DUURZAME ONTWIKKELING
1. DUURZAME ONTWIKKELING: EEN OVERZICHT
Examen:
• Gesloten boek examen
• Schriftelijk
• 4 vragen (voorbeeld aan het einde van de cursus):
o Bv. hoe wordt ecologische voetafdruk samengesteld? Wat zit daar achter? Geef
principe van ecologische voetafdruk en biocapaciteit.
o Altijd 1 vraag gelinkt aan stuk tekst (die we niet gezien hebben) en dan wordt gevraagd
om de tekst te becommentateren + argumenten geven a.d.h.v. leerstof die we gezien
hebben. → voorbeelden volgen nog in laatste les
1.1 EEN SITUATIESCHETS
1.1.1 ENKELE CIJFERS
→ Cijfers die aangeven wat de aard is van de problemen omtrent duurzame ontwikkeling.
Bevolking
Gaat terug in de tijd tot 10 000 jaar v.C.
Eerst trage bevolkingsgroei en dan sterke
stijging sinds 18de eeuw, en vooral in de
20ste eeuw.
Vandaag: bijna 8 miljard mensen op aarde
→ bijkomende druk op de aarde,
ecosystemen, natuur…
Zal dat zo blijven toenemen? Nee, men
verwacht dat tegen de 21ste eeuw naar een
plafond toe te gaan.
Productie
Jaar 1 tot 2015 → voor 19de eeuw:
productie nam heel traag toe. Vanaf
tweede helft van de 19de eeuw is de
productie zeer sterk toegenomen.
1
,Productie per hoofd
Niet enkel productie algemeen
toegenomen, maar ook productie per
hoofd.
Aantal landen op deze grafiek: China,
India, Congo tragere economische groei.
Amerika: snelle economische groei.
CO2-emissies
Lange tijd nauwelijks uitstoot van CO2,
maar begint op gang te komen in de
tweede helft van de 19de eeuw (start
industriële revolutie die gedreven wordt
op stoommachines, die functioneerden
a.d.h.v. steenkool.) Na de tweede
wereldoorlog is dat peilsnel de hoogte in
geschoten (ook gevolg van
productietoename per hoofd).
In 2020 zie je een kleine terugval door de
coronacrisis.
1.1.2 COLLAPSE (JARED DIAMOND)
• Collapse: “How societies choose to fail or succeed” (2005)
• Wat verklaart de ineenstorting van samenlevingen?
o Probleem van omvang van economische systeem.
o Economische systeem is explosief gegroeid laatste 200 jaar, zorgt
voor bijkomende druk op de natuurlijke omgeving. De vraag is of dit
nog houdbaar is. Zal het komende decennia ineenstorten?
o Boek gebaseerd op voorbeelden van samenlevingen op verschillende
plekken ter wereld die ten onder zijn gegaan door verschillende
factoren.
• Voorbeeld: Paaseiland (afgelegen in Stille Oceaan)
o Eiland is grotendeels kaal, vroeger waren er waarschijnlijk heel veel
bossen.
o “Collapsed society”
o Overblijfselen van rijk verleden (maar op een of andere manier is die maatschappij
beginnen ten onder gegaan, die grote rijkdom is verloren gegaan)
o Onduurzaam gedrag → eiland kan niet uitgebreid worden en je moet het doen met
hulpbronnen op eiland en als je daar te groot gebruik van maakt dan loop je het risico
dat de maatschappij crasht.
▪ Overbejaging
▪ Ontbossing
o Wat kunnen we hiervan leren?
2
, o Zijn visie is niet onomstreden, want we weten niet precies wat er gebeurd is. Sommige
archeologen zijn het er niet mee eens met Diamond.
5 factoren die bijdragen tot ondergang:
• Milieuproblemen door menselijke impact (bv. overmatig beslag gelegd op natuur van het
Paaseiland)
• Klimaatverandering
• Ondergang van handelspartners/vriendelijke buren
• Vijandige buren
• Zich niet kunnen aanpassen aan milieuproblemen
Belangrijkste elementen:
• Overbevolking ten opzichte van draagkracht
• Conflicts of interest: korte termijndenken van leiders vs. lange termijn gevolgen (Tragedy of the
commons → er ontstaat een verschil tussen private belangen en gemeenschappelijke belangen.
Als iedereen op dezelfde manier denkt/reageert dan kan dat nefast lopen.
• “The things that get you in trouble are also the source of your strength”
1.1.3 TRAGEDY OF THE COMMONS (GARRETT HARDIN)
Hardin beweert dat we zelf ons gedrag zullen moeten beperken
of beïnvloeden. We moeten onze houding t.o.v. de wereld
veranderen.
• Onder druk van een toenemende bevolking leidt
gemeenschappelijk gebruik van goederen (land,
natuur,…) leidt tot overgebruik
• Er ontstaat een verschil tussen
o Individueel belang
o Gemeenschappelijk belang
• Voorbeeld: schapen op gemeenschappelijke wei
o Bv. weidegronden. In Alpendorpen is het de mode om de koeien in de zomer te laten
grazen op hoger gelegen weiden (in de winter te koud). Dan wordt de kudde
getransporteerd en die weiden zijn eigendom van alle leden van een dorp bv., niet
eigendom van 1 persoon.
o Extra schaap zorgt voor extra inkomen voor één boer
o Extra schaap zorgt voor minder gras dus lager inkomen voor alle
boeren
• Volgens Hardin kan het probleem alleen worden opgelost door onszelf
beperkingen op te leggen.
o Hardin: er is geen technische oplossing voor het probleem, we
kunnen enkel onszelf beperkingen opleggen bv. op andere
manier omspringen met gemeenschappelijke gronden (bv.
privatiseren, staat eigenaar maken die regels oplegt)
• Gemeenschappelijke gronden bestaat (in beperkte mate) tot op de dag
vandaag, maar vroeger was dat veel uitgebreider. Closure:
gemeenschappelijke eigendommen die geprivatiseerd werden (door
hekkens), zo kan niet iedereen er nog gebruik van maken. In het verleden
3
, bestonden veel meer gemeenschappelijke goederen. Door toename bevolkingsdruk, kwamen
die goederen onder druk te staan en worden ze overmatig genut en geraken ze zo uitgeput.
• Bedrijven lozen allerlei vervuilende stoffen in de natuur, dan heeft dat gevolgen voor de gehele
gemeenschap (bv. gemeenschappelijk goed: “zuivere lucht”) → verschil tussen individuele
belangen en gemeenschappelijke belangen.
1.1.4 HOU HET SYSTEEM IN BALANS
• Relatie tussen mens en hun omgeving is er altijd een geweest van geven en nemen
• Noodzaak om het ‘systeem’ in balans te houden
• Regels voor het duurzaam gebruik van het milieu
• Geen eenvoudige opdracht
1.2 HISTORISCHE ONTWIKKELING VAN DUURZAAMHEIDSDEN
1.2.1 VERSCHILLENDE PERSPECTIEVEN
De geschiedenis van “duurzame ontwikkeling” kan worden bekeken vanuit verschillende invalshoeken,
zoals:
• Milieubeweging en ecologie
• (Ontwikkelings)economie
Hier: enkele mijlpalen en belangrijke tendenzen
Zie onder andere:
• Tom Waas, Jean Hugé, Aviel Verbruggen & Tarah Wright, “Sustainable development: A bird’s
eye view”, Sustainability, 2011, 3: 1637-1661.
• Sustainable Development Timeline 2012
1.2.2 DE JAREN ’60
Rachel Carson, Silent Spring (1962) → speciale aandacht voor DDT
• Een van de pioniers van de ecologische beweging is Carson,
bekend van boek Silent Spring. Ze heeft dit geschreven om tegen
de stroom in te roeien. Het waren de gouden na-oorlogse jaren
met economische groei. Een van de factoren die
bijdroeg aan de economische productie, is de
toenemende landbouwproductie. Er werden
veel insecticiden en pesticiden gebruikt, en
vooral DDT: krachtig middel dat ongedierte
kapot maakte en daardoor steeg
landbouwproductie. Maar DDT liet ook sporen
na in gewassen en de vogels die de gewassen
aten, ondervonden er ook last van. Carson was
een van de eerste die het effect van massale
4
