen voor regels
= systeem van vrije verkiezingen tot stand waardoor de regels opgesteld worden
door vertegenwoordigers van de samenleving.
De Staat is de rechtsgemeenschap bij uitstek:
❖ Wetgevende macht: de Staat maakt nieuwe rechtsregels via wetgeving.
❖ Uitvoerende macht: de Staat maakt de toepassing van de rechtsregels
mogelijkd.m.v. een regering en een administratief apparaat.
❖ Rechterlijke macht: de Staat past de rechtsregels toe in zijn rechtbanken voor
debeslechting van geschillen.
Burgers nemen in België deel aan het staatsbestuur en de creatie van recht via het
kiesrecht In België is er een opkomstplicht, dus iedereen vanaf 18 jaar
moet verplicht gaan stemmen als hij aan de andere voorwaarden voldoet.
bij stemmen heb je dus een impact op de regels die de samenleving
ordenen → denk goed na
vroeger: enkel voor rijke en mannen
Wetgevend orgaan: krijgt de opdracht om rechtsregels te formuleren of die aan de
gewijzigde omstandigheden aan te passen.
3
, Uitvoerend orgaan: zal deze wetten erna gaan uitvoeren.
onze staatsvorm is democratisch, volk neemt deel aan bestuur
→ Onze rechtsregels ontlenen dus hun gelding aan de wil van de maatschappij.
Het doel en functies van het recht:
Recht komt van latijns ‘ leiding’
→ De achterliggende gedachte is dat het recht het samenleven van de mens met
andere mensen moet leiden.
- nodig voor organisatie en evenwicht anders chaos
filosofen(Hobbes, Locke, Rousseau) stelden dat als alle overheidsinstellingen, zouden
wegvallen, ze terecht komen in hun ‘natuurtoestand’= zeer gevaarlijk beschouwd
tenzij we ervan uitgaan dat mensen van nature welwillend zijn en zonder instituties
kunnen samenleven.Zal leiden tot het nastreven van eigenbelang ten koste van
elkaar en dat dit zal leiden tot een oorlog van allen tegen allen.
→ ‘maatschappelijk verdrag of sociaal contract’ stellen dat een samenleving
enkel kan worden tot stand gebracht door onderlinge afspraken, waarvan de
collectieve beslissing om zich aan de regels te onderwerpen de meest fundamentele
is. Dit levert de legitimatie van de overheid op, beperkingen aan ieders vrijheid en
bescherming als onze rechten worden geschonden. we hebben rechten en plichten
(rechtszekerheid,bescherming)
Kwaliteitsvereisten van rechtsregels:
- rechtszekerheid
- rechtvaardig en doeltreffend
Afdwingbaarheid van het recht:
De rechterlijke macht: staat in voor de sanctionering van de overtredingen van de
rechtsregel.
Taliowet: “oog om oog, tand om tand” als de dader een tand uitslaat mag
je dit terug doen niet meer → leidde tot buitenproportionele geweld
escalaties waarbij slachtoffers vielen en uitmondde in burgeroorlogen.
Middeleeuwen kwamen de feodale oversten tussen als reactie op escalerend geweld ten
aanzien van privéwraaknemingen. Maar het afdwingen van rechten en het sanctionering gebeurde in
die tijden nog steeds met geweld, foltering of andere barbaarse handelingen.
‘geciviliseerde’ maatschappij zoals de onze zal de afdwinging van de regels gebeuren
door enerzijds het invoeren van bestraffende maatregelen en anderzijds het oprichten
van een rechterlijke macht die deze maatregelen kan opleggen.
4
