SCHADEVERGOEDINGSRECHT
ACADEMIEJAAR 2022-2023
1
,DEEL I: INLEIDING SCHADEVERGOEDINGSRECHT
→ overzicht van de onderdelen over schadevergoedingsrecht (helikopterblik)
→ algemene beschouwingen over aansprakelijkheidsrecht en -doctrine
Handboek:
- Deel I: overzicht schadevergoedingsrecht
- Deel II, hoofdstuk III, inleiding buitencontractueel aansprakelijkheidsrecht
1 OVERZICHT LEERSTOF
Thema = niet-contractuele verbintenissen tot schadeloosstelling
Klassiek gaat dit over het buitencontractueel aansprakelijkheidsrecht (= grootste deel en core cursus).
Er bestaan daarnaast andere schadevergoedingsmechanismen (= nodig om verbanden te zien met de core):
- Indemnitaire verzekeringen
o Particuliere rechtstreekse eigenschadeverzekering
Bijvoorbeeld: hospitalisatieverzekering, brandverzekering, voor een duur schilderij, …
o Sociale rechtstreekse eigenschadeverzekering
Bijvoorbeeld: ziekte en invaliditeit
o Eigenschadeverzekering ten behoeve van derden → de ene gaat de verzekering aan, maar het
voordeel van de verzekering is voor iemand anders
Bijvoorbeeld: arbeidsongevallen
- Wettelijk opgelegde vergoedingsplicht verkeersschade WAM-verzekeraars
o Letselschade
o Ongeval zonder vaststelbare aansprakelijkheid
Bij de indemnitaire verzekeringen sluit een verzekeraar een contract en is op basis daarvan gehouden om bepaalde prestaties
te leveren = verzekeringscontract tussen 2 personen waarbij de ene belooft premies te betalen en de andere belooft om in
bepaalde gevallen een vergoeding te betalen.
Die verplichting van de verzekeraar = een contractuele verbintenis → als er een probleem ontstaat met het contract, zal
die verbintenis wegvallen. Gevallen van exceptio non adimpleti contractus zijn dus mogelijk.
↔ de regeling van de wettelijke vergoedingsplichten verschilt daarvan omdat het hier in de wet staat dat deze of gene
verzekeraar die schade zal moeten vergoeden → een wettelijke plicht
- Schadefondsen
2
,2 RECHTSTHEORETISCH UITGANGSPUNT VAN DE CURSUS
Het studieobject = het bestaand recht (= de lege lata ≠ de lege ferenda)
- De juridische realiteit = beslissingen in concrete rechtelijke uitspraken (= rechtspraak)
- Recht = een sociaal feit = systematiek in de rechtspraak → voorspelbaarheid voor buitenstaanders
O.W. Holmes: “voorspellingen van wat rechtbanken zullen uitspreken is het recht en niets meer”
De theorie = rechtsleer = doctrine
- = poging om de realiteit te vatten in een aantal onderling consistente wetmatigheden
- = talige weergave van recht
→ motivering in rechterlijke beslissing = doctrine ≠ recht (ontologisch)
De rechtsregel
- ≠ empirisch waarneembaar (wet = tekst = bron van recht → ≠ recht)
- Bestaat (toont zich) alleen in werking ervan (toepassing)
→ geformuleerde regel = theoretische constructie die het bestaande recht zou weergeven
Over de praktijk is discussie mogelijk over welke regel het recht meest accuraat weergeeft. Daarom moet
aandacht besteed worden aan alternatieve theorieën/ doctrines voor hetzelfde bestaande recht.
De gangbare doctrine = regels die volgens de meeste juristen het recht accuraat weergeven.
3
,3 SITUERING (CIVIELE) AANSPRAKELIJKHEID
3.1 BEGRIP AANSPRAKELIJKHEID
- Art. 5.3, lid 1, BW:
“Verbintenissen ontstaan uit een rechtshandeling, uit een oneigenlijk contract, uit de
buitencontractuele aansprakelijkheid of uit de wet.”
→ aansprakelijkheid = bron van verbintenissen
- Aansprakelijkheid
= basis voor recht/plicht schadeloosstelling (dé dommagement)
→ aansprakelijkheid = verbintenis (art. 5.1 BW: “rechtsband op grond waarvan een schuldeiser van
een schuldenaar, indien nodig in rechte, de uitvoering van een prestatie mag eisen”)
- Bron aansprakelijkheid = rechtsregel + (rechts)feit
3.2 RECHTSFEITEN
- Délits et quasi-délits in terminologie art. 1370, lid 4, Oud BW
“De verbintenissen die hun oorsprong vinden in de eigen daad van degene die verbonden is, ontstaan
ofwel uit oneigenlijke contracten, ofwel uit misdrijven of oneigenlijke misdrijven.”
- Structuur gangbare doctrinale analyse
Constitutieve bestanddelen/elementen van rechtsfeit
o Schade
o veroorzaakt door (= causaliteit)
o aansprakelijkheid genererend feit (AGF)
= bestaansvoorwaarden voor aansprakelijkheid
3.3 CONTRACTUEEL ↔ EXTRACONTRACTUEEL
- Contractuele aansprakelijkheid
= alternatief/ complement voor (dwang)uitvoering van een contractuele verbintenis
→ (secundaire) verbintenis tot reparatie of compensatie van schade ten gevolge van een
wanprestatie (= niet-nakoming primaire verbintenis)
- Buitencontractuele aansprakelijkheid
= (primaire) verbintenis tot reparatie of compensatie van schade die niet het gevolg is van het niet-
nakomen van een contractuele verbintenis
Er bestaan 2 soorten:
o Subjectieve/ foutaansprakelijkheid = schade door eigen fout
o Objectieve aansprakelijkheid = schade door een ander rechtsfeit dan de eigen fout
4
,3.4 REGELGEVING
- Oorspronkelijk Burgerlijk Wetboek:
o Art. 1382-1383 BW: schade door eigen fout
o Art. 1384 BW: schade door personen waarvoor men moet instaan
o Art. 1385 BW: schade door dieren (in 1804 was er verkeer door middel van dieren)
o Art. 1386 BW: schade door gebouwen
Er ontbreken enkele thema’s: verkeersongevallen, schade door natuurrampen, schade veroorzaakt
door machines, zaken, fysieke objecten, materiële zaken, …
Rechters begonnen verkeersongevallen aan te pakken met art. 1382-1383 BW → men moet op zoek
gaan naar wiens fout het was. Men kon de route nemen om de schadegevallen met gemotoriseerde
voertuigen te plaatsen onder art. 1385 BW, maar dit is niet gebeurd.
- Aanvulling Burgerlijk Wetboek: art. 1386bis BW
Geestesgestoorden kunnen geen fout begaan. Deze regel kwam er om de maatschappij te
beschermen tegen personen die misdrijven begaan zonder dat zij het subjectieve deel van een
misdrijf kunnen begaan (het moreel element).
- Aansprakelijkheidsrecht = rechtersrecht → regels gegroeid uit de rechterlijke praktijk
o Vage norm in wet ↔ concrete regels in de rechtspraktijk
§ Doordat er weinig details in de wet staan, moeten de regels gespecificeerd worden door
de rechters
§ Voor 1804 was er ook aansprakelijkheidsrecht en rechters die gevallen dienden op te
lossen → juristen schreven hiervan de grote principes neer
§ De wetgever heeft in 1804 grotendeels die principes overgenomen met vage categorieën
waarin veel onder viel
o Differentiatie van de norm naargelang de categorieën van gevallen (Fallengruppe)
Bijvoorbeeld: art. 1832 oud BW = een persoon die door een fout schade veroorzaakt, moet
vergoeden → eigenlijk is dit een collectie van verschillende regels
o Aanpassing en uitbreiding van de betekenis in de wet (bijvoorbeeld: art. 1384 BW: schade door
zaken)
= een juridische regel die wordt toegepast door de rechter en historisch een basis had, kan
een nieuwe kapstok krijgen → wat men al lang deed is plots op basis van art. 1382 oud BW
→ iets werd reeds gedaan maar kon nu verantwoord worden door te verwijzen naar dat
artikel → voor 1804 werd dit ook verantwoord maar op een andere manier
- Voorbereiding nieuw BW:
o Door Commissie tot Hervorming van het aansprakelijkheid (CHA)
o Recentste publiek bekendgemaakte ontwerptekst = 2022
o Op 12 februari 2023 werd een nieuwe ontwerptekst ingediend bij een parlementslid die het zal
indienen in het parlement
- Afzonderlijke wetten inzake aansprakelijkheid (bijvoorbeeld: productaansprakelijkheid (WAP), brand en
ontploffing (Wet 30 juli 1979))
5
,- Aansprakelijkheidsbepalingen in diverse wetten
Bijvoorbeeld: bestuurdersaansprakelijkheid in WVV
Bijvoorbeeld: prospectusaansprakelijkheid in Prospectuswet
- Harmonisatie EU → regels in verschillende landen zullen niet hard afwijken van elkaar doordat ze een
Richtlijn hebben moeten omzetten
o Productaansprakelijkheid (PLD)
o Aansprakelijkheidsverzekering motorrijtuigen (RL 2009/103/EG)
- Internationale Verdragen
o Specifiek: luchtverkeer (Verdrag 7 oktober 1952), nucleair (Verdrag 29 februari 1960), milieu, …
o EVRM: aansprakelijkheid van de staat (billijke genoegdoening in art. 41 EVRM)
o EU: art. 340 VWEU en arrest Francovich: overheidsaansprakelijkheid
3.5 BELGISCH FEDERALISME
Civiel recht (inclusief aansprakelijkheid) = een residuaire bevoegdheid = een niet-vermelde bevoegdheid →
residuaire bevoegdheden komen toe aan de federale overheid ook al voorziet art. 35 Gw dat dit bij de
gewesten zou moeten liggen (→ de wet om dit artikel uit te voeren, bestaat nog niet).
Arbitragehof nr. 61/2004: de gewesten zijn bevoegd om de nietigheid van de overdracht (in casu de
beëindiging van huur) te voorzien als de maatregelen inzake bodemsanering (waarvoor de gewesten bevoegd
zijn) niet werden nageleefd
- Een partij had opgemerkt dat het burgerlijk recht regelt wanneer een contract nietig is en burgerlijk recht
een bevoegdheid is van de federale overheid
- Wanneer een gewest bevoegd is voor een materie, impliceert dit dat zij ook civielrechtelijke technieken
mogen gebruiken met betrekking tot dat beleidsdomein
- Gevolg = cumulatieve toepassing van gewestelijke en federale regelingen
- Er wordt aangenomen dat dit ook geldt voor aansprakelijkheidsregels
Er is een toenemend belang van gewestelijke/ gemeenschapsregels:
- Milieusaneringskosten
- Onderwijs
- Overheidsaansprakelijkheid
- Overheidspersoneel en politieke mandatarissen
6
,3.6 EUROPEAN TORT LAW
- EU heeft geen specifieke bevoegdheid voor aansprakelijkheidsrecht
- EU heeft wel een impliciete bevoegdheid → bevoegdheden overgedragen aan EU waardoor zij bepaalde
gebieden kan regelgeven + in het kader daarvan aansprakelijkheidsregelingen kan voorzien
o Rechtstreekse harmonisatie in de mate dat het nodig is voor de interne markt
§ Free access to market
§ Level playing field
o Onrechtstreekse harmonisatie: reflexwerking via de invulling van een vage norm
In Belgisch aansprakelijkheidsrecht is diegene aansprakelijk die schade veroorzaakt door een
fout (art. 1382 oud BW). Het niet-naleven van een gedragsregel van de overheid = een fout.
Als EU een verdragsregel oplegt en iemand in België volgt die niet op, is aansprakelijk.
In de mate dat andere lidstaten het foutbegrip ook zo invullen, is er harmonisatie waardoor
hetzelfde foutcriterium gebruikt wordt.
Bijvoorbeeld: De aansprakelijkheid die een bank kan hebben voor slecht beleggingsadvies is
nationaal geregeld. Hierover bestaan geen Europese regels. Er bestaan wel Europese regels
over hoe banken zich moeten gedragen. De aansprakelijkheid van financiële instellingen lijkt
vandaag in de verschillende lidstaten meer op elkaar omdat hun gedrag meer geregeld werd
en daardoor ook de aansprakelijkheid daarnaar geregeld werd.
- Werk aan Ius Commune → door academici wordt gewerkt aan pogingen om het aansprakelijkheidsrecht
in verschillende lidstaten nader tot elkaar te brengen door op zoek te gaan naar gemeenschappelijke
basisprincipes
7
, 3.7 FUNCTIE AANSPRAKELIJKHEIDSRECHT
De relevantie van de functie van een juridische regeling:
- Teleologische interpretatie van geformuleerde regels (bijvoorbeeld: wettekst)
- Toetsing aan het gelijkheidsbeginsel (art. 10 Gw.) → kan maar als men de bedoeling weet van een regel
Gemakkelijk te verwerpen vaak voorgehouden functies:
- Vergoeden of preventie van schade = bescherming van (potentieel) benadeelden
o Waarom is er dan alleen aansprakelijkheid indien de schade werd veroorzaakt door een
aansprakelijkheid-genererend-feit?
De component ‘fout’ wordt hier al verworpen.
o Het aansprakelijkheidsrecht bepaalt wanneer men wel of niet aansprakelijk is en bepaalt
wanneer men een vergoeding moet betalen en wanneer niet
§ Het niet toekennen van een vergoeding = evenzeer een bedoelde uitkomst van het
aansprakelijkheidsrecht → dus het aansprakelijkheidsrecht heeft net zozeer als functie
het niet-vergoeden als het wel vergoeden.
§ Functie van aansprakelijkheidsrecht kan niet zijn ‘vergoeden’ want het bepaalt wanneer
wel of niet moet vergoed worden
= verwarring tussen de functie van aansprakelijkheid en de functie van het aansprakelijkheidsrecht
- Repressie = vermijden van onwenselijk gedrag = handhaving van primaire gedragsregels
→ het aansprakelijkheidsrecht levert een sanctie op het niet-naleven van gedragsregels en zorgt voor
het vermijden van fouten
o Waarom dan alleen in geval van schade en is de vergoeding beperkt tot de schade?
o Waarom zijn er dan objectieve aansprakelijkheden (= niet op een fout gebaseerd)?
o Waarom dan recht voor een benadeelde?
Þ verwarring tussen functie en effect van aansprakelijkheidsrecht
Een mogelijke functie waarvan veel auteurs overtuigd zijn = de “visie Law & Economics”
- Ontstaan in de USA vanaf de jaren ’60 en kende veel succes → tot voor kort werd deze visie als standaard
aangenomen. De doctrine in Nederland en Duitsland zijn meer op dit uitgangspunt gebaseerd dan de
Belgische en Franse.
- Uitgangspunt Law & Economics = “schade is geen gegeven maar wel een gevolg van een gedrag”
- Het aansprakelijkheidsrecht stuurt gedrag door middel van prikkels = instrumentalistische visie
- Het doel = om de efficiëntie te bevorderen = maximalisatie van de geaggregeerde welvaart
→ het aansprakelijkheidsrecht = een beleidsinstrument om dingen te bereiken en dus geen zuiver
privaatrecht
8
