Verbintenissenrecht Charu Joveneau
Verbintenissenrecht is de “Moeder van het recht”
Omvat:
-Verbintenissen uit eenzijdige en meerzijdige rechtshandelingen
-Verbintenissen uit de wet (leer van de onrechtmatige daad: afzonderlijk vak BCA), meer bepaald rechtsfeiten
Kern van het privaatrecht: regelt rechtsverhoudingen tussen individuen (>< publiekrecht: regelt
rechtsverhoudingen tussen overheid en individuen)
Individu: titularis van subjectief recht (NP of RP)
verbintenissen vloeien voort uit contracten, maar zijn veel ruimer dan dat
op examen altijd een vraag over boek 6 WER
Bijzondere status verbintenissenrecht
Doelstellingen verbintenissenrecht:
- Bindende kracht ovk m.h.o. op een efficiënt en rechtszeker verloop van het rechtsverkeer
- Contractsvrijheid, steunend op individuele vrijheid en autonomie
- Maatschappelijke rechtvaardigheid
Denk bv. aan
- Gebruik Linkedin, Instagram, Facebook, ..
- Sluiten reis- en annulatieverzekering
- Aankoop smartphone
- Aansluiting bij internetprovider
- Opstellen testament
- Aangaan huwelijk
- …
- Regels van oud BW van 1804 achterhaald?
-Maar rechtspraak heeft gezorgd voor evolutie, waardoor verbintenissenrecht de “tand des tijds” relatief goed
heeft doorstaan.
- Hoge verwachtingen van nieuw verbintenissenrecht
HVC heeft verbintenissenrecht doen evolueren
Totstandkoming ging niet zonder slag of stoot
Wetsvoorstellen van 24 februari 2021
Ruime consultatie m.b.t. Boek 5
Amendementen
Wetten van 28 april 2022, BS 1 juli 2022
Inwerkingtreding: 1 januari 2023
consultatie -> is beschikbaar voor iedereen en dus iedereen mag voorstellen geven en kritiek uiten
Boek 5 is van toepassing op alle rechtshandelingen en rechtsfeiten die plaatsvinden na 1 januari 2023. Tenzij
partijen anders bepalen, blijft het oude recht van toepassing op:
De toekomstige gevolgen van rechtshandelingen en rechtsfeiten die hebben plaatsgevonden voor 1 januari
2023.
De rechtshandelingen en rechtsfeiten die hebben plaatsgevonden na 1 januari 2023 en die betrekking hebben op
een verbintenis ontstaan uit een rechtshandeling of rechtsfeit die hebben plaatsgevonden voor 1 januari 2023.
Gevolg: oud en nieuw verbintenissenrecht zullen lange tijd naast elkaar bestaan!
partijen kunnen hier dus van afwijken
alles wat onder oud verbintenissenrecht is ontstaan blijft hier dus ook onder
Principes:
Transversale werking maar groot belang voor het verbintenissenrecht
Geeft definities van bronnen, toepassing van wet in de tijd, rechtshandeling, wilsuiting, kennisgeving,
tijdsbepaling en voorwaarde, berekening termijnen, vertegenwoordiging, subjectieve goede trouw,
rechtsmisbruik, oogmerk om te schade, afstand van recht
Gelaagde structuur (van algemeen naar bijzonder)
1
,Verbintenissenrecht Charu Joveneau
Keuze voor algemeen begrippenkader verdient goedkeuring
Kritiek op Boek 1:
Vragen bij totstandkoming
Waarom worden bepaalde begrippen wel en andere niet gedefinieerd in Boek 1?
afgekeken uit oudere wetgeving of andere rechtstakken
Evolutie geen revolutie
Gaat hervorming ver genoeg? Voldoende aandacht voor recente tendensen (bv. duurzaamheid)?
Voldoende verantwoording voor gemaakte keuzes?
Modernisering:
Terminologische vereenvoudiging:
Vb. voorzichtige en redelijke persoon, ongerechtvaardigde verrijking, …
Meer moderne en logische structuur
Inhoudelijke modernisering
* Nieuw evenwicht tussen wilsautonomie en rol rechter
* Sancties op maat
* Overdracht van verbintenissen, schuldvorderingen en contracten
vroeger was een ov volledig nietig, ook al was er bv maar 1 clausule dat vernietigd moest worden-> nu is er dus
een nietigheid op maat
ook meer buitengerechtelijke manieren om geschillen op te lossen
Coherentie en rechtszekerheid bevorderen:
Codificatie van bestaande cassatierechtspraak
Vbn. Buitengerechtelijke ontbinding op partijverklaring, contracts- en onderhandelingsvrijheid, misbruik van
omstandigheden, enz.
Vereenvoudiging van aantal regels
Meer coherente structuur
O.a. chronologische regeling van sluiten tot einde van ovk
Competitiviteit van het Belgische recht verhogen
… laatste vwd = competitiviteit v/h Belgische recht verhogen
-> we kunnen niet achterblijven op andere landen
DEEL 1: Het begrip verbintenis en de soorten verbintenissen
Hoofdstuk 1: Het begrip verbintenis en de soorten verbintenissen
Definitie verbintenis
Oud BW:
Geen definitie in oud BW, wel in RL:
A. rechtsband tussen personen
B. ontstaan uit een RH of een andere menselijke gedraging waaraan de wet of rechtspraak rechtsgevolgen
vastgeknoopt
C. met als voorwerp het doen ontstaan van in geld waardeerbare aanspraken
D. kan in rechte worden afgedwongen
Boek 5:
Artikel 5.1. Verbintenis
Een verbintenis is een rechtsband op grond waarvan een schuldeiser van een schuldenaar, indien nodig in
rechte, de uitvoering van een prestatie mag eisen.
MvT: klemtoon op juridische afdwingbaarheid
in boek 5 staan de definities dus wel vermeldt
morele afspraak vs. verbintenis -> verschil = de juridische afdwingbaarheid
2
,Verbintenissenrecht Charu Joveneau
A. Rechtsband tussen personen
Tussen minstens 2 personen
Waarbij de ene een vorderingsrecht heeft op de andere (aanspraak jegens een persoon op een bepaalde
gedraging)
Verschil met zakelijk recht (geeft zeggenschap op een zaak vb. eigendom, vruchtgebruik)
Verschil in geldingskracht
Er kunnen dus geen verplichtingen uit voortvloeien aan derden ( natuurlijke pers vs. rechts pers)
B. Ontstaan uit een RH of andere gedraging (zoals rechtsfeit)
Een RH
Art. 1.3. Rechtshandeling
De rechtshandeling is de wilsuiting waarbij een of meer personen de bedoeling hebben om rechtsgevolgen te
doen ontstaan.
- Uit overeenkomst: rechtsband tussen minstens 2 personen (meerzijdige RH) mho op het doen
ontstaan van rechtsgevolgen Vb. koop, huur, …
- Uit eenzijdige RH
Onderscheiden van rechtsfeiten
Vb. fout, gebrekkige zaak, …
C. Met het ontstaan van in geld waardeerbare aanspraken tot voorwerp
- Verbintenis om iets te doen, iets niet te doen, of iets te geven (overdracht zakelijk recht)
- Inspannings- of resultaatsverbintenis
- Maakt in vermogen van SE een in geld waardeerbare vermogenspost uit en in vermogen van SA een
passief dat zijn vermogen belast
iets doen-> koop/ verkoop
iets niet doen -> niet-concurrentiebeding
iets geven -> overdracht zakelijk recht
bv. arts die opereert : overeenkomst, resultaatsverbintenis
( bv. rechter en niet linker knie), maar er is geen garantie dat de operatie goed verloopt en het dus goed gaat dus
deels een resultaatsverbintenis
D. Kan in rechte worden afgedwongen
Bij niet vrijwillige uitvoering van de verbintenis: afdwingbaarheid in rechte, eventueel onder dwangsom
Onderscheid met andere verbintenissen, zoals natuurlijke verbintenissen en vriendschappelijke afspraken
Wat met gentlemen’s agreements?
gentlemen's agreement is vaak tussen bedrijven
Natuurlijke verbintenis
- Geen definitie in oud BW
- Art. 5.2. Natuurlijke verbintenis
De natuurlijke verbintenis is een verbintenis waarvan de uitvoering niet kan worden afgedwongen.
Restitutie is niet mogelijk voor een natuurlijke verbintenis die zonder vergissing of dwang werd
nagekomen.
De erkenning, zonder vergissing of dwang, van een natuurlijke verbintenis doet een verbintenis
ontstaan.
vb: stel vrouw heeft kind, voedt het op en heeft jaren later een nieuwe partner die juridisch niets te maken heeft
met het kind, maar beslist wel financieel op te dragen voor het kind
relatie eindigt-> partner zegt ‘ ik heb juridisch nooit iets moeten betalen en wil het geld terug’
-> hij kan dit niet doen, want dit was een natuurlijke verbintenis
vb: betaling nalatenschap-> partner die feitelijk samenwoont betaald deze som om het dan terug te vragen
mag de partner het geld terugvragen?
Ja, intentie is hier anders, maar het is hier niet duidelijk of het om een natuurlijke verbintenis gaat of niet
3
, Verbintenissenrecht Charu Joveneau
- Uitgangspunt : situeren tussen morele plichten en vermogensrechtelijke verbintenissen?
- Voorwaarde 1:
● Verbintenis die geldig bestaat maar die in beginsel niet in rechte kan worden afgedwongen, hoewel ze –
wanneer ze vrijwillig werd nagekomen – niet kan leiden tot terugvordering van prestaties (art. 1235, lid 2
oud BW)
● Erkenning van SA dat hij tot nakoming is gehouden
de gedraging van de persoon moet worden beoordeeld
- Voorwaarde 2
Gehoudenheid van de SA wordt door de maatschappij als vanzelfsprekend aanvaard.
Noopt tot terughoudendheid!
Rekening houdend met maatschappelijke evoluties
Talrijke toepassingen:
Soevereine beoordeling door feitenrechter:
- Alimentatieplicht in hoofde van lesbische meemoeder na beëindigen relatie?
- Uitgaven door feitelijk samenwonende partners tijdens de periode van samenwonen?
- Betaling begrafeniskosten door niet-erfgenaam
Definitie van de verbintenis
Verschillende soorten verbintenissen
- Volgens het voorwerp van de verbintenis
- Volgens het aantal SE’S of SA’s
- Volgens de modaliteiten van de verbintenis
3 grote categorieën
1. Verbintenis om iets te doen, iets niet te doen of iets te geven
2. Inspannings- of resultaatsverb.
3. Indeling volgens aantal voorwerpen
In de rechtsleer waren er wel een aantal beschrijvingen bv:
- iets doen: opereren
- iets geven: recht overdragen
dit onderscheid is verdwenen in boek 5
1. Verbintenis om iets te doen, iets niet te doen of iets te geven
- Klassiek onderscheid in het oud BW
- Relevantie beperkt
- Niet meer terug te vinden in Boek 5
2. Inspannings- en resultaatsverbintenissen (art. 5.72 BW)
-Verschil in intensiteit van datgene waartoe men gehouden is/ draagwijdte van de gehoudenheid is anders
- Relevant voor de bewijslast
bv: arts die zowel inspannings als resultaatsverbintenis heeft
- inspannings-> bewijzen dat arts niet als redelijk zorgvuldig persoon heeft gehandeld
- overmacht kan je altijd aantonen -> dit is een feitelijke beoordeling, soeverein beslist dus HVC kan dit
niet vernietigen
Art. 5.72. Draagwijdte van contractuele verbintenissen
De inspanningsverbintenis is een verbintenis die de schuldenaar ervan verplicht om alle zorg te verstrekken die
eigen is aan een voorzichtig en redelijk persoon om een bepaald resultaat te bereiken. Het bewijs van de fout
van de schuldenaar rust op de schuldeiser. De resultaatsverbintenis is een verbintenis die de schuldenaar ervan
verplicht om een bepaald resultaat te bereiken. Indien het resultaat niet wordt bereikt, wordt de fout van de
schuldenaar vermoed, tenzij overmacht wordt aangetoond.
4
