CAPITA SELECTA – HISTORISCHE CULTUUR EN
NATIONALISME IN DE NEGENTIENDE EEUW (TOM VERSCHAFFEL)
• Natievorming in 19e eeuw – rol van het verleden hierbij/gebruik van het verleden en geschiedenis dat wordt
gebruikt
AANLOOP
• 19e E – beschrijving als ‘de eeuw van de geschiedenis’
o Het schrijven van het verleden is niet nieuw – omgang met het verleden in 19e eeuw ondergaat
grote veranderingen en wijzigingen
o Aspecten van wijzigingen en veranderingen
▪ Geschiedbeoefening ondergaat professionalisering (academisering, verwetenschappelijking)
• Voor 19e E – geschiedenis niet aanwezig aan universiteit (18e E – geneeskunde,
theologie, recht) – Niemand was gediplomeerd als historicus hiervoor
• Geschiedenis hiervoor geschreven door niet-professionals
• Eigen wetenschappelijke disciplines, eigen methodes, eigen handboeken
▪ Democratisering van geschiedenis
• Geschiedschrijving was voor 19e E zaak van elite
• Verklaringen – alfabetisering neemt toe, geschiedenis belangrijk vinden, vertaling
van geschiedenis naar breed publiek wordt belangrijk
• Verleden maatschappelijk aanwezig stellen door historische romans, toneelstukken,
schilderkunst, stoeten, monumenten
▪ Historisch besef
• Andere betekenis van geschiedenis
• Toeschrijving aan Franse Revolutie (ca 1800) – zorgt voor ervaring van breuk
Waarnemen van verandering (evolutie) – maw heden is anders dan verleden
▪ Neostijlen
• VB – Neogotiek
• Brussel – Broodhuis – gebouwd in Middeleeuwse stijl in 1870s
▪ Nood aan geschiedenis ter legitimatie van de natie(staat)
• Verklaring voor democratisering etc
• Natiestaten hebben verleden nodig voor hun opbouw, groei
• EIND 18E EN BEGIN 19E E – OPKOMST EN VESTIGING VAN NATIESTATEN
o Nation state – A sovereign state of which most of the citizens or subjects are
united also by factors which define a nation, such as language or common
descent
NATIESTAAT
• Geheel van inwoners van een land vormt een groep/eenheid dat specifieke kenmerken
• Definitie nationalisme (zelfde periode) – situatie waar staat en natie samenvallen
o Nationalisme – ideologie en beweging van een bepaalde natie die streeft naar de realisatie van een
eigen staat of het behoud van de eigen culturele identiteit
o Nationalisme (Ernest Gellner) – hoofdzakelijk een politiek principe dat stelt dat politieke en
nationale territoriale eenheden moeten samenvallen
▪ Nationalisme – politiek principe/keuze – betekent dat dit niet hetzelfde is als nationaal
bewustzijn
• Hendrik conscience – geen vlaams nationalist, maar behoorde tot vlaamse beweging
o Vlaams gezind – streven naar herkenning van Nederlandse taal
o Streefde niet naar separatisme (vlaamse onafhankelijkheid)
o Vlaamsgezindheid ging samen met Belgische vaderlandsliefde
, • Vlaams nationalisme – begin 20e E
o Deel vlaamse beweging keert zich tegen België en wilt onafhankelijk worden
• Definitie natie – verschillende opvattingen
o Primordialisme/essentialisme – natie als (natuurlijk) gegeven
▪ Heeft altijd bestaan – tijdloos
o Contextualisme/constructivisme – natie als constructie, ontstaan in welbepaalde historische
omstandigheden
▪ Tot stand komen in bepaalde historische context – tijdsgebonden
▪ Opvatting overheerst in wetenschap
• Ernest Renan – Qu’est-ce qu’une nation ?
o Een groep mensen die zich met elkaar solidair/verbonden voelen en dus op constante basis beslissen
dat zij zich met elkaar verbinden. Groep mensen die zich als een gemeenschap vormen
o Aansluiting van andere bel auteurs
▪ Eric Hobsbawm – een natie is een groep mensen die zichzelf als een natie beschouwd
▪ Ernest Gellner –
▪ Benedict Anderson – Een natie is een imagined community (verbeelde – zit in de mentaliteit
– gemeenschap)
• Natie is een cultureel bepaald iets
NATIONALE IDENTIFICATIE
• Collectieve identiteit is gelaagd
o Iemand voelt zich Europeaan, West-Europeaan, Belg, Vlaming, Brabander, Leuvenaar
• Nationalisme impliceert – meer belang hechten aan 1 identiteitslaag dan andere (worden genegeerd of
ontkend)
• Miroslav Hroch
o Evolutie van nationale bewegingen
o Schema ontworpen voor het beschrijven van de ontwikkeling van nationale bewegingen (inhouden
van fases, maar ook zekere chronologie) – breed toepasbaar in heel Europa
▪ Fase A – ontdekking van volkstaal, volkscultuur en nationale identiteit, zaak van
intellectuelen en schrijvers, culturele activiteit
• Opzoek gaan naar wortels van wat zij beschouwen als natie (wortels nationale
identiteit)
• Begin 19e E
▪ Fase B – herleving van de eigen cultuur als streven, zaak van activisten (kleine groep)
• Cultivatie van vb eigen taal – terug tot leven brengen
• Niet langer zaak van schrijvers en intellectuelen – nu activisten
• Tweede helft 19e E
▪ Fase C – koppeling aan politieke en sociaaleconomische eisen, ontwikkeling tot
massabeweging
• Nationale streven niet meer louter cultureel
• Begin 20e E
Legitimatie van (onafhankelijke) natiestaat dmv nationale geschiedenis (nationaal narratief)
• NATIONAAL BEWUSTZIJN BEVORDEREN – Bestaan van bepaalde natie bepleiten, mensen overtuigen,
bestaan legitimeren, etc.
o HOE? – Verhaal van volk en natie vertellen
o Duidelijk maken waar in de geschiedenis het te zien is en terug te vinden is
o Ook in België – voornamelijk na 1830
, o Op grote schaal een zeer levendige historische cultuur ontwikkelen – monumenten
• DOEL
o Eigen inwoners overtuigen dat zijn tot natie behoren
o Buitenwereld overtuigen van bestaan(recht) van de natie(staat)
ACTUALITEIT
• Vlaamse Canon
• Aanleiding tot vlaamse canon van vlaamse regering – Duikt op in startnota van Bart de Wever 2019
o Vlamingen zijn altijd tot veel in staat geweest – trots zijn op dat verleden
• Beslissingen aangekoppeld
o Investeren van Vlaamse regering in nieuw museum Vlaamse geschiedenis
• Regeringsverklaringen – zaken terug te vinden
o Een gedeelde samenleving is pas mogelijk als de jongere generaties beseffen van waar ze komen
• HISTORISCHE CULTUUR (19e E) – Leiden tot grote uitgebreide historische cultuur + grote impact
o Historische bewustzijn (historiebeeld + collectieve herinnering) in grote mate en voor lange tijd
bepalen
o Verklaringen impact
1. Geschiedenis is voor het eerst zeer sterk herleid en vereenvoudigd tot verhalen die makkelijk te
begrijpen zijn
2. Massamedia (schilderkunst, optochten – in sterke mate visueel) inzetten op grote schaal om
verhalen zo ruim mogelijk te verspreiden
▪ Visuele voorstellingen hebben grotere impact – blijft langer hangen
VOORBEELD BELGISCHE VADERLANDSE GESCHIEDENIS
• Nationale geschiedenis construeren (op manier die brede impact heeft)
• Ontstaan belgische geschiedenis al sinds 1770 – nationaal bewustzijn terug te vinden
o Voor 1770 – Geschiedenis toen steeds geschreven als geschiedenis van afzonderlijke gewesten
o Vanaf 1770 – Historische teksten over Z NED als geheel
1830 – ONTWIKKELIN (SEMI)OFFICIELE HISTORISCHE CULTUUR GERICHT OP LEGITIMATIE NIEUWE STAAT
• Voorbeeld – frontispice (titelprent) van een geschiedenis boek (nationale geschiedenis)
o Leeuw
o Historische gebeurtenissen
▪ Stedenplaten, medaillons
▪ Chronologisch – hoe dichter bij eigen tijd,
hoe nieuwer eruitzien
▪ Vatten geschiedenis samen – belangrijkste
gebeurtenissen/episoden van Belgische
geschiedenis
▪ Zeer sterk politiek overzicht – histoire
bataille
▪ Basismythe – mythe van vreemde overheerser
• 1830 – eindelijk bevrijdt
