1
,VOORWOORD
Dit is een samenvatting voor de examencommissie voor het vak natuurwetenschappen in de 3 e graad TSO
(Sociale en technische wetenschappen en LO en sport (stopt in 2025)). Het is opgesteld met behulp van de
vakfiche van de examencommissie voor 2024 en 2025 (tot september): (https://app.akov.be/pls/pakov/f?
p=EXCO_PUBLIC:1000::::1000:P1000_VAKFICHE_ID,P1000_VAK_ID,P1000_VAKFICHE_VERSIE_NOI_ID,P1000_G
ELDIGHEID_ID:1902,1443,1704,2786 )
Aangezien er een nieuw leerstofoverzicht komt, is deze samenvatting dus nog geldig tot september 2025. Zodra
de examencommissie een leerstofoverzicht publiceert, werk ik aan een nieuwe samenvatting. Dit zal ik
proberen in hetzelfde document te doen, zodat er geen extra kosten in rekening moeten worden gebracht voor
de mensen die hun examen na september 2025 willen doen. Echter weet ik niet hoe veel werk dit zal kosten,
dus kan ik niet met zekerheid zeggen dat ik een samenvatting klaar heb in september 2025.
Ik zal in de samenvatting verwijzen naar de vakfiche zodat je duidelijk weet wat je moet kennen volgens hun
richtlijnen. Dit zal telkens in de lichtgroene kaders onder de titel staan.
Je zal zien dat deze samenvatting soms wat meer op een cursus lijkt aangezien ik het nodig vond oom bij
bepaalde onderwerpen wat meer informatie te geven aangezien het moeilijk te begrijpen is alleen van een
samenvatting.
STUDIERICHTINGEN
Voor de 3e graad sociale en technische wetenschappen (TSO) en lichamelijke opvoeding en sport
Deze samenvatting kan ook gebruikt worden voor andere schoolinstituten dan de examencommissie aangezien
de vakfiches van de examencommissie opgesteld zijn aan de hand van de eindtermen van het secundair
onderwijs in Vlaanderen voor natuurwetenschappen
(http://eindtermen.vlaanderen.be/secundair-onderwijs/derde-graad/). Indien je dit daarvoor zou willen
gebruiken, raad ik je aan om wel even te kijken naar de inhoudstafel om zeker te zijn dat je alle informatie
hebt.
ALGEMENE VOORWAARDEN
Deze samenvatting mag niet verspreid worden aan mensen die niet tot het gezin behoren. Dit is
auteursrechtelijk beschermd en als dit verspreid wordt, ben ik genoodzaakt om acties te ondernemen.
DIGITALISERING
Ik probeer mijn samenvattingen zo makkelijk mogelijk te maken om te gebruiken. Sommige mensen drukken ze
af om zo bepaalde zaken te kunnen markeren of andere bedoelingen wat ik totaal begrijp. Toch snap ik ook dat
er steeds meer nood is aan digitalisering en om die reden heb ik een inhoudstafel waarop je kan klikken om
naar een bepaald onderdeel te gaan. Sommigen waren zich daar niet van bewust dus daarom dat ik het even
zeg zodat je dit kan gebruiken als je daar de behoefte voor hebt. Het kan soms zijn dat de lay-out wat varieert
doordat het in pdf-vorm wordt gezet waardoor je soms bepaalde afbeeldingen/teksten niet kunt lezen. Moest
dit het geval zijn bij jou, stuur me dan een berichtje en dan kan ik je helpen met het juiste te kunnen lezen
zodat je je toch nog optimaal kan voorbereiden 😊
FORMULARIUM
Bij dit vak zit een formularium. Bekijk dit dus zeker zodat je weet waar je alles kan terugvinden.
2
,TERMEN EXAMEN
Bepaalde termen worden nog uitgelegd in de inleiding van de vakfiche. Hiervan zullen er zeker een aantal
basiskennis zijn, echter is het belangrijk om deze hier nog in over te nemen zodat er geen verwarringen kunnen
voorkomen op het examen zelf. Er wordt ook van je verwacht dat je al deze termen kunt gebruiken en
toepassen op verschillende onderdelen van de leerstof. Deze termen en definities zijn letterlijk overgenomen
uit de vakfiche: https://app.akov.be/pls/pakov/f?
p=EXCO_PUBLIC:1000::::1000:P1000_VAKFICHE_ID,P1000_VAK_ID,P1000_VAKFICHE_VERSIE_NOI_ID,P1000_G
ELDIGHEID_ID:1902,1443,1704,2786 .
Werkwoord Betekenis
Beschrijven/ definiëren Kennis in eigen woorden weergeven (waarbij
wetenschappelijke terminologie en notatie correct
worden toegepast).
Benoemen Een juiste wetenschappelijke benaming geven voor
een begrip, voorwerp, structuur.
Herkennen/ situeren Kennis verbinden aan gegeven bronmateriaal.
Toelichten/ interpreteren Gegeven informatie (eigen antwoord, afbeelding,
tekst) verduidelijken en uitleggen.
Afleiden Uit bronmateriaal relaties en waarden afleiden om
een besluit te formuleren.
Illustreren Een specifiek voorbeeld van een algemeen concept
of principe geven.
Verklaren Een verklaring geven (oorzaak en gevolg).
Onderscheiden Gelijkenissen en verschillen beschrijven tussen twee
of meer objecten, structuren, ideeën, problemen,
situaties.
Berekenen (omrekenen) Een berekening maken en hierbij correct gebruik
maken van wetenschappelijke terminologie,
symbolen, SI-eenheden en wetenschappelijke
notatie.
Toepassen Een bepaald begrip gebruiken om een vraag te
beantwoorden of een vraagstuk op te lossen.
Verband(en) leggen Verbanden leggen tussen verschillende
leerstofonderdelen, ideeën, problemen of situaties.
Beargumenteren Een standpunt formuleren en met
wetenschappelijke argumenten onderbouwen.
WAT VIND JE VAN DE SAMENVATTING?
Ik vind het altijd leuk om feedback te krijgen. Ik steek hier veel moeite in en ik hoop dat ik op deze manier zo
veel mogelijk mensen kan laten slagen voor hun examen. Om die reden zou ik je willen vragen om een
beoordeling achter te laten. Dat zou echt veel voor mij betekenen 😊. Moest je toch nog opmerkingen hebben
over hoe het beter kan, mag je altijd iets laten weten in een berichtje.
Verder wens ik je nog veel succes met je examen en moesten er vragen zijn, aarzel dan niet om contact op te
nemen!
3
,Inhoud
Voorwoord................................................................................................................................................................2
Studierichtingen....................................................................................................................................................2
Algemene voorwaarden........................................................................................................................................2
Digitalisering.........................................................................................................................................................2
Formularium.........................................................................................................................................................2
Termen examen....................................................................................................................................................3
Wat vind je van de samenvatting?........................................................................................................................3
De cel als biologische basiseenheid van de levende materie...............................................................................6
Functionele bouw..............................................................................................................................................6
Celmembraan....................................................................................................................................................7
Cel binnen een organisme...............................................................................................................................14
Voortplanting......................................................................................................................................................14
Genetisch materiaal........................................................................................................................................14
Celcyclus..........................................................................................................................................................17
Hormonale regeling.........................................................................................................................................21
Wisselwerking met maatschappij en duurzaamheid......................................................................................32
Erfelijkheid en variatie........................................................................................................................................33
Chromosomale erfelijkheid.............................................................................................................................33
Genexpressie...................................................................................................................................................40
Wisselwerking met maatschappij en duurzaamheid......................................................................................42
Biologische evolutie............................................................................................................................................43
Biologische evolutie........................................................................................................................................43
Wisselwerking met maatschappij en duurzaamheid......................................................................................50
Elektrodynamica.................................................................................................................................................51
Elektrische stroomkring..................................................................................................................................51
Elektrisch vermogen........................................................................................................................................57
Veilig gebruik van elektrische stroom.............................................................................................................59
Elektrodynamica, maatschappij en duurzaamheid.........................................................................................61
Kernfysica............................................................................................................................................................62
Begrippen........................................................................................................................................................62
Alfa, bèta, gamma-straling..............................................................................................................................63
Halveringstijd en activiteit...............................................................................................................................65
Kernfusie- en splijting......................................................................................................................................66
Besmetting en bestraling....................................................................................................................67
4
, Kernfysica, maatschappij en duurzaamheid...................................................................................................68
Geluid en straling................................................................................................................................................69
Basisbegrippen................................................................................................................................................69
Geluid..............................................................................................................................................................71
Straling.............................................................................................................................................................74
Organische stoffen..............................................................................................................................................77
Koolstofverbindingen......................................................................................................................................77
Aardolieproducten (alkanen, alkenen, alkynen).............................................................................................79
Mono- en polyfunctionele koolstofverbindingen...........................................................................................85
Vluchtige Organische Stoffen (VOS)................................................................................................................86
Chloor fluor koolwaterstoffen (CFK)...............................................................................................................87
Biomoleculen...................................................................................................................................................88
Polymeren: kunststoffen.................................................................................................................................93
Organische stoffen, maatschappij en duurzaamheid.....................................................................................98
Chemische reacties.............................................................................................................................................99
Reacties in de koolstofchemie........................................................................................................................99
Energetische aspecten van een chemische reactie......................................................................................101
Chemische reacties, maatschappij en duurzaamheid...................................................................................103
Leerstof adhv filmpjes...........................................................................................................................................104
Examenvragen.......................................................................................................................................................104
10 juni 2020...................................................................................................................................................104
2 april 2021....................................................................................................................................................105
19 juni 2024...................................................................................................................................................105
Bibliografie............................................................................................................................................................106
Algemene tips........................................................................................................................................................106
Verloop examen....................................................................................................................................................106
Eindwoord.............................................................................................................................................................106
5
, BIOLOGIE (50%)
DE CEL ALS BIOLOGISCHE BASISEENHEID VAN DE LEVENDE MATERIE
Omwille van auteursrecht kan ik geen afbeeldingen toevoegen, maar het kan zeker handig zijn als je even zelf
wat afbeeldingen opzoekt om een beter beeld te krijgen 😊.
FUNCTIONELE BOUW
microscopische en submicroscopische waarneembare celorganellen herkennen
de functie van de hiernaast opgesomde celorganellen beschrijven: celorganellen: celkern,
mitochondriën, lysosomen, ruwen glad endoplasmatisch reticulum, ribosomen, golgi-apparaat,
centriolen, celmembraan
functionele verbanden tussen de verschillende celorganellen toelichten
MICROSCOPISCHE EN SUBMICROSCOPISCHE WAARNEEMBARE CELORGANELLEN HERKENNEN
Celorganellen zijn structuren binnen de cel die verschillende functies uitvoeren om het leven van de cel te
ondersteunen. Sommige celorganellen zijn microscopisch waarneembaar, wat betekent dat ze gezien kunnen
worden met een lichtmicroscoop, terwijl andere submicroscopisch waarneembaar zijn en alleen gezien kunnen
worden met een elektronenmicroscoop.
Lichtmicroscoop microscopische celorganellen
De lichtmicroscoop was de eerste microscoop waarbij licht door een preparaat wordt gestuurd en vervolgens
wordt gebogen door lenzensysteem. Het maakt ook mogelijk om allerlei cel processen te volgen
Celwand
Celmembraan
Cytoplasma
Kern ( kernplasma & kernmembraan)
Vacuole
Chloroplasten
Mitochondriën
Elektronenmicroscoop submicroscopische celorganellen
Alle organellen die zichtbaar zijn onder de lichtmicroscoop
Cytoskelet
Golgi-apparaat
Ribosomen
Endoplasmatisch reticulum glad & ruw
Lysosomen
Centriolen
DE FUNCTIE VAN DE HIERNAAST OPGESOMDE CELORGANELLEN BESCHRIJVEN:
Celkern: bevat het DNA van de cel en regelt de celfunctie en reproductie.
Mitochondriën: produceren energie voor de cel door middel van celademhaling.
Lysosomen: breken afvalstoffen af in de cel.
Ruw endoplasmatisch reticulum: betrokken bij de synthese en verwerking van eiwitten.
Glad endoplasmatisch reticulum: betrokken bij de synthese van vetten en steroïden.
6
