Geschiedenis
Les 0: Ten geleide
Sapere aude= durf je verstand te gebruiken ~ Kant de verlichtingsgedacht= exponent van
relationeel denken
Opzet
Chronologische tijdlijn
15de – 20ste eeuw
Vijf ‘etappes’
Inhoud
Mens, maatschappij en methode
Inzichten en empirische bevindingen rond mens en menselijk gedrag
o Filosofie
o Empirische voorlopers
Maatschappij:
o ‘it’s the economy, stupid’
o Het maatschappelijk mensbeeld
Trends van individualisatie en sociaal management
‘Wat is wetenschap’?
o hoe wetenschap de werkelijkheid ‘veroverde’
o Cf. belang wetenschappelijke methode in opleiding en psychologie
Vertekeningen
1
, Eurocentrisch
o WEIRDest people in the world’, waarbij het acroniem WEIRD staat voor ‘Western,
educated, industrialized, rich, and democratic’
o geen cross-culturele vergelijking van het psychologische
Eurocentrisme is het beklemtonen van Europese en meer in het algemeen westerse
ideeën, zonder rekening te houden met de invloeden van andere culturen
Klassieke auteurs: gestroomlijnde visie
o Heel wat andere tijdgenoten actief
o Uitsluitend mannen…
o ‘academische’ en niet toegepaste psychologie
De mate waarin onderzoeksbevindingen ook gelden voor het alledaagse leven
Mensbeeld van de maatschappelijke elite
Beperkingen
Geen politieke geschiedenis
o Zie “het verhaal van Vlaanderen” hier gebeurt dat wel
Geen historisch werk
o Dwarsverbanden, primaire bronnen, specifieke thema’s
Beperkt aantal thema’s, bijvoorbeeld niet
o ontdekking van het kind, positie van de vrouw, psychisch lijden, …
Geen filosofisch opo of grondslagenonderzoek
o Bv. Mind-body, voorwaarden voor psychologisch onderzoek
2 data kennen:
1879: Wundt, stichting eerste labo voor experimentele psychologie in Leipzig
1789: Franse revolutie
andere data: voor 1800: in juiste eeuw kunnen situeren
vanaf 1800 ‘op halve eeuw’ nauwkeurig
2
, Hoofdstuk 1: geschiedschrijving
‘Die Psychologie hat eine lange Vergangenheit, doch nur eine kurze Geschichte.’ ~Hermann
Ebbinghaus
Waarom?
Hedendaagse en traditionele benaderingen van de geschiedenis van de psychologie
Aanpak: Hoe de geschiedenis (van de psychologie) beschrijven?
Strekkingen
Mogelijke valkuilen
Waarom?
Traditionele visie
Citaat Ebbinghaus
o Griekse oudheid – 17de eeuw – 19de eeuw (fysiologie)
Context: Psychologie die zichzelf moest bewijzen als wetenschap
Geschiedenis van de psychologie om dit te ondersteunen
o ‘verhaal’:
Stijgende graad van wetenschappelijkheid
Verwezenlijkingen
o Opeenvolging van ‘grote namen’
Psychologen als intellectuele erfgenamen een lange traditie
o Teruggaand tot Aristoteles en Plato
o Elke auteur die schreef over psychologische onderwerpen (ongeacht reden of
precieze inhoud) wordt gedoopt tot Psycholoog ‘avant la lettre’
o Motto: “de vragen zijn dezelfde, de methode is verschillend”
DUS:
Traditionele visie Hedendaagse visie
Overzicht verleden Verduidelijking hedendaagse situatie
Continuïteit van verleden naar heden: vragen Mogelijk discontinuïteit: vragen zijn
zijn dezelfde, methode is verschillend. verschillend
Psychologie zelf wordt niet in vraag gesteld Status van psychologie, zelfreflectie, relatie
tussen Psychologie en haar domein
Hedendaagse visie
Dubbele motivering:
Inhoudelijk
o Kennis van het verleden
o Begrijpen van het heden
Vb. Conceptleren, APS APA in 1988, afbakening disciplines
o Nadenken over toekomst?
Kritische reflectie:
3
, o Tijd-ruimtelijke gesitueerdheid
o Wat is wetenschap?
o Eigenheid van de psychologie?
Tijd-ruimtelijke gesitueerdheid
Doorheen tijd: tijdsgeest
Ruimte: gesitueerd in culturele context!
o Wetenschap wordt beïnvloed door culturele context
Studie van individuele verschillen enkel plaatsvinden in m’ij waar er al
erkenning is voor verschillen tussen mensen
Cartesiaans mensbeeld
Boeddhistische anatta (ontkennen van ‘ik’) andere manier om te kijken
naar het psychische, in dat wereldbeeld is er geen plaats voor psychologie
hoe wij die kennen
o Wetenschap beïnvloedt ook de cultuur
Psychoanalyse eind 19de eeuw in Wenen
Daarna ook deel van de (artistieke) cultuur
Wat is wetenschap?
Wetenschap is geen gegevenheid, maar een verworvenheid
o Evolutie:
Precisering en nuancering van de antwoorden
Aard van de vragen
Selectie in wat wel/niet onderzocht wordt
o Methodologie als vereiste kwaliteitscriteria
Experiment, natuur- vs. geesteswetenschappen
o Vatten van de werkelijkheid is niet eenvoudig
Hoe men tot wetenschap gekomen is?
Hoe dit zich (deels) vertaald heeft in de psychologie?
Fundamentele eigenheid van de psychologie
aanwijsbaar domein? moeilijk af te bakenen ons domein moeten we ontginnen met
concepten, psychologische taal psychologische concepten zijn geen natuurlijke categorieën
‘… we have no way of knowing what psychological phenomena are, no way of giving them meaning,
except in terms of that language’ (Richards, 2002, p. 9)
2 posities:
1. Linguïstisch determinisme= als taal verandert, dan verandert ook de psychologische
werkelijkheid
vb. IQ van 140, Oedipuscomplex iets als een IQ bestond niet, voor Freud duidde niemand
het op de manier van Oedipuscomplex
2. Instrumentalisme= psychologische theorie is instrument, een ‘alsof’ werkelijkheid (metafoor,
beeldspraak) om het psychisch functioneren te bestuderen
vb. werkgeheugen
DUS: Hedendaagse visie op geschiedenis van de psychologie
4
