lesnotities – MHT
Dinsdag 14 februari – les 1: De Verlichting (H8)
Verlichting is een denkstroming…
- Eind 17e eeuw tot vandaag
- Staat vandaag onder druk – Waarom? We voelen een dubbel tendens: anti-verlichtingsdenken +
kritiek op het verlichtingsdenken
- Hoe komt dit? Waarom staat dit denken vandaag onder druk? Climate change! Meer en meer
wetenschappers zoeken andere manieren dan technologie om dit probleem op te lossen
- Toepassing: Darwinisme: Survival of the fittest – Stelt vragen bij het kernidee van de verlichting: Een
grotere efficiëntie lost maatschappelijke problemen beter op
- 18e eeuw: Encyclopedie (volgende dia): Alle kritische wetenschappelijke kennis wortd gebundeld
zonder het idee van god te betwisten <> vandaag (geen god)
- Rede en filosofie? Tegen traditie, religie, spiritualiteit, intolerantie – DUS: Kennis en wetenschap
Extra: Groot verschil FR en AmR?
- Frankrijk is het machtigste land van Europa en Amerika ligt in de ‘periferie’ van de wereld
- Vb. Afschaffen van het koningschap in Frankrijk veroorzaakte een grote schok
Encyclopedie ou dictionnaire raisonné des sciences, des arts et des métiers:
- Verschillende verlichtingsdenkers: Montesquieu, Voltaire, Adam Smith, Hegel de Tocqueville, Marx,
Bolivar,
- Buiten het Westen – Ligt aan de basis van liberale revoluties daar
Vooruitgang in Europa wordt aan elkaar gekoppeld:
- Gedachtegoed dat in de Verlichting (18e) wordt ontwikkelt
- Europees exceptionalisme = Europa is iets apart
Vooruitgangsgedachte:
- Lineaire revolutie
- Maakbaarheid van de mens en de wereld
- Hogere efficiëntie
- Europees exceptionalisme – Vooruitgang in Europa wordt aan elkaar gekoppeld: Gedachtegoed dat in
de Verlichting (18e eeuw) wordt ontwikkeld – Europees exceptionalisme? Europa is iets apart
Kritieken:
- ‘Moderniteit’ is geen gelijkvormig proces dat overal aanwezig is – Vb. Grotere efficiëntie van wapens
zorgt ervoor dat het Westen in staat is om de rest van de wereld te onderwerpen – !: Dit kan je niet
zien als een fase van vooruitgang voor niet-Europese culturen – Kolonisatie!
- Europese expansie is de ondergang van niet-Europese culturen
- Gekoloniseerde volkeren zijn ondergeschikt
- Er zijn ook ‘moderne’ kenmerken buiten Europa – DUS: Alternatieve vormen van moderniteit buiten
Europa – Ideeën worden herontdenkt in niet-Westerse culturen (vb. Duurzaamheid) – Moderne
ideeën die we eerst traditionalistisch noemen worden vandaag herontdekt als modern
- Quid ‘moderniteit’ en climate change?
- !: Tijdgenoten zien wat er gebeurt als gevolg van het Europees exceptionalisme – De Europeaan
beschouwt de niet-Europeaan als ‘dieren’: Ze gebruiken hen en als ze dit niet kan vernietigen ze hen –
Reden? Groot verschil tussen ideeën en filosofieën – OOK: Ze gaan tegelijkertijd de Verlichting preken
aan de volkeren maar gaan hun eigen waarden en concepten ontkennen
,Inleiding – Dichotomie tussen de Westerse en niet-Westerse wereld:
- !: Het hele idee dat Eyropa met het uitbreiden van het Westen start met de Verlichting is algemeen
aanvaard
- Het Westen – Modern, seculier, evolutie, vooruitgang, materialistisch, individualistisch, praktisch,
rationeel, geestelijk georiënteerd, inventief, proactief, gedisciplineerd, zelfsturend, onafhankelijk,
functioneel, vrije, democratisch, tolerant, eerlijk
- De niet-Westerse wereld – Traditioneel, religieus, bijgelovig, stagnerend, cyclische tijdsvisie, spiritueel,
collectivistisch, meditatief, emotioneel, lichamelijk georiënteerd, imiterend, onwetend, passief, lui,
chaotisch, onvoorspelbaar, afhankelijk, disfunctioneel, onvrij, despotisch, intolerant, corrupt
De Verlichting (H8):
- De ideëen worden zelden omgezet in de praktijk – Het verlichtingsdenken zet zich voort in de politiek
- We krijgen een impuls van Europese ontwikkeling vanaf de 18 e eeuw
- Pogingen tot hervormingen voor de Franse Revolutie (FR)? – De FR komt niet uit de lucht vallen en in
de politieke praktijk zie je de rationele manier van besturen – De Koning wordt van zijn absolutistische
macht bestolen en wordt ondergeschikt aan een parlement, MAAR: Dit duurt niet land: In 1792 wordt
de Koning afgezet – !: Het is een wereldmacht en hier komt het AR tot zijn einde en dit is ook het
einde voor zijn symbool (de absolutistische vorst)
- Verlicht despotisme – Verlichte despoten? Ze aanvaarden geen bezinning over hun eigen positie als
erfelijke monarchen in een door God bepaalde orde – DUS: Zij beweerden dat ze op deze positie zaten
door een soort goddelijke ordening – !: Het verlichte denken zit voor een stuk ingebakken in het
rationeel nadenken: Dit is voor de verlichte despoten onebspreekbaar en het complete breken met dit
systeem zal gebeuren in de FR – Voorbeelden:
o Habsburgse Rijk – Maria Theresia (1740-1780) en Jozef II (1780-1790)
o Frankrijk – Lodewijk XV (1715-1774) en Lodewijk XVI (1774-1792)
o Rusland – Catharine de Grote (1762-1796)
o Pruisen – …
Amerikaanse revolutie:
- DUS: We moeten deze revolutie relativeren – Hoe? De inzet kwam ook van de Amerikaanse revolutie
o Declaration of independence: De macht komt van het volk – Bill of Rights – Constitution:
Grondwettelijke vrijheden die burgers beschermen tegen de staat – <> Frankrijk: Grotere
wereldmacht en belangrijker op het wereldtoneel (Europa)
- Gekant tegen de Britse centralisering
- GB had geen recht op belastingsheefing
- 1773 – Boston Tea Party
- 1775 – Begin van de gevechten onder George Washington – 4 juli 1776: Declaration of Independence
“All men are created equal”
- 1789 – Bill of Rights: Volkssoevereiniteit, scheiding der machten, grondwettelijke vrijheden, vrije
verkiezingen
Amerikaanse revolutie en de Franse revolutie:
- We kunnen de FR ook nog op een andere manier relativieren: We kunnen een aanleiding geven tot
een breed maatschappelijk veranderingsproces
- WOI is het definitieve iendpunt van een aantal regimes (vb. Keizerrijken)
- Met de Europese kolonialisering gaan de ideeën van de Verlichting verspreid geraken en voor een stuk
dekolonialisering in gang steken
- Verschil AmR en FR? Frankrijk is een wereldmacht en de VS ligt op dat moment in de periferie
,Veranderingsproces in de lange 19e eeuw – Wat zijn de grote ijkpunten van het process van omvorming?
- 1. Vervanging van een standenmaatschappij voor een theorie voor gelijke burgers: Gelijke burgers –
Alle burgers zijn in principe gelijk – MAAR: Dit is theorie en niet de praktijk
- 2. Vervanging van soevereine vorsten naar soevereien natiestaten: Het volk/ de natie wordt het
grondpunt van alle macht
o Naties = Volken die samenhoren en ook deze gedachtegang volgen
o Nationalisme – Gaat zorgen voor de afbakening van natiestaten – Direct gevolg van
doorvoering volksoevereiniteit
- 3. Verandering van privileges naar opleiding en merites: Politiek systeem dat vervangen wordt door
een systeem…
o AR heeft een heel complex systeem
o Van privileges verkrijgen naar dingen verdienen door opleidingen en merites
o Het idee van het efficient maken van het bestuur wordt door de FR ingevoerd/ doorgevoerd –
Geïnstitutionaliseerd systeem (!)
o Vb. Afschaffing locale instellingen en lokalen en vervangen naar één bureaucratisch system
- Sociaal-economische veranderingen
- Van een economie die steunt op landbouw naar een economie die steunt op handel en industrie
- Loonarbeiders, ondernemers, subalterne groepen – Sociale groepen die de motor vormen achter de
politieke verandering
- !: Politieke hervormingen gaan vaak hand in hand met sociale-economische hervormingen
De impact van de FR:
- Directe gevolgen van de FR (!): Napoléon Bonaparte (!) – Na Napoleon: Congres van Wenen –
Belangrijk voor de restauratie van de vorsten die hun troon verloren als gevolg van napoleontische
expansies – !: Op termijn blijken de krachten van de verandering sterker te zijn dan de krachten van de
restauratie
- Geen lineaire evolutie: Geen geleidelijk , maar een process in schokgolven/ revolutiegevolgen die
telkens opnieuw gaan over restauratie vs. verandering
- Schokgolven: 1789; 1830; 1848
- Inzet: Macht en rechten burgerij – !: Telkens was de inzet dezelfde: Verzet van de burgerij die macht
en rechten wilden
- Succesvol: Frankrijk, GB, België, NL, Scand.
o België: 1830: Een van de meest liberale landen (!)
o West-Europa lukt en gaan de ideeën kunnen vestigen
- Onsuccesvol: Midden- en Oost-Europese landen
o Gevolg? Democratische politiek practies kunnen geen wortel schieten + consequenties voor
poltieke regimes die de dienst gaan uitmaken
o Vb. Rusland (1917: onder invloed van Marx: revolutie die een nog meer radicaler bewind aan
de macht brengt)
o Vb. Duitsland
- Mondialisering door kolonisatie
- Ontstaan nationalisme en natiestaten
Vrijdag 17 februari – les 2: De Franse Revolutie (H9)
Mogelijke examenvragen:
- Wat is het belang van de FR?
- Wat is de belangrijkste oorzaak van de FR? Geef ook de andere.
- Wat is de eerste revolutionaire daad van de FR?
- Bespreek het verloop in fases.
, Belang van de Franse Revolutie:
- “De FR is een evenement met impact en is ook een symbool voor verandering.”
- Periode van eind 18e eeuw tot WOI is een periode waarin we een breed veranderingsproces
meemaken
- 3 ijkpunten:
1) Standenmaatschappij naar gelijke burgers – Evolueren naar een standenmaatschappij naar een
maatschappij van gelijke burgers
2) Soevereine vorsten naar soevereine naties – Principe van de volkssoevereiniteit
3) Privilege systeem naar staatsbureaucratieën – Evolueren van een politiek instiutioneel systeem
gebaseerd op oude vrijheden in onderhandeling met de vorst naar een systeem van nationale
staatsbureaucratieën
- De FR is een startpunt en een symbool, WANT: De transitie gebeurt in een wereldmacht en het
gebeurt op een snelle en spectaculaire manier – DUS: Een grote impact door een Franse expansie
- De Franse expansie (1793-1814) – Export revolutioanire principes
- De FR is ook een voorbeeld – Gevolg? Burgerlijke revoluties 1830,1848 – Een later impact? De FR blijft
het model van ene hele reeks omwentelingen en revoluties in de 19 e eeuw – Vb. Burgerlijke revoluties,
Russiche revolutie (1917), Chinese revolutie (onder Mao Zedong), Amerikaans continent eerste helft
van de 18e eeuw
- De FR is ook een radicale en snelle verandering
Blijvende discussies over grote principes:
- De revolutie brengt discussies op gang – De FR brengt de ideeën in de praktijk en steekt hier dynamiek
in – Deze discussies zijn vandaag de dag nog steeds actueel en relevant:
- Discussie – Volksoevereiniteit: Vb. Actueel debat over stemrecht (blijvend debat)
- Discussie – Identiteit en ‘natie’: Discussies over de begrenzing en de identieit van het volk,
nationalisme komt als een politieke kracht tevoorschijn (!) Hoe? Het is een complex proces van
afbakening (=natievorming), samenlevingen met horizontale verbanden tussen burgers – Vb. Actueel
debat met xenofobe standpunten over vreemdelingen die niet tot de natie kunnen behoren
- Discussie – Scheiding kerk en staat: Vb. Actueel debat over hoofddoeken, ethische kwesties, onderwijs
- Discussie – Scheiding der machten: De UM, WM, RM: 3 onafhankelijke machten die elkaar in balans
houden als de hoeksteen van het democratisch systeem – Vb. Actueel debat over GAS-boetes,
permanente druk en permanente politieke aanvallen (cv. Wereldvreemde rechters)
- Discussie – Rechtsstaat: Elke burger beschikt over een aantal grondrechten/ basisrechten en waarbij
de staat deze rechten dient te respecteren – Discussies over de grenzen van de rechtsstaat – Vb.
Actueel debat over het recht van vrijemeningsuiting en de grenzen hiervan
- Discussie – Sociale rechtvaardigheid: Fraternité: Thema dat heel centraal staat in de hedendaagse
democratische samenleving – Vb. Actueel debat over de problematiek over medische verzorging en
budgetten
- Discussie – Politiek radicalisme: Grootschalig terreur om politieke ideeën te realiseren – Vb. Actueel
debat over Israël
Oorzaken FR – 4 oorzaken:
1) Standemaatschappij is versleten
2) Sterkere Franse identiteit
3) Politieke en financiële crisis
4) Bijeenroeping van de Staten-Generaal (SG)
Oorzaken FR – Standenmaatschappij:
