Internationale politiek sinds 1945
Prof Dr Ria Laenen
Praktisch:
- Lessen opgenomen
- 2 maart geen les maar wel lesopname
- 15 mei deadline voor optionele opdracht
- Examen
o Deel 1 (30%): test feitelijke basiskennis
▪ Gebeurtenissen
▪ Personen
▪ Plaatsen
▪ Verdragen
▪ Zeker een kaart vraag!
o Deel 2 (70%): open vragen
▪ Begrippen
▪ Inzichten
▪ Verbanden
o Open vragen beantwoorden in volzinnen; geen pijltjes, puntjes, kleurtjes
o Afkortingen mag, maar eerst een keer voluit schrijven
o Familienaam van personen is voldoende
- Film/docu opdracht (optioneel)
o Vervangt 1 open vraag op examen (3p)
o Lijst met films en documentaires
▪ 1 film
▪ 1 docu
o Bespreking adhv vragenlijst op Toledo
o Opdracht ter beschikking vanaf 1 maart
- Data via kleurcode te kennen
o Rood = volledig: dag/maand/jaar
o Groen: maand + jaar
o Blauw: jaartallen
o Data zonder kleurcode: chronologisch te kennen + juiste decennium
Les 1: 16/02/2023
Aardbeving Syrië en Turkije
- Moeilijk om hulp te bieden in Syr → oorlog
- Regering Syr heeft toestemming gegeven om
2 bijkomende grenzen te openen voor
hulpverlening
,Europese Top met Zelensky
- Zelensky op bezoek bij Europese instellingen
- 24 februari 2022: begin oorlog Oekraïne →
bijna een jaar geleden
Inhuldiging nieuw standbeeld van Stalin
- Volkograd (vroeger Stalingrad)
- Tijdens herdenking mag de stad zich terug
Stalingrad heten
- Rol van SU in WOII (Grote Vaderlandsoorlog)
Conflict Israël en Palestina
- Palestijnse jongeren die stenen gooien naar
de Isrealische ordediensten
- Piek in conflict
o Aanslag in synanoge
o Raid in stad Sinin?
o Rakketen afgevuurd op de Gazastrook
Protest in Peru tegen de president (Boluarte;
vroegere vicepresident)
- Willen dat de vorig jaar afgezette president
terug aan de macht komt
- Protesten al aan de gang sinds november
Russische minister van Buitenlandse Zaken (Sergej
Lavrov) op bezoek bij Zuid-Afrikaanse delegatie
- Afspraken over gezamelijke militaire
oefeningen
→ ondanks zware sancties van West-Europa,
wil Rusland aantonen dat ze met andere
landen wel nog relaties aangaan/behouden
en zo nog partners hebben
Machtsovername Taliban
- Na de machtsovername van (opnieuw) de
Taliban in Afghanistan probeerden mensen te
vluchten via de luchthaven van Kabul
Nelson Mandela en Desmo Tuttu:
- Mensenrechtenactivitsten in Zuid-Afrika
- Apartheidsstrijd
,Vietnamoorlog
- Napalm
- Meisje verbrand
- “the terror of war”
- Vietnam, 1972
Koreaanse Oorlog (1950-1953)
Iraans Revolutie, 1979
- Hedendaagse problematiek in Iran
- Slogan: women, life, freedom
Fidel Castro
- Cubaanse president
- Aan de macht door de Cubaanse Revolutie in
1959
Cubacrisis in oktober 1962
- N. Chroesjtsjov (SU) en JF Kennedy (VS)
Bejing, China in 1989
, Conflict Israël en Palestina
- Links: Jasser Arafat
o Voormalig president van Palestina
- Midden: Simon Perez
- Rechts: Jitza Krabin
- 1994: Nobelprijs voor de Vrede
Ondertekening van het INF Treaty, 1987
- Michail Gorbatsjov (SU) en Ronald Reagan
(VS)
- Wapenwetloop afbouwen – situering Koude
Oorlog
Hoofdstuk 1: het broze bondgenootschap tussen de grote 3 valt uit
elkaar
Op weg naar de koude oorlog in 6 topontmoetingen
→ tijdens WOII werden de zaadjes al gepland voor de Koude Oorlog
- Geen consensus over het startpunt van de KO
- Wel consensus over einde: 9 november 1989 – Val van de Berlijnse Muur
De grote 3
• VK – Churchill
• VS – Rosevelt
• SU – Stalin
Redenen begin voor 1945:
• Radicale transformatie van de wereldorde als gevolg van WOII
o Ontstaan van het bondgenootschap en eerste tekenen van breuken in
bondgenootschap → aanloop van KO
• Overstijgen van W-EUR perspectief over WOII
o Focus op ontwikkelingen in Centraal- en Oost-Europa
o Focus op ontwikkelen in de Stille Zuidzee (‘Pacific War’)
Gruwel van WOII
- Ca 6 miljoen doden – Holocaust
- Mensen sterven door hongersnood van Bengalen in Brits-Indië tot de bevolking van
Leningrad
- Koreaanse ‘troostmeisjes’ worden ontvoerd en mishandeld door Japanse soldaten
- Marokkaanse en Algerijnse soldaten sterven door de gevaarlijkste
verkenningsopdrachten uit te voeren voor de Geallieerden
- Japanse burgers komen om in Hiroshima en Nagaski → atoombommen VS in
augustus 1945
,Ontstaan van het bondgenootschap tussen ‘de grote drie’
- 22 juni 1941: Operatie Barbarossa
→ DUI ging SU binnenvallen
o Op grote schaal; langs 3 fronten tegelijkertijd
o Regelrechte schending van het Molotov von Ribbentop-pact (aug 1939)
▪ Niet aanvalspact
▪ Geheime protocollen: afspraken tussen SU en DUI over wie welk stuk
van Polen ging bezetten, de SU mocht de Baltische republieken inlijven
o Complete verrassing voor de SU; heeft er toe geleid dat het bondgenootschap
is ontstaan → tegen DUI
▪ Macht van de SU: Secretarisch Generaal van de Communistische Partij
▪ Polit Bureau
▪ Stalin wantrouwde alles en iedereen; druk voor de Sovjetspionnen om
enkel de info te geven die hij wilde horen en dus moeilijk om
vorderingen van DUI te communiceren
• Generaal Zjoekov probeerde hem wel te waarschuwen
▪ Verrassing op vlak van:
• Timing (Stalin)
o Mensen hadden hem al proberen waarschuwen voor
een aanval van DUI (zowel intern als extern)
o Stalin had ook al een niet-aanvalspact met Japan
afgesloten
• Locatie (Stalin)
o Stalin dacht dat de aanval vooral naar Moskou gericht
zou zijn maar het was dus via meerdere fronten tegelijk
• Gevolg (Hitler)
o Polen was al ingevallen door Nazi-Duitsland (1 sept 1939): begin WOII
o Als doel om door te stoten naar Baccu voor olie
Grote drie bondgenootschap wordt geboren na Operatie Barbarossa
- Verregaande steun van VK en VS aan USSR
- Juli 1941, Brits-Sovjet akkoord: Brits-Sovjet akkoord: beide landen beloven elkaar op
alle mogelijke manieren te helpen in strijd tegen Nazi-Duitsland + belofte geen apart
wapenstilstand of vredesakkoord te onderhandelen zonder wederzijds akkoord
- Toezegging alle mogelijke steun van FDR aan Stalin
- Toekenning Lend & Lease faciliteiten vanaf sept 1941
o Amerikaanse wet ingevoerd voor verlening van steun (oorlogsmateriaal
leveren) aan VK werd uitgebreid naar SU
o Maakte leveren van oorlogsmateriaal mogelijk terwijl VS nog neutraal was in
WOII op dat moment
Landen die tot SU behoorden: Kazachstan, Oezbekistan, Kirgizië, Oekraïne, Georgië,
Azerbeidjan, Armenië, Moldavië, Baltische Republieken (Estland, Letland, Litouwen),
Rusland, Belarus
→ Oost-Blok: invloedsfeer van de SU, niet deel van de SU zelf
,De aanloop naar de KO in 6 topontmoetingen
1) De top van Casablanca (januari 1943)
o Hoofdrolspelers: Churchill en Roseveld
▪ Nog aanwezigen: Charles de Gaule (FRA)
▪ Geheime ontmoeting, pas bekend toen persconferentie gehouden
werk
▪ Stalin was er NIET: boos omwille van het uitblijven van de opening van
een 2e front + slag om Stalingrad volop aan de gang
o Agenda: bespreking van de volgende stappen na verdrijven van DUI uit
Noord-Afrika
o Afspraken:
▪ Eis voor de onvoorwaardelijke overgave van de asmogendheden
(FDR)
• Geen onderhandelingen met DUI, JAP en ITA → moesten zich
overgeven
• Garantie van toekomstige wereldvrede → de filosofieën
zouden hierdoor niet opnieuw kunnen kiemen
▪ Akkoord over offensief in ITA: toegave van FDR aan Churchill
o Reacties:
▪ Internationale verbazing: zeer sterke profilering van FDR en VS als
nieuwe wereldmacht
▪ Stalin ziet afspraken als gericht tegen de SU
▪ De Gaulle voelt zich vernederd door FDR
• Marokko was volgens hem Frans grondgebied, er was wel niet
gevraagd aan hem of de top daar mocht plaatsvinden
• FDR wou aantonen dat het tijd was om een eind te maken aan
de westerse kolonisatie
• Snel ontstaan van onduidelijke betekenis van
‘onvoorwaardelijke overgave’ na verslaan van fascisme in ITA
o Het Atlantisch Handvest
▪ Opgesteld en ondertekend door FDR en Churchill (aug 1941)
▪ 8 principes die de wereld na de overwinning op de nazi-Duitsland
moeten sturen
• VS en VK geen territoriale expansie
• Afbouwen van beperkingen op vrije handel
• Het oprichten van een vereniging van alle naties
• Erkenning zelfbeschikkingsrecht van alle natie
→ eerste blauwdruk voor Great Design van FDR voor naoorlogse vrede
o Slag om Stalingrad (aug 1942 – feb 1943): keerpunt in WOII
▪ Wreedste veldslag in WOII → ‘Rattenkrieg’
▪ Symbolisch belang:
• Voor alle ellende en totale vernietiging van WOII
• Keerpunt: groeiend besef dat nazi-DUI niet onoverwinnelijk is
• Tot op vandaag verheerlijking van heldenmoed in SU
o Burgers werden verplicht te vechten voor hun land
o Hoge dodentol in SU
• Veel vrouwelijke militairen aan zijde SU! (piloten)
, • Standbeeld ‘Moeder Rusland Roept’
2) Top van Caïro (nov 1943)
o Voorprogramma van de top die daarop volgt
o Hoofdrolspelers: Churchill, FDR en Tsjang Kai-Sjek (vertegenwoordiger
nationalistisch China)
▪ Zonder Stalin (niet omdat hij niet wordt uitgenodigd!): als
vertegenwoordiger van nationalistisch China daar is is dat te riskant
voor hem → vrees reactie Japan (in strijd met China)
o Beweegredenen:
o Afspraken:
▪ Eis van onvoorwaardelijke overgave aan Japan
• Japan moet na nederlaag alle sinds 1894 veroverde gebieden
teruggeven (oa Korea, Mantsjoerie, Formosa)
• Schriftelijke belofte Tsjang Kai-Tsjek om te blijven vechten
tegen Japan
o Belang:
▪ (nationalistisch) China wordt op gelijke voet als één van de
grootmachten erkend → niet hoe Stalin het zag, echter niet aanwezig
▪ Afspraken Pacific War worden zonder Stalin gemaakt → SU hebben in
dat luik van de oorlog relatief weinig aandeel
3) Top van Teheran (28 nov – 1 dec 1943)
o Vond meteen na de top van Caïro plaats
o Eerste F2F-ontmoeting van de grote drie
▪ Paranoia van Stalin zorgde ervoor dat hij niet graag reisde
o Hoofdrolspelers: FDR, Churchill en Stalin
o Beweegreden:
▪ FDR wou duidelijk maken aan Stalin dat ze hem graag in hun
bondgenootschap wouden, en wou hem er van overtuigen dat er geen
anti-communisme front in de maak was
▪ FDR wou dat Stalin beloofde strijd te leveren tegen Japan
▪ FDR wou dat de SU zich akkoord verklaarde met de ideeën die hij
heeft over een internationaal orgaan
o Afspraken:
▪ Hertekening grenzen in Oost-EUR met gevolgen tot op de dag van
vandaag
• FDR is bereid tot toegevingen aan Stalin
o Baltische staten mogen bij SU blijven
o Nadruk op 2e front in Normandië
o Bessarabië + Köningsberg mogen bij SU blijven
(Moldavië en Kaliningrad)
• Stalin stemde in met:
o Idee van VN en 4 politiemannen
o Onafhankelijkheid Finland
o Tsjang Kai-Sjek erkend als leider van China en mag
controle krijgen over noordelijke deel van Indochina
o Churchill ziet China als bedreiging voor koloniaal imperium in Azië
, o Toenemende dynamiek zichtbaar in de onderhandelingen: duidelijk dat VS en
SU de spelregels bepalen → VK verliest aan macht
4) Top van Moskou (9-17 okt 1944)
o Initiatief van Churchill
o Hoofdrolspelers: Stalin, Molotov, Churchill, Eden en Harriman
o Beweegreden:
▪ Snelle opmars van Rode Leger → bezetting Roemenië en Bulgarije
▪ Nood aan afspraken met Stalin over Zuid-Oost Europa
▪ Quasi controle van communistische partizanen over het platteland in
Griekenland, Joegoslavië en Albanië
▪ Voelt zich gesterkt door de eerste successen na D-Day (06/06/1944)
▪ Front in Normandië door Sovjets beschouwd als poging om Rode
Leger pas af te snijden
o Afspraken:
▪ Verdelingsakkoord (‘percentageakkoord’) tussen Stalin en Churchill
• Joegoslavië + Hongarije: 50/50 verdeling Westen/SU
• Roemenië + Bulgarije: grotendeels in de SU invloedsfeer
• Griekenland: binnen Britse invloedsfeer
→ zie: geen rekening met bevolking van landen en leiders van die landen!
o Gevolgen:
▪ Stalin carte blanche in Oost-Europa
▪ Churchill groen licht voor Britse controle over Middelandse Zee
▪ FDR niet tevreden over dit akkoord; niet zijn visie op naoorlogse
wereldorde
▪ Stalin ziet akkoord als definitieve naoorlogse regeling FDR ziet het
akkoord als een tijdelijke regeling
▪ Uitschakeling communisten in Griekenland; okt 1944: Stalin laat
begaan, verwacht dezelfde houding in ‘zijn’ invloedsfeer
5) Top van Jalta (4 feb 1945)
o Hoofdrolspelers: de Big Three
→ tweede top waar ze alle drie aanwezig waren
o Beweegreden:
▪ FDR wil Sovjetbelofte van oorlogsverklaring tegen Japan + regeling ivm
VN
▪ Stalin wil compensatie: $20 miljard schadevergoeding voor DUI,
eventueel door wegslepen van industrieel kapitaal uit DUI +
territoriale compensatie
o Afspraken:
▪ Churchill is geen grote speler meer
▪ FDR aanvaardt:
• Belofte van een schadevergoeding door DUI
• SU krijgt de Koerilleneilanden van Japan als compensatie
→ vandaag nog een conflict; geen vredesakkoord over WOII
• SU krijgt ook na 1905 verloren gebieden terug van Japan
• SU krijgt compensaties in China mits akkoord met Tsjang Kai
Tsjek
▪ Stalin aanvaard:
, • SU strijd tegen Japan (3 maand na Duitse capitulatie)
• FRA als 4de bezettingsmacht in DUI (= verzoek van Churchill)
• 3 Sovjetzetels in Algemene Vergadering VN
• De regeling ivm Polen (zie verder)
o Eindverklaring:
▪ Hoop uitgesproken dat de voorheen bezette gebieden door DUI door
democratische regimes zullen beschikken
▪ Belofte om de verkiezingen te organiseren in de bevrijde landen maar
zonder afspraken rond controlemechanismen!
▪ Gevolg: gebieden die bevrijd worden door Rode Leger zullen geen
echte democratische verkiezingen plaatsvinden tot na de Val van de
Berlijnse Muur
o Grote Drie beschouwen zichzelf als de voogden van het bevrijdde Europa en
eigenen zichzelf recht toe om zich in te mengen in de interne
aangelegenheden op het continent
6) Top van Potsdam (17 juli – 2 aug 1945)
o Hoofdrolspelers: H. Truman, Stalin, C. Attlee
→ personen die je associeert met de Grote Drie zijn nu andere personen (FDR
overleden, C. Attlee verkozen als nieuwe premier)
o Context:
▪ DUI is verslagen
▪ FDR overleden → opgevolgd door H. Truman; radicaal andere stijl,
principieel anti-communist, weinig ervaring in buitenlandse politiek
▪ Rode Leger bezet grootste delen van Centraal-Oost-Europa
▪ Churchill vreest terugtrekking van Amerikaanse troepen uit Europa
▪ Verkiezingen VK bekend tijdens conferentie: Attlee nieuwe Britse
premier
▪ Dag voor de start van de conferentie: succesvolle test Amerikaanse
atoombom (Manhattenproject)
o Centrale agendapunten:
▪ Bestuur van bezette Duitsland
▪ Organisatie van vredesconferentie over Duitsland
▪ Vergoedingen voor de SU
▪ Oostgrens van Duitsland (westgrens van Polen)
o Uitgangspunt: creatie van 1 Duitse staat
→ gebaseerd op oprichtingsprincipes unaniem vastgelegd door Conferentie
van Ministers van Buitenlandse Zaken (4 bezettingsmachten); voorlopig
bestuur van DUI door Allied Control Council (ACC)
▪ De-militarisatie en de-nazificatie van DUI → Nürnbergprocessen
(1945-1948)
▪ Onderhandelingen over vredesverdragen met andere landen die zijde
van nazi-Duitsland hadden gekozen (ITA, Finland, Hongarije, Bulgarije,
Roemenië): feb 1947
Wat met het bondgenootschap tussen de Grote Drie?
- Gewijzigde onderlinge machtsverhoudingen door succesvolle atoomtest van de VS
o VS treed naar voor als dé nieuwe naoorlogse grootmacht
, o Boodschap aan de SU: jullie zijn niet meer noodzakelijk in oorlog tegen Japan
o Maar: afspraken ivm Polen: politieke + territoriale overwinning voor Stalin/SU
→ nog weinig drijfveren voor de Grote Drie om hun bondgenootschap in stand te houden
Er komt dus niet één Duitse staat. (Potsdam)
De topontmoetingen leggen de onverzoenbare tegenstellingen tussen de SU en de VS bloot.
→ einde van verstandshuwelijk is onvermijdelijk; duidelijke illustratie door 2 dossiers
• Poolse kwestie
• Duitse kwestie
