VRAGEN FILO
Spatio-temporele De filosofie is cultureel bepaald en verschilt in tijd en ruimte. De
context v/d filosofie filosofische vragen en antwoorden zijn de uitdrukking v/e
welbepaalde tijdsgeest (steeds veranderende bestaanscontext die
telkens nieuwe vragen + antwoorden opwekt)
Moreel relativisme ® Sofisten
® 5de eeuw v.C.
In het klimaat na de overgang van mythos naar logos; en dus de
opkomst v/d rationaliteit, is er nood aan een gerationaliseerde
bestuurspraktijk. In de 5de eeuw verschijnen hierbij de sofisten, dit
zijn rondtrekkende leraren die tegen betaling personen vorming en
kennis (rede) bijbrengen; die de sofisten dan gebruiken om het eigen
handelen te legitimeren. Deze sofisten herleiden het woord of de
logos tot een puur machtsmiddel, de rede evolueert hier tot ‘rede-
voering’/ een monoloog van de sofisten om hun macht te legitimeren.
Volgens het moreel relativisme is geen kennis van de ultieme
waarheid mogelijk, voor deze vaststelling bevinden we ons bij
Protagoras, de belangrijkste sofist/relativist. De dingen ‘zijn’ zoals ze
mij toeschijnen, voor ieder individu kan dit anders zijn. De waarheid
is relatief en dus niet objectief te kennen.
Alles vloeit ® 6de eeuw v.C.
® Heraclitus
® Natuurfilosoof
Hij stelt dat ‘alles vloeit en niets blijft’, de wereld is onderhevig aan
een permanente flux is. Werkelijkheid is voortdurend in beweging en
is het resultaat van voortdurende conflicten tussen tegengestelden.
De kosmos is het resultaat van steeds verschuivend evenwicht tussen
de bewegende krachten, hierbij stelt hij 3 principes:
1. Complementariteit (geen nacht zonder dag, geen licht zonder
donker, …)
2. Het overgaan van iets in zijn tegengestelde (van jong naar oud)
3. Iets kan 2 tegenstellingen bevatten, zowel positief als negatief
(vuur geeft warmte maar is tegelijkertijd een bron van
vernietiging)
Wat betekent de deugd ® Socrates
bij Socrates? ® Realisme
® 5de eeuw v.C.
Bij Socrates is deugd = inzicht, dit wil zeggen dat de ware maatstaf
voor het handelen ligt in een rationeel gefundeerd inzicht in de
waarheid. Inzicht in de ware betekenis van morele begrippen zou ook
tot effectief moreel handelen leiden. Socrates wil dat het moreel
handelen gebaseerd is op inzicht.
Socratische ironie ® Socrates
® Realisme
® 5de eeuw v.C.
Socrates gaat in dialoog met zijn gesprekspartners en dwingt hen tot
reflectie. Dit doet hij door gebruik te maken van de ‘ironie’, waarbij
hij door het ophemelen van de wijsheid van anderen in feite te
kennen geeft dat ze niet wijs zijn, hiermee doorprikt Socrates de
1
, ballon van de eigenwaan. Zelf neemt hij een standpunt van
onwetendheid in. De rede wordt hier een ‘rede-nering’.
Plato wordt Plato (4de eeuw v.C. / systeembouwer) wou de verschillende aspecten
beschouwd als een van de werkelijkheid in één globale visie te integreren (een systeem
‘systeembouwer’, te maken van de filosofie). Maar Plato presenteert deze systematiek
nochtans is deze notie nergens als zodanig, bij Plato lopen de verschillende theorieën en
van systeem niet echt interesses voortdurend door elkaar. De platoonse filosofie balanceert
toepasbaar op zijn zo tussen het zoekende en altijd voorlopige karakter van het weten,
filosofie. Leg uit en en de tendens om een coherente en systematische verklaring van de
bespreek waarom werkelijkheid te bieden.
Aristoteles veeleer als
systematisch filosoof Aristoteles (4de eeuw v.C. / systeembouwer) was de eerste die
kan worden expliciet de bedoeling had om een allesomvattend systeem van het
beschouwd. Illustreer weten te ontwikkelen.
je antwoord
De ziel bij Plato ® 4de eeuw v.C.
® Systeembouwer
Plato ontwikkelt een consistente leer over de ziel. Bij Plato is de ziel
het beginsel van een zedelijk leven, de kern van onze persoonlijkheid.
Morele goedheid wordt daarbij verinnerlijkt. Morele goedheid komt
volgens Plato voort uit een harmonieuze verhouding tussen drie
‘delen’ van de ziel, deze drie delen hebben ook elk hun eigen
deugd/werkterrein:
1. De redelijke ziel (deugd: verstandigheid)
2. De vurige/ driftige ziel (deugd : dapperheid)
3. Het vermogen tot begeren (deugd : zelfbeheersing)
In de harmonieuze vereniging van deze drie, waarbij de rede de
leiding neemt, is de overkoepelende deugd rechtvaardigheid.
Mimèsis ® Plato
® 4de eeuw v.C.
® Systeembouwer
Mimèsis betekent ‘nabootsing’; het gaat hier over de relatie tussen
een idee en de afbeelding hiervan. De zintuiglijke dingen zijn
‘afbeeldingen’ v/d ideeën, waarmee onmiddellijk is aangegeven dat
hun werklijkheidswaarde kleiner is dan die v/h model. Met dit begrip
legt Plato de participatie uit = de relatie tussen de zintuiglijke wereld
en de ideeën.
Het idee v/h Goede ® Plato
® 4de eeuw v.C.
® Systeembouwer
Volgens Plato is het Goede verheven boven alle andere ideeën, zelf
boven het zijn (hij stelt het Goede zelfs parallel met de zon). Het
Goede is het volmaakte doel waarnaar elke concrete verschijnings-
vorm streeft, en waaraan die verschijningsvorm ook wordt getoetst.
In die zin draagt elke idee onmiddellijke ook het goede in zich (een
begrip verwijst namelijk altijd naar de ideale versie van dat begrip,
vb. het idee rechtvaardigheid komt neer op de perfectie van
rechtvaardigheid, het ideaal ervan). Het Goede kan nooit bereikt
worden. Het idee v/h Goede is onkenbaar, want transcendeert de
kennis.
2
, Teleologie ® Aristoteles
® Systeembouwer
® 4de eeuw v.C.
Het begrip komt voort uit de 4 oorzaken tot ‘echte’ kennis (formele
oorzaak, materiële oorzaak, efficiënte oorzaak & doeloorzaak). Het
begrip teleologie stelt dat een vorm altijd doelgericht is, zonder doel
kan nooit iets ontstaan; dit komt voort uit de belangrijkste oorzaak:
de doeloorzaak. Er is dus een koppeling tussen vorm en doel, het doel
bepaalt wat de dingen zijn; de vorm is doelgericht.
Simple ideas ® Locke
® 17de - 18de eeuw
® Empirisme
De woorden of samengestelde ideeën (complex ideas) in onze geest
ontstaan doordat we verbanden leggen tussen de lettertekens van
de enkelvoudige ideeën (simple ideas) die tot stand komen door
uitwendige (sensations) of inwendige waarnemingen (reflections).
Qualities ® Locke
® 17de - 18de eeuw
® Empirisme
Hoedanigheden die we waarnemen van de uitwendige dingen.
1. Primary qualities (kwantiteiten): grootte, vorm, aantal,
plaats, beweging/rust
2. Secondary qualities (kwaliteiten): kleur, geur, smaak,
warmte, geluid
Impressions ® Hume
® Scepticisme
® 18de eeuw
Er zijn geen ingeboren ideeën, en onze waarneming leidt slechts tot
indrukken in de geest (impressions). Locke had zonder meer
aangenomen dat er een reële band is tussen mijn indrukken en de
werkelijkheid, maar ik kan daar nooit zeker van zijn. We hebben
enkel indrukken tot onze beschikking.
Potentie en act ® Aristoteles
® Systeembouwer
® 4de eeuw v.C.
De begrippen hebben betrekking op de verandering van de dingen,
deze dingen streven in hun verandering naar de volmaakte vorm (=
entelechie). Elke bestaande substantie (combinatie van stof en vorm)
is een act, een actuele toestand. De verandering wordt dan verklaard
doordat elke act in zich de mogelijkheid (potentie) draagt om een
bepaalde modificatie te ondergaan. Die modificatie wordt al bepaald
door de reeds gerealiseerde actuele toestand (vb. de vorm ‘klei’ heeft
de potentie al in een bepaalde richting beperkt, je kan er niet eender
wat van maken).
De beweging is dan de actualisering (realiseren van de vorm) van wat
potentieel aanwezig was. Die verandering is ook doelgericht.
Hellenisme De overname van de Griekse cultuur door niet-Griekse volkeren
wordt aangeduid met de term Hellenisme. Deze term ontstaat na de
veroveringen van Alexander de Grote (4de eeuw V.C.). in deze periode
3
, vindt een schaalvergroting/uitbreiding plaats van verschillende
zaken: wetenschap en geleerdheid, op politiek vlak (wereldburgers);
dit zorgt er uiteindelijk voor dat er meer belang gehecht zal worden
aan individualisme (omdat de burgers meer op zichzelf zijn
aangewezen). Het Hellenisme heeft ook op de filosofie haar gevolgen,
het blijft weliswaar systeem-opbouwend; in die zin dat elke
filosofische school een globale theorie wil ontwikkelen, waar de
hoofdopdracht van de wijsbegeerte wordt geherdefinieerd.
Wat betekent geluk De Stoa (vanaf de 4de eeuw v.C.) is de belangrijkste school die naar het
voor de stoa en het Hellenisme een globale theorie wil ontwikkelen, waar de
epicurisme? Vergelijk hoofdopdracht van de wijsbegeerte wordt geherdefinieerd. (Zeno
deze ook. van Citium is de oprichter van deze school) In de Stoa moeten ze leven
overeenkomstig met de natuur, die natuur is redelijk; de stoïcijnen
gaan er dan vanuit dat we ons verlangens moeten beheersen door
onze redelijkheid. Wanneer onze rede zich laat bedwelmen door
passies, slaagt zij er niet langer in om de juiste beslissing te nemen.
De wijze mens, dat is diegene die het ideaal weet te bereiken; die
persoon zal altijd de situaties waarin hij/zij terecht komt op de juiste
manier beoordelen. De wijze mens, die de passies weet uit te roeien
bereikt het ideaal van de apatheia (= leven zonder passies) en dus
ook het geluk.
Het Stoïcijnse ideaal: ‘enkel datgene nastreven wat in onze macht ligt’.
Dat wil zeggen dat we ons geluk niet afhankelijk mogen maken van
datgene waarvan wij de afloop toch niet kunnen bepalen. De
Stoïcijnen komen daarbij ook met de term ‘kosmopolitisme’ : dat wil
zeggen dat er geen reden is waarom we ons geluk meer zouden laten
afhangen van familie of vrienden dan van verre onbekenden. We
mogen ons niet overgeven aan emoties ten aanzien van onze
vrienden, wier lot niet in onze macht ligt.
Het Epicurisme (vanaf de 4de eeuw v.C.) is ook een school die naar het
Hellenisme een globale theorie wil ontwikkelen, waar de
hoofdopdracht van de wijsbegeerte wordt geherdefinieerd. Hier gaan
ze ervan uit dat het geluk ligt in de bevrediging van het verlangen, en
dus in het genot, volgens Epicurus (de oprichter van de school) kan
dit op een eenvoudige manier worden bereikt. We mogen geen
oneindige verlangens koesteren, er zijn 3 soorten verlangens: (1)
natuurnoodzakelijke verlangens, (2) natuurlijke niet-noodzakelijke
en (3) niet-natuurlijke niet-noodzakelijke verlangens. Deze laatste
verlangens hebben geen natuurlijke limiet en zijn in principe
onverzadigbaar. Hieruit concludeert Epicurus dat we verborgen
moeten leven, waarom zouden we verlangens koesteren die niet
bevredigd kunnen worden als we de bevrediging van de verlangens
als geluk beschouwen.
Emanatie ® Neoplatonisme
® Plotinus
® 3de eeuw
De school stelt dat aan de oorsprong van de werkelijkheid het Ene
Goede staat (dat op zich onkenbaar en onbereikbaar is), alles wat is,
dankt zijn bestaan aan deze eenheid en dus aan het Goede. De
werkelijkheid emaneert (‘vloeit voort’) in verschillende stadia uit
Het Ene Goede. Emanatie is dus het voortvloeien v/h Ene Goede
naar de andere stadia.
4
