College 2: Durkheim – Socialisatie
1. Situering tekst
1.1. Tekst
× ‘De educatie, haar aard en haar rol’
× “L’ éducation, sa nature, son role”
- Eerste hoofdstuk in “Education et Sociologie” (1922)
0. Introduction (Fauconnet)
1. L’ éducation, sa nature, son role
2. ‘Nature et méthode de la pédagogie
3. Pédagogie et sociologie
4. L’evolution et le rôle de l’enseignement secondaire en France
- Samengesteld door P. Fauconnet
- Al verschenen in ‘Nouveau Dictionnaire de Pédagogie et d’instruction primaire’ (1911)
onder de titel ‘Education’
- Inaugurale rede (Sorbonne 1902) gelijkaardige ideëen
éducation et sociologie regroupe plusieurs cours adressés par E. Durkheim à des étudiants et à
des pédagogues. Ces cours visent à fonder une science de l'éducation rigoureuse en tenant
compte des méthodes scientifiques et des enseignements historiques. E. Durkheim s'attaque ici
à une nouvelle discipline, certes non loin de la sociologie mais ayant toutefois des spécificités
intéressantes.
1.2. Auteur: Emile Durkheim (1858- 1917, Frankrijk)
× Een van de grondleggers van de sociologie
× Enkele werken
- ‘De la divison du travail social’
- Les règles de la méthode sociologique’
- ‘Le suicide’
- ‘Les formes élementaires de la vie réligieuse’
- ‘La morale’
- ….
- Ook aantal kortere teksten, lezingen over educatie die postuum werden samengebracht
(door Fauconnet et al.) ; vb.
§ Education et Sociologie (1922)
§ L'Éducation morale (obv lessen 1902-1903 Durkheim in Parijs)
,1.3. Historische context
Frankrijk Tweede Keizerrijk (1852- 1870) - Derde Republiek (1870-1940)
× Na Franse Revolutie (1789) : ‘liberté, égalité, fraternité’ ipv absolute monarchie, aristocratie, kerk
- Standenmaatschappij afgeschaft : absolutism, aristocratie macht van adel valt volk
(liberté, égalité, fraternité)
× Integrerende functie van religie neemt af, naar een seculiere moraal
® Seculiere moraal; wetenschap, franse republiek, laictié
® Men gaat opzoek naar een niet religieuze seculiere moraal
× Overgang van agrarische naar geïndustrialiseerde samenleving
- Specialisatie in taken
- Urbanisatie (Mensen gaan zich concentreren in steden)
- Fragmentatie (mensen zijn meer afhankelijk van elkaar, maar ook specialisatie in
concurrentie)
× instellingen en wetten die antwoord bieden op verzuchtingen Franse Revolutie
- scheiding kerk en staat
- wetgeving en onderwijs seculier ° ‘Laicité’ - lekenstaat
- godsdienst privé-aangelegenheid
× In deze context vraagt Durkheim zich onder andere af:
- Hoe moeten we onderwijs begrijpen?
- Hoe moeten we religie begrijpen?
- Hoe kunnen we solidariteit begrijpen en stimuleren?
- Hoe moeten we maatschappij begrijpen en bestuderen?
- Hoe moeten we maatschappij vormgeven? (beleidsfunctie)
- …
1.4. Centrale ideeën Durhheim
Functioneel-sociologisch perspectief/functionalisme
® https://www.youtube.com/watch?v=IZfGGF-YYzY
Durkheim functionalisme
× Hij gaat maatschappelijke fenomenen begrijpen in de functie die ze hebben in de samenleving
× Educatie begrijpen in wat de functie van educatie heeft in de samenleving
,Sociaal feit:
× = collectieve manier van handelen, denken die los van het individu bestaat en die het individu
beïnvloedt en beperkt
- Hij probeert niet te begrijpen waarom iemand trouwt maar wel het huwelijk begrijpen als
een collectieve manier van handelen
× sui generis = eigen aan een samenleving
× Verwerping van methodologisch individualisme
® Revolutionair in die tijd
Sociologie = wetenschappelijke studie van sociale feiten
× biologie, psychologie onvoldoende om sociale feiten te bestuderen en te verklaren
× eigen wetenschappelijke methode nodig : statistiek, ethnografie, studie van geschiedenis
× Niet alleen om te begrijpen, maar ook om in te grijpen (beleidsfunctie)
Arbeidsdeling
× overgang van agrarische (weinig differentiatie) naar geïndustrialiseerde samenleving:
toenemende specialisatie (veel differentiatie)
Collectief bewustzijn
× = Gemeenschappelijke opvattingen, ideeën die burgers van eenzelfde samenleving met elkaar
delen.
× Voorwaarde voor solidariteit en sociale cohesie
× Overgang van mechanische (agrarisch, weinig differentiatie, druk tot conformisme) naar
organische solidariteit (geïndustrialiseerd, sterke sociale differentiatie, onderlinge
afhankelijkheid)
× ! Niet automatisch meer solidariteit door grotere afhankelijkheid tussen burgers; nodig om
gedeelde waarden en normen/ collectief bewustzijn te stimuleren
× Nodig om expliciet die gedeelde sociale waarden en normen te introduceren
2. Tekstbespreking
Vier delen:
1) Definities van opvoeding. Een kritische beschouwing
® Situering van zijn specifieke invalshoek, afzetten tegenover andere invalshoeken
2) Definitie van educatie
® Durkheims definitie van educatie
3) De consequentie van deze definitie: het sociale karakter van onderwijs en opvoeding
® De essentieel sociale betekenis van educatie
4) De rol van de staat met betrekking tot educatie
® De noodzakelijke rol van de staat (beleidsfunctie)
, 2.1. Definities van opvoeding, een kritische beschouwing
2.1.1. Algemene definitie educatie
Educatie in zeer brede zin:
× Alle directe en indirecte natuurlijke en menselijke invloeden (van onszelf en van anderen) op de
mens
× vb. omgevingsfactoren, invloed van tijdsgenoten op mens, invloed van volwassenen op jongeren
× Durkheim beperkt zich tot: invloed van volwassenen op jongeren
2.1.2. Waaruit bestaat deze invloed nu eigenlijk? 2 soorten antwoorden:
Gangbare definitie 1 (bv. Kant)
× Doel van educatie:
- in ieder individu iedere volmaaktheid en vaardigheid ontwikkelen waar het individu
ontvankelijk voor is
- in ieder individu harmonische ontwikkeling van alle menselijke vermogens proberen
bereiken
× Maar, kritische vraag Durkheim:
- ideaalbeeld?
- Is dit wel mogelijk/wenselijk?
§ Is er, naast een gemeenschappelijke basis (nodig voor welzijn van individu en
sociale samenhang), geen differentiatie nodig tussen mensen? (cf. arbeidsdeling)
Gangbare definitie 2 (bv. Mill): utilitaristisch
× Doel van educatie:
- ‘van het individu een voorwerp van geluk maken voor het individu zelf en voor zijn
gelijken’
- Geluk, en dat is een individuele aangelegenheid
× Maar, kritische vraag Durkheim:
- Wat is geluk? Geluk is subjectief
§ Spencer: geluk als bevrediging van noodzakelijke levensbehoeften
- Maar is dat voldoende? En varieert en evolueert ‘wat wij onder geluk verstaan’ niet?
2.1.3. Reactie van Durkheim op 2 gangbare definities
× Vaak: men gaat uit van algemene definitie, uniform
- “Zij gaan uit allemaal uit van de veronderstelling dat er een ideale en volmaakte
opvoeding bestaat die zonder onderscheid voor alle mensen geldt”
× Maar:
- Duidelijk dat educatie aan tijd en plaats gebonden is
- Duidelijk dat educatie een praktijk is, die ingebed is in een maatschappij en niet zonder
meer een intentioneel, logisch, en planmatig gegeven (sociaal feit)
