Omgevingspsychologie (OPSY) - Prof. dr. Gustaaf C. Cornelis
Enkel wat de prof behandeld tijdens de lessen, is examenleerstof. Dus niet alles leren uit het boek.
EXAMEN: pas de 4 aspecten toe: crowding, privacy, persoonlijke ruimte en territorialiteit
1. WAT IS OMGEVINGSPSYCHOLOGIE?
Theater:
- Zonder de omgeving zijn de acties van een acteur moeilijk te begrijpen
● De scène verschaft de context (vb. kantoor als omgeving → toneel over werkomstandigheden
)
● De scène verschaft de betekenis
○ Wat gebeurt er? Wat laat de omgeving toe en wat niet?
- Vergelijk dit met het echte leven:
● Er is een voortdurende interactie (wisselwerking) tussen mens en omgeving:
○ De omgeving bepaald de mogelijkheden die mensen hebben om dingen te doen.
○ De mensen wijzigen hun omgeving om handelingen te kunnen verrichten.
Essentie van OPSY: betekenis geven aan een ruimte en beperkingen opleggen aan de gebruikers.
Sociologische theorie:
- Heel het dagelijks gebeuren is een toneelstuk dat we opvoeren. Per gelegenheid gaan we maskers
opzetten ( vb. prof masker, student masker ) net zoals in theater.
● Iedereen kent de regels in de aula. Als interieurarchitect moeten wij met regels van de mens
rekening houden.
● Het gaat over de wisselwerking tussen een aantal dingen.
Eigen interpretatie van de omgeving:
- Oorspronkelijk is het niet de bedoeling om op daken te springen, maar omgeving biedt de
mogelijkheid. Het is de bedoeling dat mensen bepaalde mogelijkheden hebben om zich te gedragen, dat
sturen wij, wij sturen de wijze waarop mensen zich gaan gedragen.
Omgeving = context
- De omgeving bepaald de mogelijkheden
De omgeving geeft informatie over handelingen
- De omgeving inspireert
● Inspireren tot dingen doen
○ Vb. Ofwel niks doen en luisteren in de aula, ofwel doe je iets en dat is examen
afleggen. Voor de rest is er weinig mogelijk in de aula.
○ Omgeving is ook geluid, licht.. dat maakt dingen mogelijk en andere dingen
onmogelijk. Vb. studenten die babbelen.
The End of Sitting
- Het is een kantoorconcept van het Amsterdamse designbureau RAAAF
- Futuristisch minimalisme
- Dit is tegen alles wat we gewoon zijn om op deze manier het gedrag van de mens veranderen.
- Mensen kunnen hangen, liggen, maar met moeite zitten. Dit leidt tot samenwerking en is dus een
gebied waar mensen elkaar moeten helpen. Een soort constante teambuilding.
DEFINITIE OPSY:
- De studie van een wisselwerking tussen een individu of een groep met een omgeving die bestaat uit
gebouwen en natuurlijke elementen.
1
, - ‘De studie van de interactie tussen de mens en zijn fysieke omgeving.’
● ‘Mens’: individuen of (kleine) groepen
● ‘Fysieke omgeving’: bebouwde en natuurlijke omgeving
DOEL OPSY:
- Via onderzoek wil OPSY de omgeving, in het bijzondere gebouwen en interieurs, humaniseren, d.i.
optimaliseren met het oog op een beter functioneren van mensen, overeenkomstig hun psychische
mogelijkheden:
● De omgeving afstellen op de gebruiker gegeven zijn natuurlijke, cognitieve beperkingen.
- Anders uitgelegd:
● Als je doet aan onderzoek, dan wil je de omgeving humaniseren. Maar de mens is beperkt
door onze hersenen (vooral door het reptielenbrein). Daardoor overschatten we onszelf.
● Multitasken kan niet (we behouden onze reflexen, maar tegelijk kan niet)
● Daarom moeten we rekening houden met de capaciteiten van de mens. Dat is het humaniseren
van de omgeving. Mensen hebben behoeftes en die moeten we respecteren. We moeten de
omgeving comfortabel en gezellig maken. In een woonst moeten we comfort verlenen, omdat
deze woons een thuis moet worden.
● En ook moeten we rekening houden met de fysieke en cognitieve mogelijkheden van de mens
in zijn omgeving.
- (De definitie niet letterlijk vanbuiten kennen.)
GESCHIEDENIS OPSY:
- OPSY is een jonge gerespecteerde wetenschappelijke discipline (een vijftigtal jaar oud).
- Begin in de jaren ‘70
● Er worden massaal veel artikels en honderden boeken geschreven over de milieuproblematiek
en het dagelijks gedrag van de mensen. Hoe bepaald dit het leven en de toekomst.
○ Waar gaat men zitten in een aula en waarom? Heeft dat invloed op de
studieresultaten?
○ Komt van het Engels (vooral over de milieuproblematiek (environmental) door de
energiecrisis)
- Jaren ‘80
● Er is heerst minder interesse rond deze onderwerpen omdat ze dachten dat alles toch al
onderzocht was.
- Jaren ‘90
● Terug interesse en groei, ook meer publicaties en boeken.
● Ondertussen gegeven aan universiteiten, maar wordt niet vaak onderwezen.
ONDERWERPEN OPSY:
- De kranten staan bol van OPSY onderwerpen:
● Ongezonde gebouwen (asbest), overbevolkte gevangenissen, fijn stof in de steden,
lawaaihinder, pubers en privacy, arbeidstevredenheid, oorlogen, …
● De omgeving bepaald hoe we leven:
○ We worden geconfronteerd met het feit dat wij fragiel bouwen.
■ Vb. bij een aardbeving vallen gebouwen in elkaar. Het is pas vanaf dat je
rijk bent, dat je er kan tegenin gaan.
○ Maar ook krijgen bepaalde principes meer aandacht in bepaalde periodes.
■ Vb. vroeger hielden mensen hun ramen zoveel mogelijk dicht tegen de kou,
terwijl nu, door de corona crisis, de ramen open moeten staan voor
ventilatie.
- OPSY is gericht op het begrijpen van de interactie tussen de mens en zijn omgeving en het oplossen
van problemen:
2
, ● Hoe kan je mensen privacy geven? Hoe kan je ervoor zorgen dat ze zich goed voelen? Hoe
bekom je samenwerking? Hoe kan je communicatie vergroten? Hoe voorkom je inbraken?
- OPSY beschouwt elk gedragsprobleem als een uitdaging om de omgeving te wijzigen.
OPSY ALS WETENSCHAP:
- De vorming van theoretische kaders:
● Vanuit vaststellingen gaat men verklarende theorieën bedenken die vervolgens getoetst
worden door onderzoek.
● Opletten: er zijn meerdere theoretische kaders! (Maar dit zorgt wel voor verschillende
oplossingen)
- Binnen het theoretisch kader oplossingen vinden voor problemen.
- De ene theorie werkt al beter dan een andere voor een bepaald probleem.
- Onderzoek doen om theorieën te ...
● confirmeren (bevestigen), verfijnen, maar vooral falsifiëren (weerleggen).
- Onderzoek om fenomenen te verklaren door een theorie te ontwikkelen
- EXPERIMENT:
● De ene student moet stappen naar de andere student en stoppen wanneer hij/zij wilt. We zien
dat, als de jongen omgedraaid staat, het meisje dichterbij komt te staan dan als de jongen kijkt
naar het meisje.
○ Waarom is dit geen wetenschap?
■ Het is niet met verschillende personen
■ Seksuele voorkeur
■ Iedereen kijkt erop
● Dit experiment is weldegelijk uitgevoerd in een laboratorium en is dus op wetenschappelijke
wijze bekomen. Het is een experiment in verband met persoonlijke ruimte.
○ Vb. “Hoe ver moeten de stoelen staan van elkaar?”
■ Dit is het probleem met OPSY:
● Volgens de OPSY kunnen stoelen best 10 cm uit elkaar staan, maar
dan zal de rector klagen omdat er minder stoelen in de aula kunnen
staan.
Voorbeelden van onderzoek:
- Vergelijkend onderzoek:
● Wat is het verschil tussen mannen en vrouwen met betrekking tot territorialiteit?
- Beschrijvend onderzoek:
● Wat is de invloed van vertrouwdheid op de oriëntatie in een omgeving?
● Is vertrouwdheid belangrijk? Vinden mensen gemakkelijk hun weg (vliegtuig, trein) ?
- Verklarend onderzoek:
● Wat maakt dat we een kamer als groot of klein ervaren?
○ We zien een kleine ruimte, is deze voldoende groot om te functioneren? Hoe klein
kan je gaan? Hoe lang kan iemand in een kleine ruimte zijn?
○ In een slaapkamer kiezen we vaak voor een grote oppervlakte (master bedroom),
terwijl de kinderkamer kleiner is. Maar de ouders slapen enkel in hun slaapkamer,
terwijl de kinderen er veel in spelen. = conservatief, we zitten vast in tradities.
BEPERKINGEN VAN OPSY (1):
- Het onderzoek leidt niet noodzakelijk tot eenduidige beschrijvingen, verklaringen, vergelijkingen, …
● Vandaar hebben we verschillende theorieën en dus ook diverse theoretische kaders.
- Soms levert een onderzoek ook helemaal niets op (nulresultaat) of krijgen we een negatieve score
(weerlegging), ook al voelen we intuïtief aan dat het wel zo zou moeten zijn... Dat is uiteraard
interessant:
3
, ● We weten dan dat die denkpiste alvast niet meer moet gevolgd worden.
● Onze intuïtie wordt weerlegd:
○ Het gevoel van overbevolking is slechts in beperkte mate afhankelijk van het aantal
mensen om je heen (bewezen)
■ Vb. je intuïtie zegt dat een overvolle trein niet aangenaam is. Dit heeft
volgens je intuïtie te maken met hoeveel mensen er op de trein zitten, maar
eigenlijk heeft het te maken met hoe de ruimte is ingedeeld en je gevoel in
de ruimte.
○ Territorialiteit is niet hoofdzakelijk gerelateerd aan agressie (bewezen).
■ Bij territorialiteit denken we vaak aan agressie, maar eigenlijk heeft het
zelden iets te maken met agressie. Het is het vermijden van agressie, 99%
doen we aan territoriaal gedrag zonder agressie. Vb. spullen op stoel de stoel
naast je leggen, restaurant, trein... Het is het vermijden dat de andere toch
doet wat je niet wilt.
BEPERKINGEN VAN OPSY (2):
- Soms blijken vroegere vaststellingen niet houdbaar:
● Onderzoek uit 1998 waaruit bleek dat ‘als je aan een professor dacht bij een quiz je beter
scoorde dan wanneer je een hooligan voor ogen had,’ kon niet bevestigd worden door negen
nieuwe experimenten.
- Soms is het onderzoek gebaseerd op fraude:
● Dirk Stapel (psycholoog NL):‘Rommel leidt tot discriminatie’
○ ‘Mensen gaan verder van een zwarte medemens zitten door rommel omgeven dan
van een blanke door rommel omgeven, maar zonder rommel is er geen verschil.’
■ Onderzoek is volledig uit zijn duim gezogen.
Verschil tussen OPSY en PSY:
OMGEVINGSPSYCHOLOGIE ALGEMENE PSYCHOLOGIE
OPSY is probleemgeoriënteerd PSY is procesgeoriënteerd
● praktische problemen (luchtvervuiling) ● beschrijft mechanismen (ontwikkeling van
het kind)
Onderzoek in de dagelijkse omgeving Labo-onderzoek
● gedrag waar het zich voordoet ● gecontroleerde omstandigheden
● Rekening houden met het gedrag van een
mens in een reële setting.
Beschouwt persoon en omgeving als een geheel Onderscheidt de mens van de invloed
● Je kan ze niet van elkaar lostrekken ● welke stimulus heeft wel effect?
(holisme)
Individuen zijn deel van de omgeving Individuen ondergaan prikkels
● Ze zijn actief ● ze zijn passief
Is erg interdisciplinair Gedraagt zich meer als autonome wetenschap
● toepassingen voor AI, IA, STB, politiek, ... ● streeft ten hoogste coherentie na
● rekening houden met andere wetenschappen ● ziet zich als fundamentele wetenschap
● in de rand van PSY, minder onderzoekers ● omvat cognitieve, klinische en
ontwikkelingspsychologie.
2. INLEIDING:
Fundamentele vraag: wat bepaald gedrag?
4
