2022 – 2023
Ontmoetingen met je brein
1 HC 1: EVOLUTIONAIRE PSYCHOLOGIE – NEUROBIOLOGIE
1.1 EVOLUTIONAIRE PSYCHOLOGIE
Gedragsbenadering: mensen leren van hun omgeving
Biologische evolutie als uitgangspunt:
- Adaptatie: aanpassing aan de omgeving. Als een soort reeds aangepast is aan de omgeving
die verandert en op die manier eigenschappen ontwikkelt om te overleven. Bv. ijsberen die
wit zijn zodat ze minder opvallen in de sneeuw.
- Natuurlijke selectie: - survival of the fittest. Overerfbare kenmerken die de overleving en
voortplanting bevorderen worden doorgegeven aan volgende generaties.
o Rechtop lopen
o Ontwikkeling van grotere hersenen
Neurofylogenese: bestudeerd de ontwikkeling van het zenuwstelsel met zijn hersenen over
generaties heen.
Ons brein heeft ervoor gezorgd dat wij ons niet alleen moeten aanpassen aan de omgeving maar dat
we de omgeving ook aan ons kan aanpassen en deze kunnen controleren. Dit kunnen dieren minder
goed.
De moderne mens, representant van complexe cultuur, is een primaat die in zijn lichaamsbouw vele
erfelijke kenmerken van onze voorouders heeft behouden en die genetisch gezien voor minder dan
1% verschilt van onze naaste verwante, de chimpansee.
Antropogenese: studie van de evolutie van de
mens. Apen, mensapen en mensen stammen af
van de primaten. Kenmerken van primaten:
• Relatief grote hersenen
• Vijfvingerige handen met opponeerbare
duim
• Platte nagels, geen klauwen
• Recht vooruitkijkende ogen
• Doorgaans één jong tegelijk
Ons brein is steeds groter en complexer
geworden. De mens maakt meer gebruik van de
hersencapaciteit dan dieren.
• Abstractievermogen is het begrijpen van
de toekomst, is aanwezig bij mensen
maar niet bij dieren.
• Zelfbewustzijn en creativiteit: is bij
dieren functioneel, bij mensen kan het
voor zelfzorg/uiterlijk zijn.
1
, 2022 – 2023
Australopithecus: bipedalisme
→ Lucy: is een van de eerste skeletten van de
australopithecus die gevonden is.
Homo habilis: handig en begint primitieve instrumenten
/werktuigen te gebruiken, zoals puntige steen om vlees te snijden. Geeft de sociale intelligentie door.
Homo erectus: rechtopstaand, hoewel ze daarvoor vermoedelijk al rechtop stonden. Zij hadden veel
verfijndere werktuigen, eerste vormen van communicatie (vooral non-verbaal), uitvinder van het
vuur.
Homo sapiens neanderthaler: de eerste die verbale communicatie gebruikte, enige vorm van
zelfbewustzijn omdat zij mensen begonnen te begraven als vorm van abstractie. Ingewikkeldere
samenleving zoals de groepsvorming volgens een hiërarchie, afspraken, …
Homo sapiens sapiens: hebben een groter abstractievermogen omtrent de taalontwikkeling,
creativiteitsontwikkeling, ethiek begrijpen. Dat zorgde ervoor dat we dit nu kunnen navertellen aan
anderen.
Belangrijke evolutie: bipedalisme = lopen op twee benen als gangbare manier van voortbeweging. Zij
hebben een voordeel bij voortplanten en overleven door bv. beter te kunnen jagen.
• Door het ontstaan van savanne’s: bij grote grassen kon je niks zien en door rechtop te staan
kon men beter zien en sneller lopen om te jagen.
• Voordelen:
o Vijanden sneller waarnemen
o Langere afstanden afleggen
o Handen vrij (voedsel, werktuigen)
o Zakken van het strottenhoofd (voorwaarde voor spreken)
o Andere voeding: meer vlees en vet (om een groter brein te ontwikkelen)
• Vuur: afname kaakgewricht. Dankzij het vuur werd het vlees veel malser waardoor er minder
nood was aan kaakspieren.
• Gebruik van werktuigen
• Sociale coördinatie tijdens jacht (jagen in groep):
o Intelligentie > fysieke kracht
o Ontstaan van taal
o Culturele revolutie: door de toename in hersencapaciteit ontstonden er meer
werktuigen zoals medicijnen en bescherming die gemaakt waren zodat we onze
biologische leeftijd overstegen. Want de mens ging biologisch gezien maar 40 jaar
worden.
2
, 2022 – 2023
Relatieve grootte is van belang:
→ Encephalisatie-quotiënt (EQ): de relatieve hoeveelheid hersenweefsel boven op de
hoeveelheid die nodig is om het lichaam te besturen.
• Hersengrootte en intelligentie zijn sterk toegenomen: het vermogen om problemen op te
lossen, snelheid van denken, capaciteit om doelgericht te handelen en rationeel te denken.
• De progressieve toename van de hersengrootte tijdens de evolutie ging gepaard met
o Een langere zwangerschapsduur
o Een langere periode van ontwikkeling en leren
o Een langere levensduur
o Een vermindering van het aantal nakomelingen
Gemeenschappelijk bouwplan: de oudere structuren zitten
nog steeds in onze hersenen maar sommige delen zijn meer
ontwikkelt bij de mens.
• Simpele streng is gecompliceerd tot het zenuwstelsel
• Oude delen gaan niet verloren
• Worden gecontroleerd door geëvolueerde, hogere
delen
• Grote hersenen kennen sterkste evolutie
Oude structuren die instaan voor bv. ademhaling, hartslag, spijsvertering alsook primitieve instincten
zoals overleven.
→ Hersenstam = reptielenbrein
→ Limbisch brein = zoogdierenbrein
→ Neocortex = mensenbrein
3
, 2022 – 2023
Het reptielenbrein: de oudste (500 miljoen jaar oud) en bestaat uit de hersenstam, net zoals bij
reptielen. Het brein helpt ons overleven met instincten en reflexen. Het wil zo weinig mogelijk
energie verspillen want het is 24/7 paraat voor gevaar. Het denkt niet veel na en is alleen gericht op
overlevingskansen.
• Helpt ons overleven en instincten
–> fight – flight – freeze
• Overleven
Het zoogdierenbrein: (limbisch brein) is de laag die om het reptielenbrein heen ligt. Hierin ligt de
thalamus, limbisch systeem, hippocampus en amygdala. Door de invloeden van buitenaf hebben we
een nieuw soort hersenen ontwikkeld (uitbreiding van reptielenbrein). Hierbij worden emoties,
sociaal gedrag en motivatie geregeld. Kijkt naar kansen op voortplanting, naar de mogelijkheden om
zo lang mogelijk te leven en zoveel mogelijk kinderen te krijgen.
• Emoties, sociaal gedrag en motivatie
• Beslissingen nemen die de voortplanting ten goede komen
• Onbewust verwerken van informatie
De meeste beslissingen worden gemaakt door het reptielenbrein en zoogdierenbrein. Het
zoogdierenbrein is wel iets verder ontwikkeld maar blijft ook gericht op overleven.
Het mensenbrein: De neocortex, is de 3de laag die om het zoogdierenbrein zit. Dit is ons intellect, de
taalfunctie en onze ratio. Dit ‘nieuwe’ brein bestaat nog maar 1 miljoen jaar. Bestaat uit de visuele
cortex, hogere corticale gebieden en prefrontale kwab. Dit brein gaan bewust informatie verwerken.
• Intellect, taal en ratio
• 1 miljoen jaar oud
• Bewust verwerken van informatie
Beslissingen nemen we met 2 breinen, door het mensenbrein wordt er goed gepraat. Iemand zal in
de meeste gevallen een besluit nemen met het reptielen of zoogdierenbrein en daarna zal het
mensenbrein dit gedrag rationaliseren. Het zoogdierenbrein en mensenbrein controleren het
reptielenbrein en onderdrukken deze.
Geëvolueerd brein:
• Sterk ontwikkelde neocortex (mensenbrein)
• Reorganisatie van verbindingen naar oudere hersengebieden bv. hersenstam en limbisch
systeem (reptielenbrein). Hierdoor is er dus meer controle op primaire driften (agressie en
seksualiteit)
Elke dag minstens 30 minuten matig intensief bewegen is belangrijk voor de hersenontwikkeling en
onderhoud. Om die reden is op pensioen gaan niet zo goed omdat dit voor schade kan zorgen aan de
hersenen.
4
