Zorg tijdens de preconceptie, prenataal, perinataal en
postnataal voor de moeder (H4)
1. Preconceptiezorg
1. Zwanger worden
Preconceptiezorg = goede basis voor een gezonde zwangerschap
Fertiliteit = vruchtbaarheid
Subfertiliteit = koppel heeft meer dan 12 maanden nodig om zwanger te worden ondanks een
regelmatige cyclus en frequente seksuele betrekkingen
Steriliteit = onvruchtbaar, kan geen kinderen verwekken
Basisvoorwaarden zwangerschap
- 1. regelmatige menstruele cyclus
- t dens de eisprong (ovulatie) komt een eicel vr in de eileider, 14 dagen voor het eind van de
menstruele cyclus —> t dens de ovulatie-periode (gem. 12u) is de vrouw vruchtbaar
- bevragen naar duur van menstruele cyclus: regelmatig?
- 2. regelmatige seksuele betrekkingen hebben zonder voorbehoedsmiddel
- bevragen naar timing betrekkingen: kennis van vruchtbare periode tijdens menstruele cyclus?
- 3. gezonde levensstijl nastreven
- bevragen van leefstijl: roken, alcohol, drugs, voeding, beweging
Beïnvloedende factoren onvruchtbaarheid
- alcohol
- alcohol vermijden, zeker vanaf de eisprong
- overmatig gebruik van alcohol (dagelijks of > 7 eenheden per week) is nefast voor de
vruchtbaarheid voor zowel de man als de vrouw —> alcohol zorgt voor verminderde kans
op zwangerschap en slechtere spermakwaliteit
- roken
- nultolerantie tijdens zwangerschap —> roken vermindert de vruchtbaarheid en verhoogt
complicaties tijdens de zwangerschap, bevalling en postpartum
- blijft zinvol om te stoppen met roken, ongeacht de zwangerschapsduur (rookstop)
- drugs
- zwangerschap uit stellen tot het druggebruik gestopt is —> gaat meestal gepaard met
leefomstandigheden die mede een invloed hebben op de vruchtbaarheid
- cafeïne
- inname van grote hoeveelheden wordt afgeraden —> max. 4 tassen of max. 0.5l kof e of
andere cafeïne-houdende dranken per dag
- cafeïne kan zorgen voor spontaan miskraam, laag geboortegewicht, …
- lichaamsgewicht (BMI) —> meer bewegen
- overgewicht (BMI 25-29.9) —> aangeraden om gewicht te verliezen voor de
zwangerschap, aandacht hebben voor gezonde voeding en meer lichaamsbeweging
- obesitas (BMI > 30) —> gewicht verliezen is belangrijk, anticonceptie gebruiken tot
doelgewicht is bereikt
Verdieping in speci eke (zelf)zorgbehoeften Pagina 1 van 59
ij fi ij ij fi
, - ondergewicht (BMI <18,5) —> kan je menstruatiecyclus ontregelen of uitstellen: inname
van gezonde en evenwicht voeding innemen om te verzwaren
- leeftijd
- vruchtbaarheid bij vrouwen neemt af vanaf 30 jaar en daalt verder na de leeftijd van 35
jaar —> ouder dan 38 jaar die na 6 maanden proberen nog steeds niet zwanger z n:
gynaecoloog raadplegen
- bij manen daalt de vruchtbaarheid vanaf 45 jaar
- temperatuur
- invloed T°-verandering op mannen —> sauna, strak ondergoed, langdurig zitten en
laptopgebruik kunnen een invloed hebben op de vermindering van de kwaliteit van
sperma en de mannelijke vruchtbaarheid
- stress-gerelateerde factoren —> stress aanpakken
- relationele problemen
- nanciële problemen
- problemen huisvesting
- intrafamiliaal geweld
- …
- werkomstandigheden
- aandacht voor schadelijke factoren in de werksituatie
- cosmetica zoals haarkleuring, producten manicure, … —> chemicaliën vermijden in het
eerste zwangerschapstrimester
- verven en gebruik van beitsproducten —> afgeraden
- röntgenstraling en/of blootstelling vermijden
Oorzaken onvruchtbaarheidsproblemen
- problemen met de eisprong
- problemen met de eileiders
- endometriose (aandoening waarb cellen van baarmoedersl mvlies aanwezig z n buiten de
baarmoeder en haarden met baarmoederweefsel vormen)
- slechte / verminderde spermakwaliteit
- algemene medische aandoening (bv. diabetes, epilepsie, darmproblemen, overgewicht,
ondergewicht, …)
- seksuele problemen zoals pijn tijdens het vrijen, afwezigheid erectie of ejaculatie, minder
dan 1x per week vrijen, …
Behandeling vruchtbaarheidsproblemen
- intra-uteriene inseminatie (IUI)
- sperma wordt tijdens de eisprong in de baarmoeder gebracht via een jne katheter in
een ziekenhuissetting (indien de kwaliteit van het sperma gedaald is)
- vaak in thuissetting door lesbische koppels en/of bewust alleenstaande moeders
- —> sperma wordt hoog in de baarmoeder geïnjecteerd
- in-vitrofertilisatie (IVF)
- indien er verminderde vruchtbaarheid aanwezig is bij man en/of vrouw, of om een
genetische ziekte uit te sluiten bij de ongeboren baby
- de bevruchting van de eicel vindt plaats buiten de baarmoeder, in een reageerbuis
- eicellen worden uit de eierstokken gehaald (pick-up) via vaginale weg op het moment
dat ze rijp zijn (na stimulatie), zaadcellen worden verkregen via een staal van de man,
eicel en zaadcellen worden kunstmatig samen gezet in schaaltje (inseminatie), men
Verdieping in speci eke (zelf)zorgbehoeften Pagina 2 van 59
fi fi ij ij fi ij ij
, volgt proces van bevruchting microscopisch op, embryo wordt enkele dagen na
inseminatie teruggeplaatst hoog in de baarmoeder met hoop op innesteling
- 6 stappen:
1. stimulatie —> stimuleren van groeien van de eicellen bij de vrouw
2. pick-up —> afname van de eicellen uit de eierstokken (vaginaal), ook het
spermastaal wordt afgegeven
3. inseminatie —> eicellen en zaadcellen worden samengebracht, via microscoop
wordt gekeken of bevruchting plaatsvindt
4. inbrengen embryo (bevruchte eicel) —> aantal dagen na inseminatie wordt de
embryo teruggeplaatst in de baarmoeder
5. nabehandeling —> 15 dagen na de pick-up wordt een zwangerschapstest gedaan
om te zien of het embryo is ingenesteld in het baarmoederslijmvlies
- intracytoplasmatische sperma-injectie (ICSI)
- voornamelijk bij mannelijke vruchtbaarheidsproblemen
- vooraf geselecteerde zaadcel wordt rechtstreeks ingebracht in de eicel via een naald
- indien geen kwalitatieve spermacellen terug te vinden zijn in het spermastaal, kan het
sperma rechtstreeks uit de teelbal verkregen wordt via een biopsie
2. Gezond leven
2.1. Gezonde voeding
- voedingsaanbevelingen gelden in de preconceptiefase als tijdens de zwangerschap
- kwalitatieve evenwichtige en gevarieerde voeding verhoogt de kans op een normale
ontwikkeling van de foetus
- niet enkel hoeveelheid kcal, maarde kwaliteit van voeding is belangrijk voor een optimale
ontwikkeling van de baby, rekening houdende met de adviezen voor infectierisico’s
- 3 principes
- eet evenwichtig
- 3 hoofdmaaltijden, 2-3 tussendoortjes per dag
- extra aandacht voor opname vitamines en voldoende vochtinname (water)
- eet met mate
- niet eten voor 2 —> slechts nood tijdens de zwangerschap aan 200 extra kcal
- eet gevarieerd
- voldoende variatie binnen 1 zelfde groep is aan te raden
- vegetarisch of veganistisch
- professionele hulp zoeken om een goed uitgebalanceerd dieet samen te stellen
- af te raden om vlees, melk en eieren te bannen uit je voedingspatroon —> belangrijk om
aangepaste vervangproducten te consumeren
- geloof
- kan invloed hebben op het voedingspatroon, bv. ramadan
- voldoende lichaamsbeweging
- dagelijks half uur bewegen (wandelen, etsen, zwemmen, …)
2.2. Alcohol, roken en drugs
- alcohol
- alcohol tijdens de zwangerschap kan zorgen voor miskraam, vroeggeboorte en
gezondheidsproblemen bij het opgroeiend kind
Verdieping in speci eke (zelf)zorgbehoeften Pagina 3 van 59
fi fi
, - problematisch alcoholgebruik kan leiden tot foetaal alcoholsyndroom (FAS) bij de
pasgeborene —> groeiachterstand, afwijkingen aan gelaat en ledematen,
ontwikkelingsstoornissen, geestelijke achterstand, …
- advies
- nultolerantie voor alcohol vanaf zwangerschap
- geen alcohol nuttigen in 2e helft van menstruele cyclus bij actieve kinderwens
- roken
- bemoeilijkt de doorbloeding van de placenta —> ongeboren kind krijgt minder
zuurstof en voedingssto en, en komt in contact met eventuele schadelijke sto en
- e ecten op zwangerschap:
- miskraam
- extra-uteriene zwangerschap
- placenta-loslating (ongeacht de zwangerschapsduur)
- breken van de vliezen (ongeacht de zwangerschapsduur)
- …
- nevene ecten voor pasgeborene —> verhoogde risico’s:
- wiegendood
- motorische en mentale groeiretardatie
- lager geboortegewicht
- minder weerstand —> bv. luchtweginfecties in de kindertijd
- astma
- …
- drugs
- druggebruik dient absoluut vermeden te worden
- druggebruik wordt bij zwangere vrouwen geassocieerd met anemie, slechte hygiëne,
onevenwichtige voeding, slechte medische opvolging, nanciële problemen en
infecties
- mogelijke gevolgen:
- miskraam of intra-uteriene vruchtendood
- vroeggeboorte
- laag geboortegewicht
- complicaties tijdens zwangerschap, arbeid, bevalling en postpartum
- aangeboren afwijkingen
- kans op ontwenningsverschijnselen bij de pasgeborene zoals AH-problemen,
rusteloosheid, excessief huilen, slaapproblemen, …
2.3. Gewicht
- BMI wordt gecontroleerd en advies geven i.f.v. aanwezigheid van onder- of overgewicht
- gewichtstoename
- zwangerschap gaat meestal gepaard met gewichtstoename —> belangrijk dat de dit
gecontroleerd gebeurt
- te grote of te kleine gewichtstoename kan wijzen op pathologie of kan complicaties
met zich meebrengen
- gewichtstoename is afhankelijk van BMI van de vrouw voor de zwangerschap
- gewichtsverlies
- tijdens 1e trimester kan gewichtsverlies normaal zijn —> vaak te wijten aan
misselijkheid, veranderde/verminderde eetlust, …
- bij overvloedig braken in het 1e trimester is doorverwijzing naar de gynaecoloog
noodzakelijk (= hyperemesis gravidarum)
- vanaf het 2e trimester treedt hier meestal verandering op en wordt het eventuele
gewichtsverlies hersteld
Verdieping in speci eke (zelf)zorgbehoeften Pagina 4 van 59
ff
ff fi ff fi ff
