Samenvatting huisartstgeneeskunde en geriatrie
Inhoudsopgave
Les 1 Chronische en complexe zorg................................................................................................................ 1
Les 2 Inleiding palliatieve zorg...................................................................................................................... 12
Les 3 Alledaagse geriatrische aandoeningen.................................................................................................17
Les 4 Functionele klachten........................................................................................................................... 39
Les 5 Alledaagse aandoeningen.................................................................................................................... 61
Les 6 Medicatieveiligheid............................................................................................................................. 83
Les 7 zwangerschapsbegeleiding................................................................................................................ 103
Les 8 anticonceptie.................................................................................................................................... 108
Les 9 SOI – SOA testen................................................................................................................................ 115
Les 10 labo-onderzoeken: praktische aspecten........................................................................................... 122
Les 11 Van fouten kan je leren.................................................................................................................... 125
Les 1 Inleiding tot de gerontologie en geriatrie & Overzicht van de geriatrische domeinen..........................131
Les 2 Zorgstructuren en het zorgprogramma geriatrie.................................................................................136
Les 4 Frailty................................................................................................................................................ 142
Les 5 Evaluatie van de gang, de mobiliteit en de stabiliteit bij de oudere patiënt........................................146
Les 6 Sarcopenie........................................................................................................................................ 151
Les 7 Depressie bij ouderen........................................................................................................................ 159
Les 8 Delirium bij ouderen.......................................................................................................................... 163
Les 9 Dementie.......................................................................................................................................... 168
Les 10 Comprehensive Geriatric Assessment.............................................................................................. 181
Les 11 Wondzorg en decubitus................................................................................................................... 189
LES 1 CHRONISCHE EN COMPLEXE ZORG
Opbouw cursus chronische en complexe zorg
Deel 1: Inleiding en epidemiologie
Deel 2 Risicostratificatie en ‘toolbox’ per risicogroep
(Deel 3 Theoretische modellen en organisatie gezondheidszorg): niet te kennen
voor het examen
Inleiding / Epidemiologie
,Samenvatting huisartstgeneeskunde en geriatrie
o Definities (Chronische ziekte/aandoening, ‘Complexiteit’ in zorg,
Multimorbiditeit, Gezondheidsvaardigheid)
o Epidemiologie
Prevalentie, Oorzaakspecifieke mortaliteit: de 4 grote ‘killers’,
Ziektebelasting (‘burden of disease’), Oorzaken van
‘pandemie’
Risicostratificatie ‘Toolbox’ per risicogroep
o Lage complexiteit
Gezondheidspromotie en preventie
Patiënt empowerment
Therapietrouw
o Middelmatige complexiteit
Protocollaire zorg
Zelfmanagement educatie
Multidisciplinaire samenwerking
o Hoge complexiteit
Zorgbehoeftegericht, ICF en interprofessionele samenwerking
Zorgplan, Casemanager en Mantelzorg
Theoretische modellen
o Organisatie gezondheidszorg
o Geïntegreerd zorgmodel
o Chronic care Model
o Innovative Care for Chronic Conditions framework
o Eerstelijnszones
Highlights’ cursus chronische en complexe zorg
Breed scala: mensen met handicap, bejaarden, tbc patiënten, kankerpatiënten
Huisarts of spoedarts?
Spoedarts enkel maar acute zorg, geen opvolging
Deel 1: Inleiding en epidemiologie
Definities (-> cursus): te kennen
Omvang en impact van de ‘pandemie’ van chronische ziekten tonen
o Prevalentie
o Oorzaken van ‘pandemie’ (van chronische aandoeningen)
o Oorzaakspecifieke mortaliteit: de 4 grote ‘killers’
o Ziektebelasting (‘burden of disease’)
Epidemiologie : Omvang
De prevalentie van chronische aandoeningen is groot en neemt in
verontrustende mate toe (‘tsunami’ of ‘pandemie’).
Epidemiologie: Oorzaken ‘pandemie’
1. Demografische oorzaken: veroudering, babyboom jaren ‘60
2. Risicofactoren verbonden met levensstijl: overgewicht, teveel suiker,
roker, alcohol
3. Verstedelijking en marketing strategieën: slechte omstandigheden,
westerse levenstijl
4. Verbetering van de therapeutische mogelijkheden: infectieziekten
zoals aids, tbc (leven daardoor langer en wordt het chronische ziekten,
kanker net hetzelfde)
Multimorbiditeit
,Samenvatting huisartstgeneeskunde en geriatrie
= meer dan 1 chronische aandoening binnen een persoon
Globale prevalentie van multimorbiditeit is hoog (23%) en stijgt
opvallend met de leeftijd.
Lage socio-economische status is een heel belangrijke risicofactor voor
het ontwikkelen van multimorbiditeit: gemiddeld komt multimorbiditeit 10
– 15 jaar vroeger voor in het leven van mensen uit de laagste socio-
economische klasse in vergelijking met deze uit de hoogste.
Geestelijke gezondheidsproblemen kwamen dubbel zo veel voor bij de
mensen uit de laagste socio-economische klasse (11% versus 5,5%) en
komt ook opvallend meer bij een stijgende graad van multimorbiditeit (>=
5 van de chronische ziekten).
Epidemiologie: Mortaliteit
Van de 56 miljoen sterfgevallen wereldwijd in 2016, waren er 40 miljoen (71%) te
wijten aan NCDs. Meer dan 40% van deze sterfgevallen is ‘prematuur’, wat wil
zeggen voor de leeftijd van 70 jaar en te voorkomen was.
De 4 belangrijkste chronische aandoeningen wereldwijd en ook de grote ‘killers’
onder NCD in 2016 waren (niet overdraagbare ziekten)
1. hart- en vaatziekten (44%): beroerte, hartinfarct
2. kanker (22%)
3. astma/COPD (9%)
4. diabetes mellitus (4%)
Epidemiologie: Impact
De epidemiologische parameter die goed weergeeft welke ‘belasting’ een ziekte
uitoefent op een populatie is de ziektelast of ‘burden of disease’.
De ziektelast wordt uitgedrukt in DALY (Disability Adjusted Life Year). De DALY
score geeft de hoeveelheid gezondheidsverlies veroorzaakt door ziekte aan in
een populatie.
Hij bevat twee componenten:
1. het aantal jaren verloren ten gevolge van premature sterfte (‘YLL years
of Life Lost’) en
2. het aantal jaren dat een persoon leeft als zieke, chronische patiënt (‘YLD
years lost due to Disability’).
DALY = YLL + YLD
(minder economisch werkkracht en draagkracht voor die gemeenschap)
Chronische en complexe aandoeningen
= grote uitdaging voor
o Patiënt
o Arts en zorgteam
o Organisatie gezondheidszorg
o Samenleving: de kost
Deel 2 Risicostratificatie ‘Toolbox’
• Risicostratificatie (laag-middelmatig-hoog complex)
• Omslag in het denken: patiënt/arts/gezondheidszorg
• Welke inzichten en begrippen kunnen ons ‘in het algemeen’ helpen om
goed om te gaan met patiënten met een chronische en complexe ziekte?
Stratificatie piramide van KAISER PERMANENTE
Veel staten in Amerika bij aangesloten: belangrijke zorgverzekeraar
Prevention: general population
,Samenvatting huisartstgeneeskunde en geriatrie
Chronische zieken: pyramide
o Basis: self care support (zichzelf behelpen: hoge BD, overgewicht,
spastisch colon, lage rugpijn) (70-80%)
o Middenstuk: hoog risico patiënten (disease management of
protocollaire zorg genoemd): complexiteit neemt toe (bv.
diabetes, 15%)
o Bovenstuk: case managment (5% omwille van grote complexiteit
kunnen protocols niet gevolgd worden)
Jason
Jason is een jongen van 20 die sinds een half jaar als schrijnwerker aan de slag is.
Blanco voorgeschiedenis behoudens een fimosisingreep op 8 jaar. Hij komt op de
raadpleging voor de derde maal in de afgelopen zes maanden met dezelfde
klacht van krampende buikpijn, losse stoelgang en opgeblazen gevoel en hij
gelooft zelf vast dat er een ernstige oorzaak onder ligt en wil graag een snelle en
definitieve oplossing: zijn werk en ook zijn relatie beginnen er onder te lijden…
Na grondige diagnostische uitwerking wordt de diagnose ‘prikkelbare darm’
weerhouden!
Hoe is deze diagnose voor Jason anders dan hij gewoon is?
o Geen acute oorzaak, valt niet te genezen
o Moet hij mee leren omgaan, is voor de rest van het leven,
langdurige begeleiding
Hoe ga je hier als arts mee om?
o Samenspraak arts-patiënt
Hoe kan je Jason helpen om hier goed mee om te gaan? Actief betrekken
Omslag in het denken
Acute ziekte Chronische ziekte
Kenmerken Tijdelijk, Voor altijd, niet geneesbaar
geneesbaar
Aard medische Korte interventie Langdurige begeleiding
interventie
Beleid Arts Samenspraak arts - patiënt
Houding patiënt Vaak passief Liefst actief
Tools / Klemtonen in zorgaanbod
1. Gezondheidspromotie en preventie
2. Patiënt empowerment
3. Therapietrouw: COMPLIANCE vs. ADHERENCE
Gezondheidspromotie en preventie
Onze rol als arts - ‘gezondheidsbevorderaar’ kan niet voldoende benadrukt
worden.
Motiverende gespreksvoering; actieve houding patiënt
Handige websites!
Patiënt empowerment
= proces dat mensen helpt om controle te krijgen over hun eigen leven en dat
hun capaciteiten vergroot om actie te ondernemen over kwesties die zij zelf
belangrijk vinden
= proces waarbij patiënten leren om het zelfmanagement van hun aandoening
op te nemen
Samen met anticipatiebewegingen
, Samenvatting huisartstgeneeskunde en geriatrie
Therapietrouw
Aandacht voor therapietrouw is belangrijk!
Uit onderzoek blijkt dat 50% van de personen met een chronische ziekte
zijn/haar medicatie niet neemt als voorgeschreven.
Compliance = niet trouw volgen van een voorgeschreven behandeling
(MACHTSONEVENWICHT)
Adherence = mate waarin een patiënt de samen afgesproken behandeldoelen
opvolgt (MACHTSEVENWICHT)
ZET IN OP
Respect voor de patiënt
Gelijk partnerschap
Goede arts-patiëntrelatie
Realistische behandeldoelen
Middelmatige complexiteit
Overgang lage naar middelmatige complexiteit
Wanneer patiënten geconfronteerd worden met een situatie waarbij zij
afhankelijk worden van de expertise van professionelen om de begeleiding van
hun chronische aandoening(en) optimaal te laten verlopen. De grenzen van
zelfzorg en zelfmanagement zijn bereikt.
Miriam
Miriam is een 48 jarige vrouw met lang bestaande obesitas. Deze 'zit in de
familie'. Zij heeft al allerhande diëten geprobeerd, maar na klein initieel succes
vervalt zij telkens weer in 'oude gewoontes'. Haar BMI is 38. Zij beweegt ook veel
te weinig: haar knieën kunnen dit niet aan. Zij rookt niet, gebruikt matig alcohol.
Zij neemt al langer losartan en lercanidipine voor te hoge bloeddruk en bij de
jaarlijkse opvolging van haar suiker (omwille van macrosomie bij haar twee
kinderen) stellen we bij herhaling een nuchtere suikerwaard vast van > 126 mg
%: een nieuwe diagnose 'diabetes mellitus type 2'.
Hoe moet zij dit nu verder aanpakken? Advies van de professionals nodig
Hoe is deze diagnose voor Miriam anders dan zij gewoon is? Verschil in ernst,
zelfzorg/management niet meer mogelijk, ervaringsdeskundige, moet nu leren
voor zichzelf te zorgen.
Hoe verandert je denkkader als arts? multidisciplinair gaan samenwerken,
protocollen volgen
Initatief om terug te zien bij jezelf leggen, om 3 maanden: glycemie, HbA1C,
diabetisch retinopathie, diabetische neuropathie opvolgen (monofilament), ECG
Hoe kan je Miriam helpen om hier goed mee om te gaan?
De grenzen van zelfmanagement zijn bereikt: Miriam, onze 48 jarige patiënt met
diabetes, kan niet haar eigen oogfundus nakijken om vroegtijdig diabetische
retinopathie vast te stellen. Zij kan er niet toe komen om haar hypocalorische
diabetesdieet goed te volgen zonder de stimulerende begeleiding van de diëtiste.
Zij heeft er geen weet van hoe vaak zij welke opvolgingsonderzoeken moet laten
uitvoeren en zij is maar al te blij dat zijn huisarts dit zo zorgvuldig samen met
haar wil bewaken.
Omslag in het Acute ziekte Chronische ziekte
denken
Kenmerken Tijdelijk, geneesbaar Voor altijd, niet geneesbaar
Aard medische Korte interventie Langdurige begeleiding
interventie
