Pyschologie Yinthe Valcke
SAMENVATTING: ARBEIDS- & ORGANISATIEPSYCHOLOGIE
DOELSTELLINGEN:
• Je kent de basisbegrippen en theorieën uit het vakgebied en kan aangeven waarom deze relevant zijn bij
het analyseren van gedrag in een arbeids- en organisatiecontext;
• Je kan de relevante basisbegrippen en theorieën in hun historische context plaatsen; bij theorieën: altijd
naam vd theorie en naam vd wetenschapper gegeven, begrijpen wat ze zijn etc
• Je kan die basisconcepten en theorieën kritisch evalueren alsook het onderzoek waaruit ze voortkomen;
• Je kan op basis van de basisbegrippen en theorieën uitleg geven over het samenspel van enerzijds de
differentiële sterkten en zwakten van werknemers en anderzijds enkele formele en informele
organisatiekenmerken;
• Je kan praktische toepassingen van de basisconcepten en theorieën herkennen en duiden.
Overzicht cursus:
1. Inleiding en situering
2. Basisdeterminanten van gedrag
3. Diversiteit op het werk
4. Arbeidsmotivatie- en satisfactie
5. Autonome werksystemen en jobdesign
6. Leiderschap
7. Werving en selectie
H1: INLEIDING & SITUERING
AFBAKENING:
• Binnen A&O psychologie sterk focussen op individu, de werknemer
- Hoe gedragingen, emoties .. vh individu impact hebben op werkomgeving
- Hoe zaken die gebeuren in organisatie impact hebben op individu
§ -> samenspel tussen persoon & organisatie
Situering:
• Mens-mens: relaties tussen mensen
• Ergonomie: het individu staat vast & we proberen de
omgeving aan te passen aan het individu
- Bv oogschermwerk: naar arts om te testen of je ogen
goed genoeg zijn -> als dat niet zo is, worden er
zaken aangepast: bril, ander beeldscherm …
- Bv toestellen installeren zodat mensen met zwakke
rug niet meer moeten heffen
• Arbeidspsycho: job, functie staat vast en we
proberen de persoon aan te passen
- Fitting the man to the job
- Bv werving en selectie: we zoeken de perfecte persoon voor die vaste job
• Organisatiepsychologie: bestuderen v dat individu in een organisatiecontext -> meer
aandacht voor de context (leiderschap, cultuur …)
,Pyschologie Yinthe Valcke
HISTORISCHE EN MAATSCHAPPELIJKE EVOLUTIES
Vd arbeids- & organisatiepsychologie
FILOSOFIE:
PLATO
• Stelt: geen 2 personen exact gelijk geboren; mensen verschillen qua natuurlijke begaafdheden
• Beschrijft ideale Staat als plaats waar individuen die taken toegewezen krijgen waarvoor
ze best geschikt zijn
- 3 rollen:
§ Politici: degenen die het voor het zeggen
§ Wachters: degenen die de orde moesten bewaren
§ Werkers: het doe-volk
• Stelt militaire geschiktheidstests op om soldaten van ideale Staat te selecteren
- Vroege vorm v selectie, fitting the man to the job
JUAN DE DIOS HUARTE Y NAVARRO
• Grote individuele verschillen
• Verschillende jobs vereisen verschillende vaardigheidspatronen
• Rol voor de Staat: mensen identificeren die bepaalde vaardigheden hebben & hen te
verplichten het kennisdomein te bestuderen waarvoor meest geschikt
- Voordeel voor staat: beste mensen op de juiste plaats
- Voordeel voor individu: geen tijd en moeite verspillen (met zoeken naar sterktes etc)
• Tegenwoordig: bv onderwijskiezer, interessetests die je oriënteren naar een richting
NATUURWETENSCHAPPELIJKE METHODE
• Dit gebruiken heeft psychologie verheven tot wetenschap
• Observatie -> hypothese -> toetsing -> verwerping/aanvaarding hypothese
- Bv Milgram experiment (elektrische schokken)
§ Vrij snel na WOII: Milgram vroeg zich af hoe het kon dat zoveel gewone mensen zoveel
gruwelijke dingen hebben gedaan -> hypothese: mensen zijn geneigd autoriteit te volgen,
worden volgzaam -> testen: schokken geven per fout antwoord om te zien of ‘mensen beter
onthouden als ze gestraft worden’ -> opgedreven tot dodelijke schokken -> 65% vd
proefpersonen ging door tot 450V (zelfs wnr ze ze hoorden roepen vd pijn) -> hoe meer
aanwezigheid vd autoriteit, hoe erger
MAATSCHAPPELIJKE ONTWIKKELING/SOCIALE INVLOEDEN
• Vroeger geen nood aan psychologie over werkende mens want nog geen organisaties …
• Industriële revolutie: werken op heel andere manier georganiseerd: fabrieken
- Mensen groeperen en zich rond fabrieken vestigen
- -> ontstaan v fenomenen die relevant werden; bv vakbonden
• Staat niet stil: idee v ergens naartoe te gaan om te werken -> nu veel thuis
- Bepaalde beroepen verdwijnen door technische evoluties
HUMANISME
• Heel veel nadruk op de mens en het hier en nu
- Ervoor: bovennatuurlijke verklaringsmodel: god schiep de wereld etc
- Werken om nu een leven te leiden ipv hemel te verdienen
,Pyschologie Yinthe Valcke
EERSTE ACADEMISCHE ONTWIKKELINGEN
• 1876: Wilhem Wundt:
- Eerste wetenschappelijke labo vd psychologie
§ Vaak experimenten over reactietijd
- Experimentele methode toepassen op menselijk gedrag
- Introspectie
§ Verschillende experimenten laten doen en dan vragen aan die proefpersonen:
wat was uw ervaring?
ARBEIDSPSYCHOLOGIE – CONSUMENTENPSYCHOLOGIE:
• 1901: Walter Dill Scott
- Toespraak over psychologie en reclame
§ Toespraak over hij dacht dat hij zelf geïmpacteerd werd door reclame
- Voor het eerst commerciële activiteit linken aan psychologische inzichten
§ Hoe kunnen we mensen aanzetten om bepaalde dingen te kopen?
• 1912: Hugo Münsterberg
- Wordt gezien als dé stichter vd A&O psycho, belangrijkste persoon
- Boek: “Psychology and industrial efficiency”
- Toepassen v empirisch – natuurwetenschappelijke methode op selectie
§ Bv: selecteren trambestuurder: replicatie beweging (wiel) -> iemand zoeken die dit
nauwgezet kan doen -> wit bolletje op schijf, bolletje volgen met haakje -> hoe beter,
hoe beter je geschikt bent voor die rol
Methodologische invloeden
DIFFERENTIËLE PSYCHOLOGIE
• Galton, Pearson
- Sterke interesses in individuele verschillen
§ Bv oogkleur, gewicht …
- Experimentele methode
- Ontwikkelen v statistische technieken (gemiddelde, standaardafwijking, correlatie)
§ Liet hen toe om groepen en individuele verschillen te beschrijven
- Basis voor selectiepsychologie
• McKeen Cattell, Binet & Simon, Terman, Yerkes
- Individuele verschillen in cognitieve vaardigheden
- Intelligentietests
• Guilford, Cattell:
- Indidivudele verschillen in persoonlijkheid
Evolutie v maatschappelijk beeld over de mens in een arbeidssituatie
VOOR DE 20STE EEUW
• Werknemer volgt slaafs instructies en heeft geen eigen mening
- Mensen wegwerpvoorwerp: kinderen in fabrieken: tussen weeftouwen -> gwn
vervangen
, Pyschologie Yinthe Valcke
- Tegenwoordig: zelfmoorden bij Foxcon, Zalando werkomstandigheden Duitsland, …
§ Mensen als slaven
DE RATIONEEL-ECONOMISCHE MENS
• Werknemer heeft vooral rationeel-economische (geld) motieven
• Taylor, scientific management
- Taylor: ingenieur, had opdracht gekregen productie te verhogen en werknemers
beter/gelukkig maken
- Wetenschappelijke studie te doen v werk -> werk op wetenschappelijke manier benaderen
§ Echt onderzoeken hoe een job effectiever, beter kan uitgevoerd worden -> mensen
onderzoeken en zien hoe het kan verbeterd worden
- Rationeel-economisch: mensen zijn intrinsiek lui, willen niet werken -> management
moet controleren, top-down communicatie; je kan werknemers motiveren met geld
§ Case-study: 1 persoon (Smith), enorm in detail: elk taakje onderverdeeld en in
detail beschreven hoe en waar en wat -> productie steeg enorm en zijn loon ook
§ Waarom had dit toen gewerkt?
- Meer productiegericht; moeilijke economische situatie: Smith was arm -> 1ste
behoefte was geld -> enkel haalbaar in een systeem waar 1ste nood geld is
- Taylor’s manier:
§ Werkmethoden moeten gebaseerd zijn op wetenschappelijke principes
§ Selecteer, train en ontwikkel elke werknemer op een wetenschappelijke manier
per deel van elk taakje
§ Zorg ervoor dat de geplande werkmethode gevolgd wordt -> strakke
hiërarchische lijn
§ Managers analyzeren en plannen, werknemers voeren uit
- Taylorisme = Fordisme
§ Henry Ford: voor het eerst massaproductieauto: lopende band -> ipv auto
maatwerk, alles in stukjes gedaan en iedereen 1 taakje
- Zelfs toegepast bij oogchirurgen: patiënten bijna lopende band, elk doet een deeltje
en dan naar de volgende
- Tegenwoordig: spyware op computers medewerkers om te zien wat ze allemaal doen
op hun pc -> gaat uit v idee dat mens niet wil werken
• Gilbreths, time and motion studies
- Koppel: ingenieur & psychologoog
- Time & motion studies: werknemers observeren en op microniveau kijken hoe ze die
bewegingen konden optimaliseren (geen tijd verliezen)
§ Zo ver dat ze timeden of jas v boven naar onder knopen sneller ging -> wat beter
werkt moet iedereen doen
§ Bv bij metsers: systeem ontwikkeld waar ze minder tijd moesten verliezen;
typisten trainen: elke aanslag op typmachine, oogbewegingen nagaan …
- Aanleiding gegeven voor ergonomie: optimaal presteren etc
- Therblig alfabet: heel snel noteren wat anders moet in organisaties
DE SOCIALE MENS
• Werknemers hebben ook sociale behoeften
- Deden manipulaties in werkomgeving om effect productiviteit te zien
