PUBLIEK RECHT
Inhoud
Les 1: Wat is recht?...................................................................................................................................................4
Inleiding.................................................................................................................................................................4
Kenmerken van het recht......................................................................................................................................4
A. Het recht is een geheel van regels, regelingen en instellingen....................................................................4
B. + C. Variëren in tijd en plaats........................................................................................................................5
D. Dwingend karakter........................................................................................................................................8
Les 2: begrippen, indelingen en rechtstakken..........................................................................................................9
Dwingend / imperatief recht.................................................................................................................................9
Suppletief / wilsaanvullend recht........................................................................................................................10
Indeling van het recht.........................................................................................................................................10
Nationaal vs internationaal recht....................................................................................................................10
Privaat vs publiek recht...................................................................................................................................10
Rechtstakken binnen het recht...........................................................................................................................10
Burgerlijk recht................................................................................................................................................10
Ondernemingsrecht........................................................................................................................................11
Sociaal recht....................................................................................................................................................11
Burgerlijk procesrecht.....................................................................................................................................11
Internationaal privaatrecht.............................................................................................................................12
Grondwettelijk recht.......................................................................................................................................12
Administratief recht........................................................................................................................................12
Fiscaal en begrotingsrecht..............................................................................................................................12
Strafrecht.........................................................................................................................................................13
Internationaal publiekrecht............................................................................................................................13
Europees recht................................................................................................................................................13
Situering van de rechtstakken!.......................................................................................................................13
Les 3: Bronnen van het recht..................................................................................................................................14
Rechtsbronnen....................................................................................................................................................14
Rechtsbronnen – Verdragen...........................................................................................................................14
Rechtsbronnen – Grondwet............................................................................................................................14
Rechtsbronnen – Wetten, Decreten / ordonnanties......................................................................................15
Rechtsbronnen – Uitvoeringsbesluiten...........................................................................................................15
Rechtsbronnen – Reglementen van de lokale besturen.................................................................................16
Rechtsbronnen – Grondwettelijk Hof vs Raad van State................................................................................16
, Rechtsbronnen – De Gewoonte......................................................................................................................16
Rechtsbronnen – De Rechtspraak...................................................................................................................16
Rechtsbronnen – De Rechtsleer (= doctorine)................................................................................................17
Rechtsbronnen – Algemene rechtsbeginselen...............................................................................................17
Les 4: Internationale instellingen............................................................................................................................17
Organen binnen de Verenigde Naties.................................................................................................................17
Algemene vergadering....................................................................................................................................18
Veiligheidsraad................................................................................................................................................18
Internationaal Gerechtshof.............................................................................................................................18
Secretaris-Generaal Antonio Guterres............................................................................................................19
Diverese ander onderdelen en dochterorganisaties......................................................................................19
Verdragen van de Verenigde Naties...................................................................................................................19
UVRM: Universele Verklaring van de Rechten van de Mens..........................................................................19
BUPO: Internationaal Verdrag inzake burgerrechten en politieke rechten...................................................19
ECOSOC: Economische en Sociale Raad van de Verenigde Naties.................................................................19
IVRK: Internationaal verdrag van de Rechten van het Kind............................................................................20
Diverse andere deelverdragen........................................................................................................................20
Raad van Europa..................................................................................................................................................20
Organen binnen Raad van Europa......................................................................................................................20
Algemene Vergadering....................................................................................................................................20
Secretaris – Generaal Jeppe Tranholm – Mikkelsen.......................................................................................20
EHRM: Europees Hof voor de Rechten van de Mens......................................................................................21
Europese Unie.................................................................................................................................................21
Les 5: Algemene beginselen van de Belgische Staat...............................................................................................23
ontstaan van België.............................................................................................................................................23
Algemene basisbeginselen van de Belgische Staat.............................................................................................24
1. Scheiding der machten................................................................................................................................24
2. monarchie....................................................................................................................................................24
3. representatieve en parlementaire democratie...........................................................................................24
4. rechtsstaat...................................................................................................................................................25
5. actieve welvaartsstaat.................................................................................................................................25
6. Federale staat..............................................................................................................................................26
Les 6: De wetgevende en de uitvoerende macht...................................................................................................26
Federaal parlement (wetgevende macht)..........................................................................................................27
Kamer van Volksvertegenwoordigers.............................................................................................................27
De Senaat........................................................................................................................................................27
Taalgroepen.....................................................................................................................................................28
2
, Alarmbelprocedure.........................................................................................................................................28
Bevoegdheden Federaal Parlement................................................................................................................29
Federale regering (= uitvoerende macht)...........................................................................................................31
Wie?.................................................................................................................................................................31
Verschijningsvormen.......................................................................................................................................31
Bevoegdheden.................................................................................................................................................31
Soorten besluiten............................................................................................................................................32
Statuut van de Koning.....................................................................................................................................32
Statuut van de regeringsleden........................................................................................................................32
Les 7: De rechterlijke macht....................................................................................................................................32
algemene principes.............................................................................................................................................32
Soorten misdrijven..............................................................................................................................................34
Rechterlijke organisatie.......................................................................................................................................34
Vredegerecht...................................................................................................................................................34
Politierechtbank (15).......................................................................................................................................35
Rechtbanken van eerste aanleg......................................................................................................................35
Les 8: Gemeenschappen en gewesten....................................................................................................................38
Gemeenschappen en gewesten..........................................................................................................................38
Bevoegdheden gemeenschappen persoonsgebonden..................................................................................39
bEVOEGDHEDEN GEWESTEN economisch.....................................................................................................39
Residuaire bevoegdheden...............................................................................................................................39
Verschilpunten deelstatenparlement met federaal parlement......................................................................40
Deelstatenregering..........................................................................................................................................40
Deelstaten.......................................................................................................................................................41
Vlaamse regering.............................................................................................................................................41
Lokale besturen...................................................................................................................................................41
Provincies........................................................................................................................................................41
Gemeenten......................................................................................................................................................42
OCMW’s...........................................................................................................................................................43
Districten.........................................................................................................................................................44
Interlokale samenwerkingen...........................................................................................................................44
Les 9: Mensenrechten.............................................................................................................................................44
Gelijkheidsbeginsel..............................................................................................................................................45
Recht op onderwijs..............................................................................................................................................45
Bescherming van de fysieke persoon..................................................................................................................46
Bescherming van de psychische persoon...........................................................................................................46
Vrijheid van vereniging en vergadering..............................................................................................................47
3
, Recht op privacy..................................................................................................................................................47
Recht op eigendom.............................................................................................................................................47
Recht mbt bestuurlijke vernieuwing...................................................................................................................48
LES 1: WAT IS RECHT?
INLEIDING
Moeilijk te definiëren
= Recht is het geheel der regels die op een bepaald tijdstip, in een bepaalde gemeenschap geleden en op
haar gezag zijn vastgesteld.
Geheel der regels: tussen mensen en het apparaat dat deze regels maakt
Op een bepaald tijdstip
In een bepaalde gemeenschap
Op haar gezag vastgesteld (dwingend karakter)
Tot 2014: kind krijgt familienaam van vader Vanaf 2014: mogelijkheid tot die van moeder of allebei
Ingevoerd door Annemie Turtelboom
Sinds 2017: wanneer ouders er niet aan uit geraken, dubbele achternaam in alfabetische volgorde
KENMERKEN VAN HET RECHT
A. HET RECHT IS EEN GEHEEL VAN REGELS, REGELINGEN EN INSTELLINGEN
1. Gebodsbepalingen: “je moet”
Opkomstplicht (geen stemplicht, je kan ook blanco stemmen)
Leerplicht (vanaf 5 jaar) kan ook via thuisonderwijs
Aangifteplicht van geboorte
Dienstplicht (sinds 1994 opgeschort, maar niet afgeschaft) kan worden ingevoerd door
parlementaire meerderheid
Belastingplicht (aangifteplicht + belasting betalingsplicht)
2. Verbodsbepalingen: “je mag niet”
Verbod op bigamie (meerdere huwelijken)
Oneerlijke handelspraktijken
Strafrecht (niet stelen of moorden)
3. Verlofbepalingen: “je mag kiezen of je het gebruikt”
Indexering van woninghuur
Huwelijksrecht (scheiding van goederen of algemene gemeenschap van goederen)
Geen huwelijkscontract: wettelijke regeling (stelsel van gemeenschap van aanwinsten)
4. Technische regels: leggen plichten op met het oog op uniformiteit
Dagvaarding
Identiteitskaart vermeldingen
Akten van burgerlijke stand
4
,5. Individuele beslissingen: geen algemene draagwijdte
Vonnissen of arresten
Bouwvergunningen
Benoemingen
B. + C. VARIËREN IN TIJD EN PLAATS
Recht en regels zijn een instrument in handen van machthebbers om ons in een bepaalde richting te sturen om
de samenleving op een bepaalde manier te ordenen, volgens hun inzichten.
Bv: premies van zonnepanelen, elektrische wagens, …
1789: Franse Revolutie – afrekening met de middelleeuwen (= dark ages)
Adel: alle privileges, beslissen over leven en dood
Wilden weg van de macht van de adel
“Liberté, égalité et fraternité” – Vrijheid, gelijkheid en broederschap
Basis van politieke ideologieën
“LIBERTÉ, ÉGALITÉ ET FRATERNITÉ” ALS POLITIEKE IDEOLOGIE
Liberté
Liberalisme: streven naar vrijheid van het individu
Open Vld
MR
LDD
Spirit
VLOTT
Federale regering: Alexander De Croo, Vincent Van Quickenborne, Hadja Lahbib
Vlaamse regering: Bart Somers, Lidja Peeters
1831: Hoofdstuk “Rechten en vrijheden” in de Grondwet (eerste land in Europa)
Individu beschermen tegen overheid
Belastingverlaging: stokpaardje doorheen de jaren
Fraternité
Christen Democratie: christelijke opvattingen, oog voor gemeenschapszin en naastenliefde
CD&V
Cdh
Federale regering: Vincent Van Peteghem, Annelies Verlinden, Nicole de Moor
Vlaamse regering: Jo Brouns, Hilde Crevits, Benjamin Dalle
5
, Samenleving is doordrongen van het christendemocraten gedachtengoed
Kantelpunt: 1990 abortuskwestie
Kindergeld
Egalité
Socialisme: ieder moet dezelfde mogelijkheden krijgen
≠ Communisme: iedereen moet helemaal gelijk behandeld worden
Vooruit
PS
PVDA
PTB
Spirit
Federale regering: Frank Vandenbroucke, Meryame Kitir, Pierre-Yves Dermagne, Karine Lalieux, Ludivine
Dedonder, Thomas Dermine
Vlaamse regering: maken geen deel uit van Vlaamse regering
Eind 19e eeuw:
Invloed van Karl Marx – tijd van Daens (nadagen industriële revolutie)
Arbeiders verenigen zich: oprichten van de Spaarkas en het Syndicaat (vakbonden)
1893: algemeen meervoudig stemrecht voor mannen (aantal stemmen hangt af van studies en
belastingen)
Begin 20ste eeuw:
Tijdens WOI: groot ongenoegen over degenererende verhoudingen in het leger tussen Franstalige
elite en de Vlaamse soldaten (= voedingsbodem)
1917: Russische revolutie: Bolsjewieken (communisten) komen aan de macht (olv Lenin)
Russische adel vlucht naar Vlaanderen
Belgische overheid gaat samenzitten met socialisten om uit vrees voor Russisch scenario
Invoering algemeen enkelvoudig stemrecht voor mannen
Eerstkomende verkiezingen meer socialisten in het parlement
Ontwikkeling van arbeidsrecht en sociaal recht
Jaren ’70: verzorgingsstaat
Actieve welvaartsstaat: je wordt geactiveerd om iets te krijgen van de staat
ANDERE POLITIEKE STROMINGEN
Nationalisme
= Het volk moet zichzelf kunnen besturen
Liefde voor het eigen volk, willen voor zichzelf zorgen
Vlaams Belang
NVA
Vlaamse regering: Jan Jambon, Ben Weyts, Zuhal Demir, Matthias Diependaele
6
,Vlaams Blok nooit deel geweest van een regering
Cordon Sanitaire
Cordon Sanitaire:
Wat? Traditionele partijen willen Vlaams Belang uitsluiten en isoleren
Wanneer? Sedert “zwarte zondag” (1991), doch al door Agalev gestart in 1989
o 70 punten plan
o Zwarte zondag: Vlaams Blok breekt nationaal door
Waarom? Vlaams Blok wordt als extreem rechts en racistisch beschouwd
Nu: discussies pro en contra
Toekomst: cordon nog houdbaar?
Nationalisme – periode tussen WOI en WOII:
Duitsland: Verdrag van Versailles
Armoede en frustraties
Hitler komt aan de macht
Wil Duitsland weer groot en machtig maken
België:
- Problemen tussen Franstalige legerleiding en Vlaamse soldaten
- Rechtszaken tegen Vlamingen die volledig in het Frans verliepen
Grote onvrede bij de Vlamingen
Voedingsbodem voor Vlaams Nationalisme
Nationalisme – WOII:
Vlamingen krijgen van de Duitse bezetter kans om samen te werken onder de belofte van zelfbestuur
Nederlaag voor Duitsers en Vlamingen
20 jaar lang nog nauwelijks invloed van het Nationaal Socialisme
Nationalisme – vanaf 1960:
Universiteit Leuven: lessen in het Frans studentenprotesten
Lessen werden in het Vlaams gegeven
Opflakkering Vlaams Nationalisme
Opleving van de Volksunie (zat snel in de regering)
Diverse staatshervormingen: meer bevoegdheden voor de gemeenschappen
Volksunie niet radicaal genoeg volgens sommigen
Oprichting Vlaams Blok
Volksunie raakt verscheurd:
o Links – Socialistische Vlaams Nationalisten: Spirit
o Rechts – Liberale Vlaams Nationalisten: NV-A (Geert Bourgeois, later Bart De Wever)
Nu: ongeveer helft Vlamingen stemmen Vlaams nationalistisch (ongenoegen dat wij moeten betalen
voor de Walen)
Toekomst: confederalisme? (= macht bij de gemeenschappen)
Na WOII: “Wie de baas is over brandstof, wint de oorlog”:
1) Petroleum: verwarming, licht
2) Atoomenergie: ipv petroleum, wapen (bv: Nagasaki)
7
, Kamikazes: Japanse vliegtuigen die bommen droppen (bommen op: vliegtuig laten neerstorten op schip)
1968: Oprichting van “De Club van Rome”
1972: Rapport “Er zijn grenzen aan de groei” Mens is in staat om zichzelf te vernietigen
Uitputting brandstof + radioactiviteit door schadelijke stoffen ontstaan ecologisme
Ecologisme
= Maatschappelijk-politieke stroming die de mens als onderdeel van een groter ecosysteem ziet
Groen!
Ecolo
Federale regering: Tine Vanderstraeten, Petra De Sutter, Georges Gilkinet, Zakia Khattabi, Sarah Schlitz
Invloed op ons recht:
Hoboken: Umicore fabriek veroorzaakte grond-, water- en luchtverontreiniging in de streek
Ernstige gezondheidsschade bij omwonenden (lood) ontstaat milieurecht
VS: Dupont fabriek
Nu nog steeds problemen: Zwijndrecht - 3M
Eind jaren ’90:
Dioxinecrisis: overheid krijgt verwijst dat ze niet genoeg deden voor milieu en bescherming van mens
Traditionele partijen worden afgeschaft en de groenen komen voor het eerst in de regering
JURIDISERING
= Het stelselmatig toenemen van regels in onze samenleving
Twee aspecten:
1) Rechtsregels verder opgesplitst in kleinere deelaspecten
Bv: huwelijk homohuwelijk
2) Binnenkomen van het recht waar het vroeger niet bestond
Bv: medisch aansprakelijkheidsrecht, milieurecht
1996: voetbalagressie sportwetgeving / regels
D. DWINGEND KARAKTER
Tot Franse Revolutie: gezag kwam van God
Vanaf Verlichting: geloof in god is geen absolute waarheid meer
Beleeftijdsregels vs het recht:
o Recht is niet vrijblijvend, daar hangt gezag en dwang mee samen
o Waarom heeft het recht gezag en dwang?
De soevereine volkswil: optelsom van alle individuele meningen, wordt gemeten met een
volksraadpleging of een referendum (bv: Zwitserland, Brexit)
Niet bindend!
8
