Cursus Criminologie
Deel 1: Wat is criminologie?
Hoofdstuk 1: Definitie van criminologie
1. Definitie
Criminologie is de wetenschap van de misdaad, van de criminaliteit. Traditioneel
is criminologie de studie van misdaad en de misdadiger. Dit werd echter
uitgebreid naar de studie van wangedrag of sociaal onaangepast gedrag (=
overlast). Nu kijkt men ook naar de slachtoffers van het criminele gedrag.
2. Wat bestudeert de criminologie?
Misdrijven en criminaliteit maken al langer het voorwerp uit van studie van
wetenschappers. Sedert het begin van de 20 e eeuw heeft criminologie steeds
meer aan belang gewonnen. Naar het eind van de 20 e eeuw hebben politieke
partijen het veiligheidsthema een stuk hoger op de politieke agenda geplaatst.
Hierbij is er een aandachtsverschuiving gebeurd van theoretische naar
toegepaste criminologie.
Sedert het eind van de 20e eeuw, onder druk van tal van gebeurtenissen in België
maar ook daarbuiten (bijvoorbeeld de zaak Dutroux), is de aandacht van de
criminoloog van de misdaad en de misdadiger verder uitgebreid naar wangedrag
of sociaal aangepast gedrag. De term “overlast” kwam steeds meer aan bod.
Daarnaast zien we ook heel wat concrete stappen waarbij het slachtoffer van het
crimineel gedrag meer centraal komt te staan.
De voorbije decennia gaat men, onder invloed van de kritische criminologie, ook
aandacht besteden aan de criminaliseringsprocessen. Er is namelijk ook
aandacht voor processen die tot strafwetten leiden, die strafwetten doen
verdwijnen en aan de reacties op overtredingen van strafwetten. Voorbeelden
hiervan zijn:
Overspel: vroeger was dit strafbaar, nu niet meer
Vroeger was het strafbaar om dakloos of een landloper te zijn. Dit werd
gemeld aan de politie en ze werden opgepakt en naar de gevangenis
gebracht. In 1993 werd deze regel afgeschaft. Nu worden deze mensen
aan hun lot overgelaten.
Dit wordt afgeschaft omdat de maatschappij verandert. Het kan ook dat een niet
strafbaar feit toch strafbaar kan worden. Bijvoorbeeld door de sterke opkomst
van IT is hacken nu strafbaar. Vroeger bestond er hierover geen regelgeving.
Vroeger mocht een man zijn vrouw slaan als hij vond dat ze dit verdiende.
Tegenwoordig valt dit onder huiselijk geweld. Dit is gekomen door de druk van de
maatschappij. Daarom is het woord criminaliseringsprocessen zo belangrijk.
Recent zien we ook een toename van interesse van criminologen voor elk
afwijkend gedrag, ook als deze niet strafbaar is.
,3. Wat is het maatschappelijk belang van criminologie?
Heeft criminaliteit een functie? Bestaat er een maatschappij zonder criminaliteit?
Er zullen altijd regels overtreden worden. Het overtreden van die regels kan
zorgen voor alertheid zodat er gekeken wordt of de regels nog toepasbaar zijn op
de huidige maatschappij. In bepaalde gevallen kan criminaliteit een functie
hebben.
Het veiligheidsthema heeft in elke politieke partij een prominente plaats
ingenomen, al verschilt de visie op het thema uiteraard sterk van partij tot partij.
Dit heeft als gevolg dat veiligheid en bij uitbreiding criminologie als wetenschap
steeds meer aan te treffen is in het dagelijks maatschappelijk leven.
We vinden dezelfde denkpatronen terug in instellingen die actief zijn met daders
en/of slachtoffers van 1 of andere vorm van afwijkend gedrag. Drugbeleid,
slachtofferbeleid… gaan zich steeds meer baseren op wetenschappelijke studie in
het domein van de criminologie. Justitie als vaandeldrager in de strijd tegen de
criminaliteit steunt meer en meer op wetenschappelijke inzichten die tot stand
komen.
Veiligheid of afwijkend gedrag is inherent verbonden met ons maatschappelijk
leven. Ieder van ons heeft er op 1 of andere manier mee te maken ofwel als
dader ofwel als slachtoffer. Wat concreet wordt aangeduid als crimineel gedrag is
evolutief en hangt af van tijd en plaats.
Bij decriminaliseringsprocessen zien we het belang van afwijkend gedrag om tot
nieuwe inzichten te komen. Feiten die enkele decennia nog in het strafwetboek
stonden zijn ondertussen geschrapt omdat de burgers het tijd vonden om de
wetten aan te passen en deze wetten op een systematische manier naast zich
neer te leggen.
Dit gedrag leidde tot een maatschappelijke discussie waarbij de overheid als
wetgevend orgaan de teksten ging aanpassen. Een voorbeeld hiervan is de
abortuswetgeving. Sinds 1990 is men van een absoluut verbod geëvolueerd naar
een mogelijkheid tot uitvoering onder bepaalde voorwaarden. Dit voortschrijdend
inzicht kan maar tot stand komen omdat talloze vrouwen en ook het medisch
personeel hierover getuigenissen hebben afgelegd en doelbewust de wet hadden
overtreden.
Met andere woorden criminaliteit heeft ook een functioneel aspect in zich waarbij
burgers voortdurend de grenzen van het toelaatbare aftasten om zo te evolueren
naar een aangepaste wetgeving.
4. Theoretische en toegepaste criminologie
Theoretische criminologie betekent dat men wil komen tot wetenschappelijke
inzichten over de criminaliteit. Toegepaste criminologie betekent dat men zoekt
naar oplossingen voor bestaande criminologische problemen. Hier vertrekt men
vanuit theoretische inzichten. Dit wordt vaak klinische criminologie genoemd.
,5. Criminologie is een eclectische wetenschap
Criminologie is een multidisciplinaire en interdisciplinaire wetenschap. Er worden
visies uit verschillende wetenschappen met betrekking tot criminaliteit
samengebracht en wetenschappers zullen uit verschillende disciplines hetzelfde
fenomeen onderzoeken. De criminoloog zal op basis van deze bevindingen
nieuwe inzichten verwerven en deze met een nieuwe blik bestuderen. Deze
interdisciplinaire positie is vrij uniek binnen de wetenschap. De wetenschappen
die hiervan van belang zijn: psychologie, sociologie, geneeskunde, recht,
psychiatrie, farmacologie, statistiek, penologie, scheikunde, wiskunde,
antropologie, biologie…
Hoofdstuk 2: Historisch overzicht
1. De oude tijden
Criminaliteit is van alle tijden. Al in de oudste verhalen van bijvoorbeeld de Bijbel
vinden we crimineel gedrag terug. De moord van Kaïn op Abel is waarschijnlijk
het oudste misdrijf maar het hoeft niet uitgelegd te worden dat moord en diefstal
van alle tijden en alle culturen zijn.
Het oude Griekenland wordt beschouwd als de bakermat van onze cultuur maar
al in de oud Egyptische geschiedenis zijn er sporen en teksten terug gevonden
van misdrijven die staan beschreven in de hiërogliefen. Dat er niets nieuws onder
de zon is, bewijst de onderstaande tekst die werd teruggevonden in Griekenland.
Vrij vertaald staat er in de tekst: “een jonge slaaf
Hermon – wordt ook wel eens Neilos genoemd –
werd geboren in Syrië, is ongeveer 18 jaar,
middelmatig groot, zonder baard met rechte
benen, een kuiltje in de kin, aan de linkerkant
van de neus een erwtvormige wrat, een litteken
boven de linker mondhoek, aan de
rechterhandwortel getatoeëerd met Barbaarse
letters. Hij droeg een gordel met drie minen
gemunt goud, tien parels, een ijzeren ring
waaraan een zalfkruikje en spatel hangen, was
gekleed in een chlamys en een schootsvel. Wie
hem terugbrengt krijgt 2 talenten en drieduizend
drachmen in erts, wie zijn verblijfplaats meedeelt
krijgt – als deze op een heilige plaats is – 1 talent
en 2000 drachmen…” Met andere woorden deze
tekst lijkt sterk op een modern opsporingsbericht.
Bij de Griekse en Romeinse wijsgeren vinden we al tal van uitgangspunten over
de oorsprong van criminaliteit.
Plato (Athene, ca. 427 voor Christus – Athene, 347 voor Christus)
, Hij zegt dat armoede misdaad met zich meebrengt. Hebzucht en begeerte
brengen misdaad met zich mee, maar of iemand werkelijk misdadig wordt
hangt af of het goede of slechte deel van zijn persoonlijkheid overheerst.
Maar opvoeding en omgeving zijn in staat deze 2 elementen te beheersen.
In het bijzonder is de vrees voor een straf sterk bepalend volgens Plato of
een individu al dan niet een misdrijf zal plegen.
Aristoteles (Stageira, 384 voor Christus – Chalkis, 322 voor
Christus)
Aristoteles verrichtte als eerste waarnemingen in verband met strafrecht.
Hij vergeleek de strafwetgeving in verschillende steden. Aristoteles nam
hierdoor een vrij uniek standpunt in voor zijn tijd waarbij hij, in
tegenstelling tot zijn tijdsgenoten, stelde dat niet enkel de belangen van
de staat maar ook van het individu van belang zijn bij de beoordeling van
een crimineel feit. Het uitgangspunt hierbij is dat een individu zijn contract
met de staat heeft gebroken en dat het nadeel moet worden hersteld.
Hierbij moet de straf wel groter zijn dan het voordeel dat hij heeft behaald
door het plegen van het misdrijf.
Romeins recht
De staatsorganisatie van de Romeinen voorzag in een structuur waarbij
het recht een voorname plaats innam. Ons hedendaags recht heeft tot op
vandaag nog bindingen met het oude Romeins recht.
Het zwaartepunt van het Romeins recht ligt ontegensprekelijk op het
burgerlijk recht. Dit lezen we al in de twaalftafelenwet waarin een aantal
verwijzingen staan naar criminele feiten. Bijvoorbeeld: een pater familias
beschikt over het recht van leven en dood over zijn kinderen en moest
men bij de beschuldiging van een diefstal de intentie van het misdrijf
aantonen. Het Romeins recht is, zeker in het late Romeins rijk, gebaseerd
op het keizersrecht en het juristenrecht.
De middeleeuwen
De middeleeuwen worden vooral gekenmerkt door een vrij onontwikkelde
wetgeving waarbij we weinig interesse zien bij filosofen van deze tijd voor
criminaliteit als een maatschappelijk gegeven. Uitzondering: Thomas van
Aquino beschrijft de invloed van armoede op misdaad. Wetten waren
meestal ongeschreven en niet gecodificeerd.
Met andere woorden men baseerde zich vooral op gewoonterecht en dit
binnen een vrij strikt geografisch gegeven. In deze periode zien we vooral
een toenemende overheersing van de kerk en de kerkelijke rechtspraak.
Salische wet (6e eeuw)
De Salische Wet was een van de eerste wetboeken sinds de Romeinen. Dit
wetboek, dateert uit de tijd van de Merovingische koning Clovis, die tot de
stam van de Salische Franken behoorde. In zijn rijk leefden verschillende
stammen samen en hij liet een wet optekenen om de orde te kunnen
handhaven. De Salische wetteksten gingen vooral over erfeniskwesties,
diefstal, moord en geweldplegingen. In de meeste zaken was het
uitgangspunt van de straffen een geldboete.
