THEMA 11: HET MANNELIJK VOORTPLANTINGSSTELSEL
-> geslachtstelsel, genitaalstelsel
-> initiële productieplaats zaadcellen bekijken: hoe worden ze gevormd, gerijpt, afgeleid tot
ejaculatie? Het ganse traject volgen tot in de vrouwelijke geslachtstractus -> waar kan bevruchting
plaatsvinden?
Eerst primaire geslachtsorganen (geslachtsklieren) bekijken
= de gonaden (testis of teelballen bij man, ovaria of eierstokken bij vrouw)
TESTIS EN EPIDIDYMIS
-> verkleinwoord is testiculus (humane geneeskunde)
-> al onze huisdieren behoren tot scrotifera: kenmerkend een scrotum en balzak waar een
volumineuze testis (zeker voor in vergelijking met hun lichaamsgewicht) -> totaal ongepast om een
verkleinwoord te gebruiken
=> testis is juiste veterinaire term
Epididymis: bijbal -> onlosmakelijk verbonden met elkaar
-> Grieks, ‘bij de tweeling’ (testis zijn met 2)
-> Grieks vaak in splanchnologie (orgaanleer)
-> Romeinse rechtleer: woord van getuige is enkel maar geldig als er 2 onafhankelijke bronnen
hetzelfde vermelden (testis unus, testis nullus) -> je hebt 2 getuigen nodig, 1 telt niet
Testis = Latijn
Orchis = Grieks
Orchi-ectomie: weghalen van teelballen
Orchitis: teelbalontsteking
Mesorchium: ophangband
Testis = teelballen = zij die getuigen van de mannelijkheid
LATERAAL AANZICHT
-> specifieke termen om oriëntatie aan te duiden
Rund: verticaal gepositioneerd (eivormige, ovoïde structuur) omgeven door een zeer dens
bindweefselkapsel
-> herkauwers: oriëntatie is verticaal hangend in een scrotum/balzak
-> bij andere dieren kennen we andere oriëntaties -> dus niet zomaar algemene termen gebruiken
Ganse testis (testisweefsel, parenchym) zit verpakt in een hard gespannen tunica albuginea
= een witte mantel -> kleurt wit omdat we met zwaar bindweefsel, dens collageen bindweefsel
zitten
-> in bindweefsel vinden we enkele zware bloedvaten die enorm gekronkeld zijn
Bindweefsel:
- Inwendig zit parenchym = orgaanweefsel
- Binnen in zit er ook bindweefsel (iets minder tot afwezig bij paard, bij varken overduidelijk)
-> centrale as van bindweefsel (opklimmend), is losser bindweefsel = mediastinum testis
-> mediastinum beetje naar rechts afleiden (want we zijn linker testis aan het nemen)
,Vanaf tunica albuginea lopen er heel dunne strengetjes richting het mediastinum die de testis in een
aantal lobuli onderverdelen (al dan niet goed zichtbaar) -> bij paard niet, bij varken zeker, bij
herkauwers misschien = septula testis (septulum testis) -> kleine septa, nog niet eens een septum
waard
In lobuli bevinden zich buisjes (hol of vol tekenen), hebben overal in lobuli een typisch gekronkeld
patroon met een hoefijzervormige oriëntatie, kronkelen in het parenchym
=> tubuli seminiferi (zaaddragende tubuli)
-> grootste deel concortus, maar meer richting mediastinum rectus
-> sluiten in het mediastinum testis aan op een vlechtwerk/netwerk van buizen dat eerder een
ruitjespatroon heeft, dat netwerk vangt die zaken op en gaat zich gaan uitstrekken tot aan 1 zijde
(extremitas capitata) van de testis = rete testis (bij paard minder opvallend)
-> dier met een deftig mediastinum zal ook een heel uitgebreid rete testis hebben
Vanuit rete testis naar buiten toe vertrekken verschillende ductuli efferentes (kleine buisjes die er op
aansluiten en een soort spoel vormen waar finaal de bijbal gaat op vertrekken
-> vanaf hier start de bijbal (niet zo een parenchymmateus orgaan zoals testis): is 1 buis die
opgewonden/opgekronkeld zit op zichzelf waardoor dat die een zodanig volume aanneemt
Alle ductuli efferentes opgevangen door een buis die kronkelt (spoelvormig boel opvangen en
kronkelen) -> creëert een zeker volume aan de ‘bovenzijde’ van de testis van de bijbal van het geheel
-> kronkelgewijs gaan afdalen langsheen 1 zijde van de testis als een lange buis opgevouwen op
zichzelf => er ontstaat een zeker volume (is meters lang!!! ongelooflijk)
= plaats waar zaadcellen na hun productie nog moeten rijpen, nog aantal zaken moeten toegevoegd
krijgen (embryologie, histologie) -> finaal afgewerkt en rijp opgeslagen aan de andere zijde van de
testis in een uitgebreider systeem dat daar weer een apart volume zal beslaan
Caput epididymidis = hoofd van de epididymis
Corpus epididymidis = wat langsheen de testis loopt
Cauda epididymidis = aan andere uiteinde van epididymis
Het geheel is 1 buis: ductus epididymidis (kan 70 tot 80 meter zijn bij het paard)
Eerste deel dat beetje spoelvormig is en ook uitwendig kan gezien worden: lobuli epididymidis (want
uitwendig gelobuleerd) met uitmonding van ductus efferentes daar in aanwezig
Op basis van aanhechting van de epididymis dat we de testis ook een aantal namen gaan geven
-> we kijken op de facies lateralis
Rund: tekening -> ophanging van de bloedvaten naar proximaal toe (afvoer via de liesring richting
prostaat en richting blaashals)
Paard: kwartslag naar links (horizontaal gericht)
Hond: hetzelfde als paard, maar iets meer naar achter
Kater en beer: testis nog veel meer naar achter -> afvoer: we gaan onder de bekkenbodem
-> we kunnen niet spreken van dorsaal en ventraal
Oriëntatie aan de hand van ligging epididymis
- Extremetis capitata (naar de caput van de epididymis)
- Extremitas caudata (andere kant)
- Margo liber: vrije rand aan de voorzijde (er hangt geen andere structuur aan vast, zelfs geen
ophanging) -> is vrij en glad
, - Margo epididymalis: rand waar epididymis aan vasthangt -> niet vrije zijde
Maar is ook zijde waar geheel aan opgehangen is
Dwarsdoorsnede voor de ophanging
Testis is niet een intraperitoneaal orgaan, maar toch een orgaan dat vanuit de buikholte komt (moet
opgehangen zijn zoals de organen die in de buikholte opgehangen zijn -> met een eigen meso
Testis is afgedaald in een processus vaginalis (omgeven door een peritoneale uitwas)
-> meest binnenste laag van balzak is tunica vaginalis = uitzakking van het peritoneum
Maar net zoals bij alle andere organen een mesenterium (een meso) dat zowel de epidydimis als de
testis zal gaan omwikkelen
Meso laat aan laterale zijde ruimte over tussen epididymis en testis, maar aan de mediale zijde niet
-> die ruimte is de bursa testicularis
= nauwe, bijna virtuele ruimte maar heeft een analogie wat we hebben bij het vrouwelijk dier
-> daar in diepte zien we de ophanging vertrekken = mesorchium: ophangband -> zowel epididymis
als testis ophangen
Eerste stukje vanaf die lamina parietalis (wandgedeelte van tunica vaginalis) naar epididymis toe
= mesorchium proximale
Vormen van bodem van bursa testicularis
= mesorchium distale
Eindrand, vrije rand van mesorchium proximale (distale?) is verstevigd ter hoogte van de cauda
epididymidis
= ligamentum testis proprium
Cauda epididymidis ook verbonden met tunica vaginalis via een zwaarder uiteinde van het proximale
mesorchium = ligamentum caudae epididymidis
De verderzetting (als we epididymidis voorbij zijn): bij start ejaculatie gaan we de voorraad van
afgewerkte zaadcellen in cauda epididymidis gaan we aanspreken en gaan we afvoeren via een
ductus deferens
-> vervolgbuis gaat zich aan de andere zijde van dat ligamentum (mesorchium) gaan plaatsen en gaan
opklimmen aan andere zijde!!! en zich gaan organiseren om richting die anulus vaginalis te gaan
-> finaal richting uit gaan van liesring
Vroeger ‘vas deferens’ -> maar het is geen bloedvat
-> vasectomie: operatie die mannen ondergaan om onvruchtbaar te worden, afbinden op 2 plaatsen
van de ductus deferens
-> ductus deferens heeft daar aan de andere zijde een eigen mesoductus deferens
PREPARATEN
Testis beer: onder anus opgehangen in een scrotum
-> extremitas caudata: caudodorsaal gericht en voert af naar een zaadstreng die onder de
bekkenbodem heen anulus vaginalis gaat bereiken en zo de penis (ganse contour) gaat gaan maken
-> kronkeling van de ductus epididymidis best aanwezig in de cauda, kronkeling bij meeste
diersoorten ook voelbaar
-> hard opgespannen cauda epidydimidis: dier heeft nog recent niet geëjaculeerd (opstapeling van
zaadcellen die klaar zijn voor gebruik, in afwachting) -> na ejaculatie wat minder gespannen, gaat
zachter aanvoelen
, Mediane zijde: ductus deferens (begint kronkelig maar gaat als rechte buis opklimmen naar
proximaal, richting de anulus vaginalis, richting blaashals en urethra om uit te monden op de
colliculus seminalis) -> eigen mesoductus deferens
Caput epididymidis: toevoerende bloedvaten vanuit de zaadstreng
Ductus deferens: onderdeel van de zaadstreng -> vertrekt vanaf de cauda opklimmend via canalis
vaginalis en zo de rest van het geslachtsapparaat bereikend en bedienend
Tunica albuginea insnijden -> uitpuilend parenchym (staat onder zekere spanning)
Diep genoeg snijden: we komen diep genoeg en het mediastinum testis is te zien midden in het
parenchym
-> heel goed te zien bij varken, bij andere diersoorten minder
Ductus deferens (zaadleider) beiderzijds aan mediale zijde opklimmen -> monden dorsaal uit in de
urethra (voor dat ze dat doen komen ze samen en vormen ze een plica genitalis dorsaal van de blaas)
en gaan dan doorlopen richting de rest van het geslachtstelsel
Dorsaal in de urethra, net voorbij de blaashals op de colliculus seminalis (waren samen gekomen in
een plica genitalis)
-> de zaadblaasjes monden hier ook uit (deel van accessoire geslachtsklieren, stukje prostaat ligt
tussen in)
-> bij varken en paard ook een uterus masculinus (restant wat bij vrouwelijke dieren baarmoeder zal
worden treffen we daar ook aan)
-> urethra pars pelvina verder volgen -> 2 bulbo-urethrale klieren van Cowper: ook accessoire
geslachtsklieren (uitmonding thv bekkenomslagrand)
-> daar aanhechtingsspieren en crura van de penis (bulbus penis tussenin), aanhechtingsplaatsen op
de arcus ischiadicus
-> urethra slaat om, netjes verpakt in de zwellichamen van de penis
Musculus retractor penis: kan na erectie het geheel weer doen inschachten (naar rustpositie)
-> vervolg van penis onderhuids doorlopend tot een pars libera penis (zit in een voorhuid of
preputium verpakt en kan bij erectie vrijkomen, met topje van de penis)
TESTIS PAARD
Plexus pampiniformes komt toe aan extremitas capitata van de testis -> craniaal voor paard, dorsaal
voor rund
Tunica vaginalis, lamina parietalis (dubbelgevouwen)
-> m. cremaster: rode spier, actief te bedienen als laatste afsplitsing van de m. obliquus internus
abdominis die een dier kan aanhalen in pijnrespons, respons op stress
-> naar het lieskanaal brengen, naar de buik toe trekken van de testis
Margo liber, margo medialis? Ductus deferens er meer langs lopen -> oriëntatie duidelijker
-> bij paard kan je geen mediastinum testis zien (ook bij rund, kat, hond, … macroscopisch heel
moeilijk om mediastinum te zien)
-> andere organisatie van buizenafvoersysteem in de testis
-> we zien puur uitpuilend parenchym
