Inhoudsopgave
1) Situering van psychologie als wetenschap en van functieleer als basisdomein in de psychologie.................3
1.1. Oorspronkelijke definitie vanuit traditionele opvattingen over het geest-lichaam-probleem......................4
1.2. Hedendaagse definitie vanuit visie op complexiteit van de psychologie......................................................4
1.3. De positie van de psychologie naast andere wetenschappen.......................................................................6
1.4. Basisdomeinen van de psychologie...............................................................................................................6
1.5. Geschiedenis van de psychologie...................................................................................................................6
1.5.1. Empirisme haalt het van het rationalisme van de 17 de en 18de eeuw....................................................6
1.5.2. Belangrijke fysiologische ontdekkingen e.a. ontwikkelingen in de 18 de en 19de eeuw..........................7
1.5.3. Andere belangrijke voorlopers van de psychologie in de 18 de en 19de eeuw.........................................8
1.5.4. De eigenlijke start van psychologie als wetenschap..............................................................................9
1.6. Belangrijkste stromingen in de psychologie in de 19de en 20ste eeuw..........................................................10
1.6.1. Structuralisme......................................................................................................................................10
1.6.2. Functionalisme.....................................................................................................................................10
1.6.3. Gestaltpsychologie...............................................................................................................................11
1.6.4. Behaviorisme........................................................................................................................................13
1.6.5. Cognitieve psychologie.........................................................................................................................14
2) Waarneming............................................................................................................................................ 15
2.1. Inleiding.......................................................................................................................................................15
2.2. Basisnoties van het oog en het visuele brein...............................................................................................15
2.2.1. De “input” van waaruit visuele waarneming dient te vertrekken.......................................................15
2.2.2. De “bouwstenen” waarmee het visuele systeem aan de slag moet volgens de psychofysische
benadering......................................................................................................................................................16
2.2.3. De “bouwstenen” waarmee het visuele systeem aan de slag moet volgens de neurofysiologische
benadering......................................................................................................................................................18
2.2.4. Het hiërarchische en modulaire visuele brein.....................................................................................18
2.2.5. Voorlopige conclusie............................................................................................................................19
2.3. Perceptuele organisatie...............................................................................................................................19
2.3.1. Probleemstelling en definitie...............................................................................................................19
2.3.2. Perceptuele groepering........................................................................................................................20
2.3.3. Textuursegregatie.................................................................................................................................21
2.3.4. Figuur-achtergrond-organisatie...........................................................................................................21
2.3.5. Figuur-achtergrond-organisatie en perceptuele multistabiliteit.........................................................22
2.3.6. Visuele illusies als illustratie van een algemeen Gestaltprincipe.........................................................22
2.3.7. Subjectieve contouren, modale en amodale vervollediging................................................................23
2.3.8. Deel-geheel-relaties.............................................................................................................................23
2.4. Ambiguïteiten door het probleem van onderdeterminatie.........................................................................25
2.4.1. Verandering van theoretisch perspectief.............................................................................................25
2.4.2. Klassieke ambiguïteiten en contexteffecten........................................................................................25
2.4.3. Klassieke ambiguïteiten, onbewuste redeneringen en assumpties.....................................................25
2.4.4. Grootteconstantie, rol van ervaring en “New Look psychology”.........................................................26
2.4.5. Onderdeterminatie van 3D door 2D, vormconstantie, onmogelijke figuren en illusies......................26
2.4.6. Onderdeterminatie van 3D door 2D, transactionalisme en Bayesiaanse inferentie...........................27
2.5. Semantische interpretatie van objecten en scènes.....................................................................................28
2.5.1. Objectherkenning.................................................................................................................................28
2.5.2. Scènecontexteffecten op objectherkenning........................................................................................29
, 2.5.3. Snelle categorisatie van objecten.........................................................................................................30
2.5.4. Snelle categorisatie van scènes............................................................................................................31
2.5.5. Slotbeschouwing over visuele informatieverwerking..........................................................................31
2.6. Alternatieve theoretische denkkaders.........................................................................................................32
2.6.1. Intermezzo: terugblik en vooruitblik....................................................................................................32
2.6.2. De ecologische benadering van James Gibson.....................................................................................33
2.6.3. De computationele benadering van David Marr..................................................................................34
2.6.4. Twee toepassingen als illustratie.........................................................................................................36
3) Geheugen................................................................................................................................................ 40
3.1. Inleiding.......................................................................................................................................................40
3.2. Historisch perspectief..................................................................................................................................40
3.2.1. Consolidatie en verval..........................................................................................................................40
3.2.2. De rol van schema’s..............................................................................................................................42
3.3. Het modaal model van het geheugen.........................................................................................................42
3.3.1. Sensorieel register................................................................................................................................43
3.3.2. Basiskarakteristieken van het kortetermijngeheugen.........................................................................43
3.3.3. Bijkomende evidentie voor het onderscheid tussen KTG en LTG........................................................44
3.3.4. Bedenkingen bij het onderscheid tussen KTG en LTG..........................................................................45
3.4. Alternatieven voor het modaal model van het geheugen...........................................................................45
3.4.1. Werkgeheugen i.p.v. KTG.....................................................................................................................45
3.4.2. “Levels of processing theory” i.p.v. “stage model...............................................................................46
3.5. Het langetermijngeheugen..........................................................................................................................46
3.5.1. Opslaan (“encoding”)...........................................................................................................................46
3.5.2. Bewaren (“storage”).............................................................................................................................48
3.5.3. Oproepen (“retrieval”).........................................................................................................................50
3.6. Hoe is het geheugen echt?..........................................................................................................................52
3.6.1. Foutieve herinneringen (“false memories”).........................................................................................52
3.6.2. Visueel geheugen.................................................................................................................................53
4) Aandacht................................................................................................................................................. 55
4.1. Inleiding.......................................................................................................................................................55
4.2. Selectieve aandacht.....................................................................................................................................56
4.2.1. Aandacht als een filter..........................................................................................................................56
4.2.2. Filtermodellen met vroege en late selectie..........................................................................................56
4.2.3. Parallelle en seriële verwerking in visueel zoeken...............................................................................57
4.3. Spatiale aandacht........................................................................................................................................58
4.3.1. Kernbegrippen......................................................................................................................................58
4.3.2. “Cueing” paradigma.............................................................................................................................59
4.3.3. Metaforen voor aandachtsfocus en aandachtsverschuivingen...........................................................59
4.3.4. “Attentional capture” in het “singleton” paradigma...........................................................................59
4.4. Integratie.....................................................................................................................................................60
4.5. “Inattentional blindness”.............................................................................................................................60
4.5.1. “Blindheid” door beweging..................................................................................................................60
4.5.2. “Blindheid” voor veranderingen...........................................................................................................61
, 5.2.2. Experimentele evidentie......................................................................................................................62
5.3. Priming.........................................................................................................................................................63
5.3.1. Kernbegrippen......................................................................................................................................63
5.3.2. Perceptuele priming.............................................................................................................................64
5.3.2. Onbewuste semantische priming.........................................................................................................65
5.3.3. Negatieve priming................................................................................................................................66
5.3.4. Onbewuste priming van gedrag...........................................................................................................66
5.4. Onderzoek over mentale functies als een spelletje van “20 questions”......................................................67
5.5. Theoretische integratiepogingen.................................................................................................................67
5.5.1. ACT-R....................................................................................................................................................67
5.5.2. Spaun....................................................................................................................................................68
5.6. Praktische integratiepogingen....................................................................................................................69
5.6.1. Autisme.................................................................................................................................................69
5.6.2. Kunst.....................................................................................................................................................70
1)Situering van psychologie als wetenschap en van
functieleer als basisdomein in de psychologie
, 1.1. Oorspronkelijke definitie vanuit traditionele opvattingen over
het geest-lichaam-probleem
Psychologie (psyche & logos) = zielkunde of wetenschap van de geest
Geest-lichaam:
- Plato (≈ 424-348 v.C): “onderhevig aan andere wetten door vrije wil”
- René Descartes (1596-1650): “res cogitans res extensa” dualisme
o Mind-body problem: interactie in pijnappelklier (epifyse)
Centraal & niet-gelateraliseerd
Prikkel (stimulatie) bevelen acties (motorische zenuwen)
Moeilijk voor de psychologie om dit wetenschappelijk te bestuderen, bv. pupilgrootte
- Sommigen vinden geest en lichaam twee aspecten van één entiteit monisme
o Materialisme
Ontologisch: alleen het fysische bestaat echt (materialisme) nadruk
Epistemologisch: alleen het fysische kunnen we wetenschappelijk
bestuderen (reductionisme)
o Idealisme
Ontologisch: werkelijkheid kennen we enkel via onze zintuigen en eigen
denken (idealisme solipsisme)
Epistemologisch: alles in de natuur heeft een ziel (panpsychisme) nadruk
Gustav Theodor Fechner (1801-1887):
- Voorstander van het monisme
- Verdedigt een monistische visie op de relatie tussen het fysische en het psychische als twee
facetten van hetzelfde
o Vanbinnen: denken vanuit de geest
o Vanbuiten: denken vanuit hersenen
- Psychofysica: exacte wetenschap van de functionele relatie tussen lichaam en geest
1.2. Hedendaagse definitie vanuit visie op complexiteit van de
psychologie
Hedendaagse opvatting:
Mentale processen: gebonden aan fysische systemen maar niet te reduceren tot fysische processen
Psychologie: wetenschap van het gedrag en de factoren die dit beïnvloeden
- Fysisch of mentaal
- Zichtbaar of verborgen (black box)
Gedragsdeterminanten: vaak meerdere en in wisselwerking (3 voorbeelden)
1) Rorschach inktvlekkentest door Hermann Rorschach (1884-1922): persoonlijkheidstest
- Als persoonlijkheidstest
, o Essentie: persoonlijkheid geprojecteerd in antwoorden
o Veronderstelling: elke betekenis in een betekenisloze prikkel moet van de persoon
zelf komen overeenkomsten zoeken in het visueel geheugen
- Waarom werkt het?
o Ook niet vormloos
o Perceptie geïnduceerd door:
Vorm: voldoende ambigue & voldoende duidelijk, intellectuele controle
brein zoekt patronen: pareidolia
Symmetrie: geen toeval
Beweging: M response
Figuur-achtergrond: witruimte
Kleur & schaduw: emotionele responsen
Bespreking:
- Eenzelfde fenomeen door meerdere processen beïnvloed: perceptueel, geheugen, emotie &
interpretaties
- Goede wetenschap: alles in rekening brengen van algemeen naar bijzonder
o Nomothetisch: algemene wetten
o Idiografisch: specifieke factoren
2) Hawthorne onderzoek: welke factoren zorgen voor een verhoogde productie?
- Het onderzoek:
o 1: normale werkomstandigheden
o Hypothese: verbeterde werkomstandigheden verhoogde arbeidstevredenheid
verhoogde productie?
o 2: betere werkomstandigheden productie steeg! hypothese klopt?
o 3: terug normale werkomstandigheden productie bleef stijgend hypothese
klopt niet?
o 4: meer aandacht een belangrijke sociale positie verbeterde productie
Bespreking:
- Plausibele verklaringen niet steeds juist meer controle
- Meerdere alternatieve verklaringen: hypothese bevestigen én weerleggen (Popper’s
falsification)
- Vaak verborgen factoren operationalisatie (meetbaar)
3) Betula studie: welke factoren bepalen of mensen succesvol ouder worden of juist niet?
- Het onderzoek:
o Grootschalig populatie-onderzoek
o Longitudinaal en cross-sectioneel design
o Cognitieve en niet-cognitieve factoren onderzocht
Bespreking:
- Verrassende resultaten, bv. tanden belangrijke factor
- Complexe samenhang tussen O.V. en A.V.
- Correlatie is niet perse causatie geen oorzaak-gevolg
- Occam’s razor: zo weinig mogelijk factoren die zo eenvoudig mogelijk zijn
Wilhelm Dilthey (1833-1911):
,Onderscheid natuur- en menswetenschappen:
- Natuurwetenschappen: verklaren van wetmatigheden in de natuur externe
onveranderlijke krachten
- Menswetenschappen: begrijpen van de mens en zijn geschiedenis bestudeerde
verschijnselen van een totaal andere geaardheid
o Geen producten van doelloze krachten, wel uitgroeisels van langdurige
samenwerking tussen mensen
o Levende systemen met interacties tussen mensen onderling en tussen mensen en de
complexe systemen die ze voortbrengen
Implicaties voor de psychologie:
- Natuurwetenschappelijke benadering is ongeschikt voor bestuderen van
menswetenschappen
- Psychologie: totale ervaring door inleving
- Hedendaags: verklaren én begrijpen natuurwetenschap én menswetenschap
1.3. De positie van de psychologie naast andere wetenschappen
Verschillende manieren: verwantschappen, citaties, zuiverheid en historisch perspectief
1.4. Basisdomeinen van de psychologie
Duijker (1959): 5 basisdomeinen in de psychologie
1) Methodenleer: fundament
2) Functieleer: algemeen-menselijke functies
3) Persoonlijkheidsleer: individuen en onderlinge verschillen, normaal en abnormaal
4) Ontwikkelingsleer: ontwikkeling van de mens
5) Gedragsleer: studie van de gehele mens in wisselwerking met de omgeving
Ook subdomeinen
Psychologie is een “hub science”
1.5. Geschiedenis van de psychologie
Psychologie: lang verleden, korte geschiedenis
Komt voor uit filosofie en fysiologie
1) Filosofie: epistemologie
2) Fysiologie: belangrijke ontdekkingen invloed op filosofie (bv. L’ homme machine)
1.5.1. Empirisme haalt het van het rationalisme van de 17de en 18de
eeuw
Debat in de filosofie tussen rationalisme en empirisme
- Rationalisme: kennis komt voort uit verstand (Kant)
- Empirisme: kennis komt voort uit zintuigelijke waarnemingen (John Locke, George Berkeley)
John Locke (1632-1704):
, - Empirisme mens als “tabula rasa”
- “An esssay concerning human understanding”
o Tegen rationalistische visie: alle ideeën komen voort uit ervaring
o Idee = fundamentele eenheid van de geest eenvoudig of complex (associaties)
George Berkeley (1685-1753):
- Immaterialisme: “hoe de geest de materie voortbrengt” idealisme ( solipsisme)
o Descartes: “hoe de materie de geest beïnvloedt”
o Locke: “hoe de materie de geest voortbrengt”
- 2 basiswerken: grote invloed op ontstaan van de psychologie
1) “Essay towards a new theory of vision”
Licht en kleur: resultaat van waarneming materiële objecten
Visuele waarneming: gebaseerd op ervaring (bv. Molneux’ problem)
2) “Treatise concerning the principles of human knowledge”
De externe wereld bestaat enkel uit ideeën
David Hume (1711-1776):
- Hoogtepunt empirisme
- Basis psychologie
- 2 basiswerken
o “A treatise of human nature”
Psychologische basis van menselijke natuur kleine rol van de ratio
o “An enquiry concerning human understanding”
Onderscheid impressies en ideeën
Belang van associaties: simpel naar complexe ideeën
Solipsisme: realiteit buiten ons zelf onzeker Descartes
1.5.2. Belangrijke fysiologische ontdekkingen e.a. ontwikkelingen in de
18de en 19de eeuw
Charles Bell (1774-1842):
- Onderscheid tussen sensorische en motorische zenuwbanen
1) Zintuigelijke zenuwbanen: afferente banen aanvoer
2) Motorische zenuwbanen: efferente banen afvoer
Santiago Ramon y Cajal: anatomie van de zenuwcel
- Zenuwbaan: geheel van zenuwcellen en synapsen
- Synapsen: contact tussen zenuwcellen, waardoor signalen doorgegeven kunnen worden
Johannes Müller (1801-1858):
- Studie over reflexen invloed bewuste controle en rol van de vrije wil
- Zenuwen bemiddelen tussen objecten en bewustzijn: sensoriële kwaliteiten
Hermann von Helmholtz (1821-1894):
- Metingen van de snelheid van transmissie van signalen in de zenuwbanen
- Een van de voorvader van experimentele psychologie
- Onbewuste inferentie: waarneming maakt onbewuste redeneringen
Philippe Pinel (1745-1826):
- Van bezeten door duiven naar “geesteszieken”
,Franz Joseph Gall (1758-1828):
- Frenologie: methode om persoonlijkheid en vaardigheden af te lezen van knobbels schedel
- Belangrijke redenering voor psychologie als wetenschap
o Elk hersendeel heeft een specifieke functie
o Aanleg voor die functies kan gemeten worden
Ernst Weber:
- 1834: meting van gewaarwordingen in verschillende zintuigelijke modaliteiten voorloper
psychofysica
Friedrich Wilhelm Bessel (1784-1848):
- Onderzoek over interindividuele verschillen (door astrologie)
Franciscus Cornelius Donders (1818-1889):
- “On the speed of mental processes” belangrijke basis hedendaagse cognitieve psychologie
o Informatieverwerking: verschillende discrete, seriële stappen
o Zichtbaar maken door verschillende experimentele condities met elkaar te
vergelijken
o Reactietijd: indicatie voor duur van een stap
Subtractiemethode: basis voor mentale chronometrie
1.5.3. Andere belangrijke voorlopers van de psychologie in de 18de en
19de eeuw
Johann Friedrich Herbart (1776-1841):
- “Textbook of psychology” & “Psychology as a science” psychologie als vakgebied
- Psychologie: empirisch en kwantitatief, niet experimenteel en fysiologisch fractionering
- Geest is één groot dynamisch geheel
- Aandacht leidt tot scherpere waarneming, ideeën en herinneringen
Ernst Mach (1838-1916):
- “The analysis of sensations”
o Mijlpaal voor waarnemingspsychologie
o Nativisme: tijd en ruimte essentieel voor alle waarneming (= Kant)
o Empirisme: waarneming enige epistemologische basis ( Kant)
o Grote invloed op fenomenologie en logisch positivisme
Franz Brentano (1838-1917):
- Intentionaliteit: hoofdkenmerk van alle mentale fenomenen, elk mentaal fenomeen heeft
een inhoud en is gericht op een object zingevende betrokkenheid van subject op object
- Belangrijk uitgangspunt voor fenomenologie en gestaltpsychologie
- Aktpsychologie: psychische fenomenen: geen inhouden maar activiteiten of functies
voorloper van functionalisme ( structuralisme van Wundt)
- Psychische fenomenen: inherent subjectief
o Externe perceptie zegt ons niets over het bestaan van de wereld
o Interne perceptie kunnen we wel zeker van zijn
Edmund Husserl (1859-1938):
- Fenomenologie verder uitwerken: soort derde weg
o Tegen empirisme en rationalisme
o Kennis vloeit noch voort uit ervaring, noch uit rede
, 1.5.4. De eigenlijke start van psychologie als wetenschap
Start van psychologie als wetenschap: 1879 Wilhelm Wundt krijgt fondsen voor oprichting van een
Laboratorium voor Experimentele Psychologie
Alternatieven:
- 1860: Fechner “Elemente der Psychophysik”
- 1875: Wilhelm Wundt & William James: laboruimte ter beschikking
Wilhelm Wundt (1832-1920):
- Assistent van Hermann vonn Helmholtz & kennis gemaakt met werk van Weber en Fechner
- Grondlegger van experimentele psychologie
o Oprichting en uitbouw van eerste laboratorium (1879)
o Eerste tijdschriften in psychologie
o “Grundzüge der physiologischen Psychologie”
- Geen enge dogmaticus
o Interne mentale processen: introspectie: essentie van wetenschappelijke aanpak
rechtstreekse studie van bewustzijnsprocessen
o Onrechtstreekse methoden zoals reactietijden
o Complexere sociaal-psychologische onderwerpen (bv. “Völkerpsychologie”)
Dilthey’s onderscheid: natuur- en geesteswetenschap
N.B. experimentele psychologie: niet sociaal & sociale psychologie: niet
experimenteel
- Ook theoretische bijdragen
o Fysische prikkels zijn voor een bewuste waarneming noodzakelijk maar geen
voldoende voorwaarde
o Bewustzijn niet enkel door fysische prikkels van buitenaf
Psychische causaliteit: onze geest werkt met eigen wetten
Apperceptie: activiteit van onze geest die van binnenuit werkt (= William
James)
William James (184-1910):
- Fysiologie van van Helmholtz en psychologie bij Wundt
- “Principles of psychology”
o Descriptieve psychologie ( Wundt & Titchener: experimentele psychologie)
o Psychologie is “the science of mental life”
o Verschillende topics
Functies van bewustzijn
“stream of thought”
Onderscheid primair en secundair geheugen
Aandacht
Structuur van het zelf
o Associationisme, geen atomisme
Edward Bradford Titchener (1867-1927):
- Twee basiswerken en reeks handboeken: concreet opzetten en uitvoeren van experimenten
- Natuurwetenschappelijke studie van de geest met experimentele methoden en introspectie
- Structuralisme
, 1.6. Belangrijkste stromingen in de psychologie in de 19de en
20ste eeuw
1.6.1. Structuralisme
Essentie structuralisme: psychologische gehelen zijn samengesteld uit elementaire delen
Elementaire delen:
- Bewuste mentale inhouden
- Methode is systematische introspectie door sterk getrainde observatoren
- Titchener: 3 soorten elementen
o Gewaarwordingen
o Beelden
o Affecties
o Stimulusfout vermijden: niet beïnvloed door kennis van de aard van de stimulus
Titchener:
- Britse empiristische traditie van “elementaire gewaarwordingen” en hun associaties
- Wundt: geheel is meer dan een som van elementaire gewaarwordingen
Structuralisme Functionalisme
Structuralisme Functionalisme
Wat is de geest? Waarvoor dient de geest?
Bestudeert bewustzijnsinhouden Bestudeert werking van het bewustzijn
1.6.2. Functionalisme
Bewustzijn is een toolbox om adaptief te reageren op nieuwe situaties passief orgaan
Voorlopers: Franz Brentano en William James
Onderscheid tussen Chicago-functionalisten en Columbia-functionalisten:
1) Chicago-functionalisten: John Dewey & James Rowland Angell
2) Columbia-functionalisten: Edward L. Thorndike & Robert Sessions Woodworth
Robert Sessions Woodworth:
- Voerde S-O-R formule in
- Grote voorstander van dynamische psychologie
John Dewey (1859-1952):
- Kritiek op “The reflex arc concept in psychology”
o Kritiek tegen de S-R-representatie van de reflexboog geen afzonderlijke
gebeurtenissen
o Een gedrag is doelgericht en een adaptief geheel
James Rowland Angell (1869-1949):
- Studeerde bij John Dewey en William James
- John B. Watson: student van hem
Les avantages d'acheter des résumés chez Stuvia:
Qualité garantie par les avis des clients
Les clients de Stuvia ont évalués plus de 700 000 résumés. C'est comme ça que vous savez que vous achetez les meilleurs documents.
L’achat facile et rapide
Vous pouvez payer rapidement avec iDeal, carte de crédit ou Stuvia-crédit pour les résumés. Il n'y a pas d'adhésion nécessaire.
Focus sur l’essentiel
Vos camarades écrivent eux-mêmes les notes d’étude, c’est pourquoi les documents sont toujours fiables et à jour. Cela garantit que vous arrivez rapidement au coeur du matériel.
Foire aux questions
Qu'est-ce que j'obtiens en achetant ce document ?
Vous obtenez un PDF, disponible immédiatement après votre achat. Le document acheté est accessible à tout moment, n'importe où et indéfiniment via votre profil.
Garantie de remboursement : comment ça marche ?
Notre garantie de satisfaction garantit que vous trouverez toujours un document d'étude qui vous convient. Vous remplissez un formulaire et notre équipe du service client s'occupe du reste.
Auprès de qui est-ce que j'achète ce résumé ?
Stuvia est une place de marché. Alors, vous n'achetez donc pas ce document chez nous, mais auprès du vendeur emilievanhecke. Stuvia facilite les paiements au vendeur.
Est-ce que j'aurai un abonnement?
Non, vous n'achetez ce résumé que pour €7,48. Vous n'êtes lié à rien après votre achat.
